Ticari sırların yetkisiz ifşası, yalnızca sözleşmeye aykırılık değil, aynı zamanda TTK kapsamında haksız rekabet fiili sayılmaktadır. Yargıtay, ekonomik değer taşıyan ve gizliliği korunan bilgileri ticari sır olarak tanımlar. TTK ve HMK hükümleri doğrultusunda haksız rekabetin önlenmesi için men, ref, tespit ve tazminat davaları ile ihtiyati tedbirler mümkündür. Ayrıca TCK m. 239 uyarınca cezai yaptırım öngörülmüştür. Çalışanların gizlilik ve sadakat borcuna aykırı eylemleri hem iş hem ticaret hukuku yönünden değerlendirilmekte; rekabet yasağının geçerli olabilmesi için yer, süre ve konu bakımından sınırlı olması gerekmektedir. Ticari sır ihlali hem bireysel hem de piyasa düzenini bozan çok yönlü bir haksız rekabet türüdür.
Giriş
Ticari faaliyetlerin güven temelli bir yapıya dayanması, şirketlerin sahip olduğu bilgi varlıklarının hukuki koruma altına alınmasını zorunlu kılmaktadır. Bu çerçevede, ticari sırların yetkisiz kişilerce açıklanması veya kullanılması, yalnızca sözleşmeye aykırılık teşkil eden bir davranış olarak değil, aynı zamanda rekabetin dürüstlük kuralına aykırı şekilde bozulmasına yol açan bir fiil olarak da değerlendirilmekte; bu tür eylemler, Türk Ticaret Kanunu'nda ("TTK") haksız rekabetin bir görünüm biçimi olarak özel hükümlere bağlanmaktadır.
Haksız Rekabet Kavramı
Haksız rekabet, TTK'nın 54. maddesinde "Rakipler arasında veya tedarik edenlerle müşteriler arasındaki ilişkileri etkileyen aldatıcı veya dürüstlük kuralına diğer şekillerdeki aykırı davranışlar ile ticari uygulamalar haksız ve hukuka aykırıdır." şeklinde tanımlanmıştır.
Ek olarak TTK madde 55 kapsamında işçinin üretim ve iş sırlarını hukuka aykırı olarak ifşa etmesi, işçilerin işverenlerinin üretim ve iş sırlarını ifşa etmeye yöneltmek, üçüncü kişilerin işçilerine işlerinin ifasında yükümlülüklerine aykırı davranmaya yöneltebilecek yararlar sağlayarak çıkar sağlamaya çalışmak, açıkça haksız rekabet hali olarak değerlendirilmektedir.1
Haksız rekabetin mevcut olması için, taraflar arasında rekabet ilişkisinin mevcudiyeti, failin yarar sağlamış olması, failin kusurlu olması ve haksız rekabete uğrayanın zarar görmüş olması gerekli değildir.2
Bu doğrultuda hangi bilgilerin ticari sır kapsamında olduğu önem kazanmaktadır. Ticari sır Yargıtay tarafından aşağıdaki şekilde tanımlanmaktadır:
- Ticari sır; gerçek ya da tüzel kişi tacire, rakiplerine karşı ekonomik anlamda menfaat sağlayan, sır olarak saklanan ve gizli kalması için gerekli önlemlerin sahibi tarafından alındığı bilgi olarak tanımlanır. Yine haksız rekabet ilkeleri de göz önünde bulundurularak bir başka tanım olarak ticari sır; "Tacirin ticari faaliyetleri esnasında kullandığı, aynı olanağa sahip olmayan veya kullanamayan rakiplerine karşı kendisi için avantaj teşkil eden herhangi bir formül, düzen, model vs. toplam bilgiler şeklinde" tanımlanabilir."3
Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin açıklanmasının cezai yaptırımı 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ("TCK") madde 239'da düzenlenmektedir. Buna göre, "Sıfat ve görevi, meslek veya sanatı gereği vakıf olduğu ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgeleri yetkisiz kişilere veren veya ifşa eden kişi, şikâyet üzerine, bir yıldan üç yıla kadar hapis ve 5.000 güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır."
