Dit vierde artikel van de serie 'Dit is hoe u uw intellectuele eigendom beschermt' gaat in op het tekeningen en modellenrecht.
Introductie
Producten onderscheiden zich, naast hun merk en naam ook doormiddel
van hun uiterlijke verschijningsvorm. Denk bijvoorbeeld aan Airpods
van Apple ten opzichte van de Galaxy Buds van Samsung, of een tas
van Louise Vuitton ten opzichte van een Chaneltas. Met unieke
beschermde ontwerpen kunnen ondernemingen zich onderscheiden van
hun concurrentie. Het tekeningen en modellenrecht ziet op een breed
scala aan ontwerpen, van complexe sportautomodellen tot simpele
penontwerpen.
Om een tekening of modellenbescherming te verkrijgen, dienen de betreffende tekeningen en modellen geregistreerd te worden. In dit artikel komen de voorwaarden voor de registratie van tekeningen en modellen aan bod, en welke bescherming een geregistreerd model biedt.
Tekeningen- en modellenrecht
Het modelrecht beoogt ontwerpers van modellen en tekeningen te
beschermen tegen ongeautoriseerd gebruik van hun ontwerpen. Voor de
Benelux is het Tekeningen- en modellenrecht sinds 2006 geregeld in
het Benelux Verdrag voor de Intellectuele Eigendom (BVIE). Het EU
model is geregeld in de EU Modellenverordening die sinds 2002 van
kracht is. Het Unieverdrag van Parijs voorziet in de mogelijkheid
van een internationale aanvrage via het Internationaal Bureau te
Genève (OMPI), op basis waarvan in de aangewezen landen een
nationaal modelrecht kan worden verkregen.
Als tekening of model wordt beschouwd het uiterlijk van een voortbrengsel of een deel ervan. Het uiterlijk van een voortbrengsel omvat het geheel van kenmerken van lijnen, kleuren, vorm, omtrek, textuur, materiaal of versiering daarvan.
Onder voortbrengsel wordt verstaan elk op industriële of ambachtelijke wijze vervaardigd voorwerp, met inbegrip van onder meer onderdelen die zijn bestemd om tot een samengesteld voortbrengsel te worden samengevoegd, verpakkingen, uitvoering, grafische symbolen en typografische lettertypen. Computerprogramma's worden niet als voortbrengsel aangemerkt.
Van tekeningen wordt gesproken als een model tweedimensionaal is, zoals patronen op textiel, tegels of behang. Wanneer een ontwerp driedimensionaal is, wordt gesproken spreekt men van een model. Hierbij kan gedacht worden aan bijvoorbeeld horloges, kledingstukken, koffiezetapparatuur, tassen, lampen, banken, enzovoorts.
Vereisten in het modellenrecht
Om een modelrecht te kunnen inschrijven als Benelux of EU model ,
dient het model aan een aantal eisen te voldoen die uitsluitend op
het uiterlijk zien. Het model moet nieuw zijn, een eigen karakter
hebben en niet zijn bepaald door de techniek. Uitgesloten van
bescherming zijn uiterlijke kenmerken van een voortbrengsel die
uitsluitend door de technische functie of uiterlijke kenmerken die
noodzakelijk zijn om het voortbrengsel te kunnen verbinden of om
het in, rond of tegen een ander voortbrengsel te kunnen plaatsen,
zodat het voortbrengsel de beoogde functie kan vervullen. Deze
zogenaamde technische werking valt onder de reikwijdte van het octrooirecht.
Nieuw
De ontwerper kan een tekening of model enkel inschrijven als deze
nieuw is. Een tekening of model is nieuw indien er geen identieke
tekening of identiek model voor het publiek beschikbaar is gesteld.
Modellen worden ook geacht identiek te zijn, indien de kenmerken
ervan slechts in onbelangrijke details verschillen. Denk
bijvoorbeeld aan een tafel of stoel met een identiek ontwerp als
reeds voor het publiek beschik model, dat slechts in maat
verschilt.
Eigen karakter
Een tekening of model dient een eigen karakter te hebben. Van een
eigen karakter is sprake indien de algemene indruk die de tekening
of het model bij de geïnformeerde gebruiker wekt, verschilt
van de algemene indruk die bij die gebruiker wordt gewekt door
tekeningen of modellen die voor het publiek beschikbaar zijn
gesteld. Onder de term geïnformeerde gebruiker wordt verstaan;
een consument met kennis van de sector waarin het model verkocht
wordt.
Bij de beoordeling van het eigen karakter van een model wordt rekening gehouden met de mate van vrijheid van de ontwerper. De aard van het product waarop het model ziet kan met zich brengen dat de ontwerper van een product minder ontwerpvrijheid heeft, dan de ontwerper van een ander product, omdat de bruikbaarheid van het product anders te beperkt wordt. Denk bijvoorbeeld aan een ontwerp voor een schoen, tegenover een ontwerp van een motief in een behang. Hoe beperkter de vrijheid van de ontwerper, hoe meer overeenstemming met andere modellen wordt aangenomen.
