İşveren, işyerinde çalışanların sağlığını ve güvenliğini sağlamak için her türlü önlemi almakla yükümlüdür. Bu yükümlülük, risklerin önceden belirlenmesini, gerekli tedbirlerin alınmasını ve çalışanların bilgilendirilmesini de kapsar. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (“Kanun”) başta olmak üzere birçok düzenleme ile işverene birtakım yükümlülükler yüklemektedir. Bu yükümlülüklerin ihlali durumunda işverenin hukuki sorumluluğu doğabilir.
The employer is obliged to take all measures to ensure the health and safety of employees in the workplace. Taking this obligation includes identifying risks in advance, necessary measures and informing employees. Law No. 6331 on Occupational Health and Safety (“Law”) provides a number of obligations to employers. In case of breach of these obligations, legal liability of the employer may arise.
1. Genel Açıklamalar
Sanayileşme sürecinin ivmelenmesiyle birlikte, üretim süreçlerinde makineleşme yaygınlaşmış ve bu duruma paralel olarak artan iş kazaları ve mesleki riskler, işçi sağlığı ve güvenliği konularının toplumsal ve hukuki bir mesele hâline gelmesine zemin hazırlamıştır. Bu bağlamda, işçilerin korunmasına yönelik iş güvenliği, çalışma koşulları ve işçi haklarını kapsayan mevzuat ihtiyacı kaçınılmaz hale gelmiştir. Bu çerçevede, işçilerin sağlığını ve güvenliğini korumaya yönelik sistematik bir yasal düzenleme ihtiyacına yanıt olarak, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu yürürlüğe girmiştir.
Söz konusu Kanun ile işçi, memur, çırak, stajyer, geçici, kısmi ya da tam zamanlı gibi farklı statülerde çalışan bireylerin, faaliyet konularına bakılmaksızın kamu ve özel sektöre ait bütün işyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği hizmetlerinden yararlanması mümkün kılınmıştır.
2. İşverenlerin Görev, Yetki ve Yükümlülükleri
İşverenin sorumluluk ve yükümlülükleri, 6331 sayılı Kanun'un 4. maddesinde ayrıntılı şekilde düzenlenmiş olup anılan madde uyarınca işveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin temini için gerekli tüm önlemleri almakla, bu doğrultuda ihtiyaç duyulan araç ve gereçleri eksiksiz şekilde temin etmek ve bulundurmakla, gerekli organizasyonu sağlamakla ve risk değerlendirmesi yapmakla yükümlü kılınmıştır.
Önemle belirtmek gerekir ki, sadece önlemlerin alınması işverenleri yükümlülükten kurtarmamakta, aynı zamanda çalışanların bu önlemlere uyup uymadığını denetlemek, uyumsuzluk durumunda onları uyarmak ve önlemlerin etkin bir şekilde uygulanmasını sağlamak da işverenin sorumlulukları arasında yer almaktadır.
Ayrıca, işverenin iş sağlığı ve güvenliği konusundaki sorumluluğu yalnızca 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile sınırlı değildir. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun (“TBK”) 417. maddesinde, işverenin işyerinde iş sağlığı ve güvenliğini sağlamak için gerekli tüm önlemleri almak ve gerekli araç ile gereçleri eksiksiz bir şekilde temin etmekle yükümlü olduğu belirtilmiş, aynı şekilde işçilerin de bu önlemlere uymakla yükümlü oldukları düzenlenmiştir. Bu hüküm, işverenin işçiyi gözetme borcunun bir uzantısı olarak gündeme gelmektedir.
3. İşverenin Hukuki Sorumluluğu
İşverenin, yerine getirmesi gereken yükümlülükleri yerine getirmemesi veya eksik ve hatalı bir şekilde yerine getirmesi, yani işverenin yükümlülüklerine aykırı hareket etmesi durumunda ortaya çıkan sorumluluk, hem hukuki hem de cezai açıdan iki ayrı boyutta değerlendirilmektedir. Ancak çalışmamızda yalnızca işverenin hukuki sorumluluğundan bahsedilecektir.
İşverenlerin hukuki sorumluluğunun kusur sorumluluğuna mı yoksa kusursuz sorumluluğa mı dayandığı noktasında görüş birliği bulunmamakla birlikte, işverenin iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin yükümlülüklerinin ihlali neticesinde çalışanın zarara uğraması halinde çalışan SGK tarafından karşılanmayan zararlarının tazminini işverenden isteyebilmektedir. Bu noktada tazminat davaları, “Sosyal Sigortalar Kanunu hükümleri gereği sağlanan haklar dışında kalan zararların ödetilmesi ilkesine” dayandırılmaktadır. Nitekim çalışanın bir iş kazası veya meslek hastalığına uğraması durumunda, sigortalı olarak kabul edilen çalışana ve hak sahiplerine, Sosyal Sigortalar Kanunu çerçevesinde çeşitli haklar ve menfaatler, ilgili kurum tarafından sağlanmaktadır. Ancak SGK tarafından sağlanan hak ve menfaatlerin üzerinde birtakım zararların da söz konusu olabileceği kabul edilmekte ve bunlardan işverenin sorumlu tutulması öngörülmektedir.
Çalışanın ölümü halinde ise yakınlarının işverenden destekten yoksun kalma tazminatı ve manevi tazminat talep etmesi gündeme gelebilmekte ayrıca SGK da sigortalı ve hak sahiplerine yaptığı sigorta yardımlarını kusuru oranında işverene rücu edebilmektedir.
Bununla birlikte, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun 21. maddesi uyarınca, işverenin sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesinin dikkate alınacağı düzenlenmiştir. Kaçınılmazlık, olayın meydana geldiği tarihte geçerli bilimsel ve teknik kurallar gereğince alınacak tüm önlemlere rağmen, iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesi durumu olarak tanımlanmakta olup işverenin alınması gerekli herhangi bir önlemi almamış olduğu hallerde ise olayın kaçınılmazlığından söz edilemeyecektir.
Bunun yanı sıra, 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve buna bağlı yönetmelikler, işverenlere yükümlülükler getirmenin yanı sıra, çalışanlara da çeşitli yükümlülükler ve sorumluluklar yüklemektedir. Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini de tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür. Bu kapsamda, çalışanların dikkatli ve tedbirli olmaları, verilen talimatlara uygun hareket etmeleri gerekmektedir. İhmalkâr davranmamak, gerektiğinde amirlerine ya da ilgili kişilere durumu bildirmek ve iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uygun hareket etmek de çalışanların yerine getirmeleri gereken yükümlülükler arasındadır.
SONUÇ:
- 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu uyarınca işverenlerin, iş sağlığı ve güvenliğini sağlamak için gerekli tüm önlemleri almak, araç ve gereçleri eksiksiz temin etmekle yükümlü olduğu düzenlenmiştir. Ayrıca, çalışanların bu önlemlere uyup uymadığını denetlemek, çalışanları uyarmak ve önlemlerin etkinliğini sağlamak da işverenin sorumluluğunda olup işverenin yükümlülüklerini ihlal etmesi halinde hukuki ve cezai sorumluluk gündeme gelmektedir.
- Kanun aynı zamanda çalışanları da kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlü kılmıştır.
- Nihayetinde, iş sağlığı ve güvenliği yasal düzenlemelerin yanı sıra toplum nezdinde yerleşmesi gereken bir kültür olup bu kültürün oluşturulması ve yaygınlaştırılması, işyerlerinde işverenlerin yanı sıra çalışanların da sorumluluk taşıdığı bir yaklaşımın benimsenmesiyle mümkün olmaktadır.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