Haksız rekabete ilişkin olarak ise TTK'nın 61. maddesi, haksız rekabet sonucu ortaya çıkan maddi durumun düzeltilmesi, haksız rekabetin önlenmesi amacıyla gerekli tedbirlerin alınabilmesine olanak tanımaktadır. İhtiyati tedbir olarak aşağıdaki tedbirlerin uygulanmasını talep etmek mümkündür:
- Mevcut durumun olduğu gibi korunması,
- Haksız rekabetin men'i,
- Haksız rekabetin ref'i,
- Yanlış veya yanıltıcı beyanların düzeltilmesi,
- Gümrük tedbirleri uygulanması ve diğer sair tedbirler.4
Ayrıca 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun ("HMK") 389 ve devamı maddeleri uyarınca dava açılmadan önce veya sonra ihtiyati tedbir talebinde bulunulabilecektir.
TTK m. 56 uyarınca haksız rekabet sebebiyle müşterileri, kredisi, mesleki itibarı, ticari faaliyetleri veya diğer ekonomik menfaatleri zarar gören veya böyle bir tehlikeyle karşılaşılması halinde tespit davası, haksız rekabetin men'i davası, haksız rekabet sonucu doğan maddi durumun ortadan kaldırılması davası ile maddi ve manevi tazminat davaları açılabilmektedir.
Haksız Rekabet Sonucunda Ceza Şikâyeti
Haksız rekabet sonucunda ceza şikâyeti de söz konusu olabilmektedir. TTK'nın 62. maddesi, haksız rekabet fiillerini kasten işleyen kişiler hakkında hapis veya para cezası veya her ikisinin birlikte uygulanabileceğini düzenlemektedir. Bu cezai yaptırımlar, imalat veya ticaret sırlarının ifşa edilmesi ya da ele geçirilmesi eylemlerini de kapsamaktadır.
Bu tür bir suçun takibi, hukuk davasını açma hakkına sahip olanların şikâyeti üzerine gerçekleşmektedir. Tüzel kişilerin sorumluluğu ise TTK m. 63'te düzenlenmekte olup, 62. madde hükmü tüzel kişi adına hareket eden veya etmesi gerekmiş olan organın üyeleri veya ortakları hakkında uygulanabilir.
Haksız Rekabetin Tespiti
Olası bir haksız rekabet davasının açılması durumunda, Yargıtay haksız rekabetin varlığının tespitinde somut delilleri ispatı belirleyen temel unsur olarak değerlendirmektedir. Özellikle Yargıtay'ın tam ispat ölçütü gereği rekabet ihlalinin ve hukuka aykırı eylemlerin somut delillerle ortaya konulması gerekmektedir.5
Davalı tarafın ticari sır niteliğindeki bilgileri haksız şekilde edinmesi, bu sırrın başkalarıyla paylaşılması ve davacı tarafın ticari itibarına zarar vermesi halleri Yargıtay'ın içtihatları doğrultusunda haksız rekabet teşkil etmektedir. Manevi tazminat için Yargıtay, rekabet ihlalinin yanı sıra itibar zedeleyici eylemler gibi kişilik haklarına saldırı unsurunun varlığını da dikkate almaktadır. Manevi tazminat miktarının belirlenmesinde ihlalin ağırlığı, süresi, iktisadi menfaat durumu ve mağdur tarafın ekonomik durumu etkili olmaktadır.
Şirket Çalışanlarının Haksız Rekabete Sebebiyet Vermesi
Şirket çalışanlarının eylemleriyle haksız rekabete sebebiyet vermesi, ticaret hukukunun yanı sıra iş hukuku bakımından da değerlendirilmesi gereken çok yönlü bir alandır. Bu çerçevede öncelikle iş sözleşmesinde yer alan hükümler, varsa taraflar arasında akdedilmiş gizlilik sözleşmeleri incelenmelidir. Çalışanın sadakat borcu da işverenin meşru menfaatlerini korumaya yönelik olarak bu değerlendirme alanının doğal bir parçası hâline gelmektedir.
