Giriş
Dijitalleşen ekonomiyle birlikte klasik iş ilişkisi biçimleri dönüşüme uğramış; çalışma biçimlerinin "bağımsız" veya "esnek" sıfatlarla tanımlandığı yeni istihdam pratikleri doğmuştur. Bu bağlamda Uber gibi platformlar aracılığıyla sunulan hizmetlerde görev alan sürücülerin veya kuryelerin işçi olarak kabul edilip edilemeyeceği sorusu, yalnızca ulusal düzeyde değil, karşılaştırmalı hukuk bakımından da gündemin merkezine yerleşmiştir.
Olayın Özeti
Birleşik Krallık'ta Uber adına araç kullanan iki sürücü, Uber'in kendilerini bağımsız çalışan değil, işçi olarak kabul etmesi gerektiği iddiasıyla İş Mahkemesi'ne başvurmuştur. Uber ise sürücülerin kendi hesabına çalışan bağımsız girişimciler olduğunu savunmuştur. İlk derece mahkemesi sürücüleri işçi olarak kabul etmiş; karar Yüksek Mahkeme'ye taşınmıştır.
Kararın Gerekçesi
Yüksek Mahkeme, Uber sürücülerinin işçi statüsünde olduğunu kabul etmiştir. Gerekçede,
- Ücretin Uber tarafından belirlenmesi,
- Sürücü–müşteri ilişkisine doğrudan müdahale,
- Performans değerlendirmesi ve düşük puan verilmesi durumunda erişim kısıtlaması,
- Uber'in sözleşmeyi tek taraflı fesih hakkına sahip olması.
gibi uygulamalarla işveren konumunda olduğu ve sürücüler üzerinde fiilî bir kontrol ve denetim gücü kurduğu belirtilmiştir. Bu nedenle aralarındaki ilişkinin bağımsız girişimcilik değil, iş ilişkisi olduğuna hükmedilmiştir.
Türk Hukukunda İş İlişkisinin Tespitinde Esas Ölçütler
Türk Borçlar Kanunu m. 393 ve İş Kanunu m. 1 çerçevesinde, bir iş ilişkisinin varlığından söz edilebilmesi için:
- Bağımlılık ilişkisi (hukuki ve fiili denetim),
- Kişisel çalışma yükümlülüğü,
- Ücret karşılığı iş görme unsurlarının birlikte gerçekleşmesi gerekir.
Yargıtay kararlarında iş sözleşmesinin varlığı, fiili çalışma koşulları esas alınarak değerlendirilmektedir. Sözleşmenin adı veya tarafların iradesi tek başına belirleyici değildir.
Örneğin Yargıtay 9. HD., E. 2020/8783 K. 2021/4012 T. 16.2.2021 kararında;
"İş sözleşmesini belirleyen ölçüt hukukî-kişisel bağımlılıktır. Gerçek anlamda hukukî bağımlılık işçinin işin yürütümüne ve işyerindeki talimatlara uyma yükümlülüğünü içerir. İşçi edimini işverenin karar ve talimatları çerçevesinde yerine getirir. İşçinin işverene karşı kişisel bağımlılığı ön plana çıkmaktadır. İş sözleşmesinde bağımlılık unsurunun içeriğini, işçinin işverenin talimatlarına göre hareket etmesi ve iş sürecinin ve sonuçlarının işveren tarafından denetlenmesi oluşturmaktadır. İşin işverene ait işyerinde görülmesi, malzemenin işveren tarafından sağlanması, iş görenin işin görülme tarzı bakımından iş sahibinden talimat alması, işin iş sahibi veya bir yardımcısı tarafından kontrol edilmesi, işçinin bir sermaye koymadan ve kendine ait bir organizasyonu olmadan faaliyet göstermesi, ücretin ödenme şekli, kişisel bağımlılığın tespitinde dikkate alınacak yardımcı olgulardır. Bu belirtilerin hiçbiri tek başına kesin ölçüt teşkil etmez. İşçinin işverenin belirlediği koşullarda çalışırken kendi yaratıcı gücünü kullanması ve işverenin isteği doğrultusunda işin yapılması için serbest hareket etmesi bağımlılık ilişkisini ortadan kaldırmaz. Çalışanın işyerinde kullanılan üretim araçlarına sahip olup olmaması, kâr ve zarara katılıp katılmaması, karar verme özgürlüğüne sahip bulunup bulunmaması bağımlılık unsuru açısından önemlidir..."
Bu karar, İngiltere Yüksek Mahkemesi'nin 19 Şubat 2021 tarihli Uber BV v. Aslam kararındaki yaklaşımla örtüşmekte; işçi statüsünün belirlenmesinde sözleşme serbestisi değil, fiili uygulama birçok yönden esas alınmaktadır. Yine Uber benzeri platformlar üzerinden çalışma ilişkilerinde, hizmet ilişkisinin dış görünüşüne değil, içeriğine ve işçinin fiilî olarak işverene bağlı şekilde çalışıp çalışmadığına odaklanılması gerektiğini göstermektedir.1
Footnotes
* Uber BV v. Aslam & Others, [2021] UKSC 5, Supreme Court of the United Kingdom, 19 February 2021.
1. Dr. Öğr. Üyesi Abdullah EROL, Kendi Hesabına Çalışan (Esnaf) Kuryelerin Hukuki Statüleri Ve Sendikalaşma Hakları, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Araştırma Makalesi
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
