Anayasa Mahkemesi somut norm denetimiyle önüne gelen yakın tarihli bir dosyadaki kararı1 ("AYM Kararı") ile 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu'nun ("CMK") 231. maddesinin 5 ila 14. fıkralarında yer alan ve hükmün açıklanmasının geri bırakılması ("HAGB") müessesine ilişkin hükümleri iptal etti. 1 Ağustos 2023 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanan AYM Kararı'na buradan ulaşabilirsiniz.
HAGB'nin ne olduğuna kısaca değinecek olursak; HAGB, sanık hakkındaki ceza yargılaması devam ederken, isnat edilen suçun cezasının belirli sınırlar içinde kalması, sanığın daha evvel kasten işlenmiş bir suçtan hüküm giymemiş olması, ve suçtan zarar gören mağdurun veya kamunun zararının telafi edilmesi koşullarının sağlanması durumunda sanığın HAGB kararını kabul etmesiyle birlikte verilebilecek bir karardır. HAGB kararı verilmesi durumunda sanık hakkında bir mahkumiyet kararı verilmez. Ancak, hakkında HAGB kararı verilen sanık hakkında beş yıllık denetim süresi başlamaktadır. Sanığın bu süre boyunca kasten bir suç işlemesi durumunda sanık, hem kasten işlediği yeni suçtan hem de hakkında HAGB kararı verilmiş olan eski suçtan dolayı hüküm giyecektir.
HAGB kurumu yürürlüğe girdiği günden bu yana hem teorik hem de pratik açıdan birçok yönden eleştirilmektedir. Avrupa Birliği tarafından hazırlanan 2022 yılı Türkiye raporunda dahi fikri haklara ilişkin ceza yargılamalarında caydırıcı cezaların verilmiyor oluşu eleştirilmektedir. Aslında bunun da en başta gelen sebebi HAGB kararlarıdır. Nitekim AYM Kararı da bu eleştirileri haklı bir şekilde merkezine almış ve HAGB kurumunun belirsizliklerini açıkça ortaya koymuştur. Bu eleştirilerin en başında HAGB kararlarının olağan kanun yollarına tabi olmaması gelmemektedir. CMK m. 231/12 hükmünde açıkça belirtildiği üzere HAGB kararları yalnızca itiraz yoluna tabidir. Oysa mahkumiyet kararı da dahil olmak üzere ceza yargılamasında verilen birçok karar istinaf ve temyiz kanun yollarına tabii olacaktır. Bu da aslında sanığın hak arama hürriyetinin sınırlandırılması anlamına gelmektedir. Buna ek olarak, sanığa hakkında HAGB kararının verilmesini kabul edip etmediği ceza yargılaması henüz devam ederken sorulmaktadır. Dolayısıyla sanığın suçlu olduğu varsayımıyla hareket edilmekte ve adete sanıktan bir kumar oynaması beklenmektedir.
Bu eleştirilerin tamamı AYM Kararı ile de haklı bulunarak HAGB'ye ilişkin düzenlemenin başta mülkiyet hakkı ve hak arama hürriyetinin ihlâline yol açtığını belirterek düzenlemeyi iptal etmiştir. İptal kararı 1 Ağustos 2024 tarihinde yürürlüğe girecektir.
HAGB kararları fikri ve sınaî haklara ilişkin yargılamalarda özellikle büyük bir öneme sahiptir. Adalet Bakanlığı tarafından yayımlanan 2022 Adalet İstatistikleri2 raporu incelendiğinde 2022 yılında fikri ve sınaî haklar ceza mahkemeleri tarafından verilen toplam karar sayısı 4704 iken mahkumiyet sayısı 1186, HAGB kararı sayısı ise 1822'dir. Dolayısıyla HAGB karar sayısı mahkumiyet sayısını da geçerek fikri ve sınaî haklar ceza mahkemelerince verilen en yaygın karar türü olmuştur. Bu durum 2015 yılından beri de neredeyse her yıl bu şekilde ilerlemiştir. Haliyle HAGB kurumunun iptalinin en çok etkilediği alanların başında fikri ve sınaî haklara ilişkin ceza yargılamaları gelmektedir.
Bu iptal kararının fikri ve sınaî haklara ilişkin suçlara ilişkin ceza yargılamalarına etkisi ilerleyen günlerde görülecektir. İptal kararının yürürlüğünün bir yıl ertelenmiş olduğu düşünüldüğünde kanun koyucunun bu süreçte ne gibi bir muadil düzenleme yapacağı ise bir merak konusudur. Ancak, yapılacak yeni düzenlemenin daha şeffaf, kişi temel hak ve hürriyetlerine saygılı, ve sonuçları bakımından öngörülebilir olması gerektiği açıktır.
Footnotes
1. (AYM, E.2022/120, K.2023/107, 01/06/2023, § ...)
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