İşveren ile çalışan arasında ayrıca bir rekabet sözleşmesinin varlığı ya da iş sözleşmesinde ilgili hükmün yer alması halinde ise ilgili maddenin geçerliliği için çeşitli şartların sağlanması gerekmektedir.
Yargıtay, rekabet yasağının yer, süre ve konu bakımından sınırlandırılmış olmasını aramaktadır. Söz konusu rekabet yasağı hükmünde yer bakımından doğrudan bir belirleme olmadığı tespit edilmiştir. Bu noktada doktrinde rekabet yasağının hangi yerde uygulanacağı, sözleşmede açık bir şekilde gösterilebileceği gibi işverenin çalışma alanına atıfta bulunmak suretiyle örtülü bir şekilde de kararlaştırılabileceği belirtilmektedir.6
Sonuç
Ticari sırların korunması ve gizlilik yükümlülüğünün ihlali halleri hem özel hukuk hem de ceza hukuku bakımından ciddi yaptırımlara bağlanmış; özellikle işveren-çalışan ilişkisi çerçevesinde doğabilecek haksız rekabet fiilleri, çok boyutlu bir değerlendirmeyi zorunlu kılmıştır.
TTK'da düzenlenen haksız rekabet hükümleri, ticari dürüstlük ilkesine aykırı davranışları açıkça yasaklamakta ve bu fiillerin önlenmesine yönelik koruyucu, düzeltici ve cezai hukuki mekanizmalar öngörmektedir. Bu çerçevede, iş sözleşmesinden doğan sadakat ve gizlilik yükümlülüklerine aykırı şekilde ticari sırların açıklanması, yalnızca bireysel sözleşme ihlali olarak değil, aynı zamanda piyasa düzenine zarar veren bir haksız rekabet eylemi olarak da değerlendirilmekte ve buna uygun yaptırımlara tabi tutulmaktadır.
Kaynakça
Abdüssamet, Y. (2021, 12 03). Haksız Rekabette İhtiyati Tedbir Uygulamaları ve Özellik Arz Eden Durumlar (TTK m. 61). Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 27(2). https://dergipark.org.tr/tr/pub/maruhad/issue/66044/1020013 adresinden alındı
Füsun, N. E. (2020). Yürürlüğünün 7. Yılında ve Yargıtay Kararları Işığında Türk Ticaret Kanunu Sempozyumu III, Haksız Rekabet. On İki Levha Yayıncılık.
Kulaç, C. (2024). Üretim ve İş Sırlarının İfşası Suretiyle İşçinin İş Sözleşmesi Sona Erdikten Sonra Rekabet Etmeme Yükümlülüğünü İhlali. Ankara Barosu Dergisi(2), s. 86-117. DergiPark Akademik: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3204020 adresinden alındı
Manav, E. (2010). İş Hukukunda Rekabet Yasağı Sözleşmesinin Geçerlilik Koşulları. Türkiye Barolar Birliği Dergisi(87).
Yargıtay 11. Hukuk Dairesi 2014/13994 E., 2014/20317 K. sayılı kararı (12 23, 2014).
Yargıtay 23. Hukuk Dairesi'nin 2016/6958 E., 2019/4349 K. sayılı kararı (10 21, 2019).
Footnotes
1. (Kulaç, 2024)
2. (Füsun, 2020, s. 22)
3. (Yargıtay 23. Hukuk Dairesi'nin 2016/6958 E., 2019/4349 K. sayılı kararı, 2019)
4. (Abdüssamet, 2021)
5. (Yargıtay 11. Hukuk Dairesi'nin 2014/13994 E., 2014/20317 K. sayılı kararı, 2014)
6. (Manav, 2010, s. 87)
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