Voor het publiek beschikbaar
Beschikbaarstelling van een tekening of model aan het publiek kan
plaatsvinden als gevolg van een publicatie, tentoonstelling,
verhandeling, of bijvoorbeeld het openbaargebruik van het
voortbrengsel waarop de tekening is aangebracht of het model in is
verwerkt. Het verstrekken van een tekening of model aan derden
onder geheimhouding, geldt niet als een openbaarmaking.
Voor het inschrijven van tekeningen en modellen geldt een respijttermijn. Wanneer een model niet geregistreerd is, maar wel al aan het publiek beschikbaar is gesteld, is het alsnog mogelijk om de tekening of het model te registreren, zolang de registratie plaatsvindt binnen 12 maanden na de beschikbaarstelling aan het publiek.
Het verkrijgen van een modelrecht.
Binnen de Benelux kan een modelrecht worden gevestigd bij het
'Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom' (BBIE).
Bescherming in heel de Europese Unie kan worden verkregen door
inschrijving bij het 'Bureau voor intellectuele eigendom van de
Europese Unie' (EUIPO). Via registratie bij het internationaal
bureau van de WIPO kan modelbescherming worden verkregen in staten
die niet zijn aangesloten bij het BVIE. De bescherming wordt in die
landen door het nationaal recht beheerst.
Bij inschrijving bij zowel de BBIE, EUIPO als de WIPO, vindt slechts een summiere toetsing plaats of de tekeningen en modellen voldoen aan voornoemde vereisten. Het is mogelijk dat zich modellen in het register bevinden die zuiver beschouwd niet aan alle eisen voldoen. Daarom kan tegen elk model in het depot dan ook nietigheid worden ingeroepen.
De geldingsduur van een modelrecht is vijf jaar vanaf de dag waarop het model is ingeschreven in het register. Daarna is mogelijk om de periode viermaal met een termijn van vijf jaar te verlengen tot maximaal 25 jaar in totaal.
Rechten van de modelhouder
De houder van het modelrecht, ook wel modelhouder genoemd, heeft
het uitsluitende recht om gebruik te maken van zijn model. Dat
gebruik omvat het vervaardigen, aanbieden, verkopen, leveren, in de
handel brengen, verhuren, uit- en invoeren, tentoonstellen of het
in voorraad hebben voor een van deze doeleinden. Een derde die
zonder toestemming van de modelhouder, een van deze handelingen
verricht maakt modelinbreuk.
Het staat de modelhouder vrij verschillende vorderingen in te stellen tegen de inbreukmaker. Bij wijze van schadevergoeding kan de rechter op vordering van de houder bevelen tot de afgifte aan de houder van de goederen die een inbreuk maken op een tekening- of modelrecht, alsmede, in passende gevallen, van de materialen en werktuigen die voornamelijk bij de productie van die goederen zijn gebruikt. Naast of in plaats van een vordering tot schadevergoeding kan de houder een vordering instellen tot het afdragen van winst, alsmede het afleggen van rekening en verantwoording over de winst.
Daarnaast kan de houder van een modelrecht ook vorderen dat de goederen die inbreuk maken op het modelrecht, en de materialen en werktuigen die voornamelijk bij de productie van die goederen zijn gebruikt, worden teruggeroepen uit het handelsverkeer of worden vernietigd.
Tenietgaan van het modelrecht
Een modelrecht gaat teniet door verval van recht of door een
nietigverklaring. Het uitsluitend recht op een tekening of model
vervalt door vrijwillige doorhaling of door het verstrijken van de
geldigheidsduur van de inschrijving.
De nietigheid van een inschrijving van een tekening of model kan door iedere belanghebbende worden ingeroepen, indien de tekening of het model geen tekening of model in de zin van de EU Modellenverordening of het BVIE is, de tekening of model niet voldoet aan de in de verordening of het verdrag gestelde voorwaarden, of er sprake is van de technische uitzondering die aan bescherming van het model in de weg staan.
Omdat er ten aanzien van modelrechten gekozen is voor een registersysteem, geldt er geen termijn voor het inroepen van nietigheid. Inschrijving geeft dan ook geen garantie op een (onaantastbaar) modelrecht.
Niet-geregistreerde Gemeenschapsmodellen
Tot slot is er ook het niet-ingeschreven modelrecht. Zoals de naam
al verraadt staan deze modellen niet geregistreerd. Dit modelrecht
ontstaat automatisch vanaf de datum dat het model binnen de EU voor
het publiek beschikbaar is gesteld en blijft gelden voor een
periode van drie jaar. Het niet-geregistreerde Gemeenschapsmodel
geeft je het recht om derden te verbieden het model zonder jouw
toestemming te gebruiken, maar alleen als er sprake is van
namaak.
Het kan lastig zijn om te bewijzen wie als eerst een niet-geregistreerde creatie voor het publiek beschikbaar heeft gesteld. Vastleggen van een idee in het i-DEPOT kan helpen om aan te tonen op welk moment een idee bestond en wie dat heeft bedacht. Een idee op zichzelf is niet te beschermen. De uitwerking daarvan in een concreet product, proces of dienst, daarentegen wel. Dat kan door inschrijving van een model-, octrooi- of merkrecht.
16 January 2024
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
