Rekabet Kurumu ("Kurum") tarafından 27 Aralık 2024 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanan "Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar ile Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması Halinde Verilecek İdari Para Cezalarına İlişkin Yönetmelik"in uygulanmasına ilişkin açıklamaları içeren "kılavuz" 19.02.2025 Çarşamba günü Kurum'un sitesinde yayımlandı.
27 Aralık'taki yönetmelik değişikliğiyle birlikte Rekabet Kurulu ("Kurul") tarafından karar verilecek idari para cezalarına yönelik önemli değişiklikler yapılmıştı.
Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar ile Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması Hâlinde Verilecek İdari Para Cezalarına İlişkin Kılavuz ile birlikte gelen temel değişiklikleri şu şekilde sıralayabiliriz:
1. İdari Para Cezalarının Hesaplanması Yönteminde Yapılan Değişiklikler
Önceki yönetmelikte "kartel" ve "diğer ihlâller" ayrımı tamamen kaldırıldı.
Yeni yönetmelikle beraber "kartel" ve "diğer ihlâller" ayrımının kaldırılmasıyla birlikte "ihlâlin niteliği ve rekabete üzerindeki olumsuz etkisi"nin dikkate alındığı bir yaklaşım benimsendi. Böylelikle, temel ceza oranının tespitinde, "ihlâlin niteliğinin ve rekabet üzerinde doğurduğu veya doğurabileceği olumsuz etkiler" yer alacak. Kılavuzda, ihlâl dolayısıyla gerçekleşen veya gerçekleşmesi muhtemel zararın ağırlığının başlangıç ceza oranlarının belirlenmesindeki unsurlardan biri olarak düzenlenmesi, bu zarara bakılırken sadece ilgili piyasadaki rekabet düzeyi üzerinden değil; rekabetin koruduğu diğer menfaatler (tüketiciye, alıcılar ve sağlayıcılar gibi ticaret ortaklarına, mevcut veya potansiyel rakipler gibi üçüncü taraflara ya da ekonominin geneline) üzerindeki mevcut veya muhtemel olumsuz etkilere de bakılmak suretiyle değerlendirileceği belirtildi.
2. Alt ve Üst Sınırlar Kaldırıldı
Kartel ve diğer ihlâller olarak tasnif edilmiş sabit alt ve sabit üst sınırlar kaldırıldı. Bilindiği üzere, önceki yönetmelikte "kartel" niteliğinde sayılabilecek bir ihlâl ile karşılaşıldığında alt ve üst idari para cezası sınırları %0,5'ten %2'ye; %2'den ise %4'e kadar arttırılabiliyordu. Yeni yönetmeliğin yürürlüğe girmesiyle birlikte, idari para cezaları bu şekilde hesaplanmayacak.
Bunun yerine, Kurul, ihlâlin niteliği ve özelliklerine göre her bir somut olay için başlangıç ceza oranını ilgili teşebbüsün yıllık gayri safi gelirinin %10'una kadar bir oran dahilinde belirleyebilecek. Böylece, Kurul'un takdir yetkisi oldukça genişletildi.
3. İhlâlin Süresi Detaylandırıldı
Bilindiği üzere, temel ceza oranının tespitinde dikkate alınacak ikinci unsur ihlâlin süresidir. Yönetmeliğin 5. maddesinin üçüncü fıkrasında, başlangıç ceza oranında ihlâlin süresi nedeniyle yapılacak artırım oranları düzenlendi.
Kılavuzda, ihlâlin süresine bağlı artırımda dikkate alınan zaman aralıkları kısaltılarak ihlâlin objektif koşullarının cezaya adil bir biçimde yansıtılacağı ifade edildi. Böylelikle, süre bazlı artırımlar daha kısa aralıklarla detaylandırılarak kılavuzda yer aldı.
4. Ağırlaştırıcı ve Hafifletici Unsurlar Yeniden Belirlendi
Cezanın teşebbüslerin sübjektif koşullara göre uyarlanmasına yönelik Kurul içtihadı çerçevesinde ağırlaştırıcı unsurlara bağlı artırım oranlarının alt sınırı ve hafifletici unsurlara bağlı indirim oranının alt ve üst sınırı kaldırıldı. Temel ceza oranı belirlenirken, öncelikle, ağırlaştırıcı unsurlar dikkate alınarak artırılacak; ardından bu oran üzerinden varsa hafifletici unsurlar dikkate alınarak indirim yapılacak.
Yönetmeliğin 6. maddesinin birinci ve ikinci fıkralarında ağırlaştırıcı unsurlar yer almaktadır. Bu unsurlar; tekerrür durumunda temel para cezasının artırılması ve Kurul'un takdirine bağlı olarak temel ceza oranının ağırlaştırılmasını gerektirebilecek diğer unsurlar olarak tanımlanmıştır. Kılavuz kapsamında, takdiri ağırlaştırıcı unsurlar; teşebbüsün ihlâlde belirleyici etkisinin bulunması, soruşturma kararının tebliğinden sonra ihlale devam edilmesi ve gizlilik yükümlülüğünün yerine getirilmemesi olarak belirtildi.
Belirleyici etki ifadesiyle, örneğin rekabet karşıtı anlaşmanın stratejik unsurlarının tanımlanması, toplantıya liderlik edilmesi veya anlaşmanın uygulanması yahut sürdürülmesi için toplantılar düzenlenmesi, ihlalde lider veya teşvik edici rolün bulunması, diğer teşebbüslerin ihlale zorlanması, diğer teşebbüsler üzerinde uyarı, talimat, yönlendirme gibi eylemlerle kontrol, baskı, caydırma ve yaptırım mekanizmalarının uygulanması ile benzeri davranışların varlığı örnek gösterildi.
5. Gerçek Kişilere Yönelik Cezalarda Tanımlar Genişletildi
Rekabetin Korunması Hakkında Kanun'un 16. maddesinin dördüncü fıkrasında, "Teşebbüs veya teşebbüs birliklerine üçüncü fıkrada belirtilen idarî para cezaları verilmesi halinde, ihlalde belirleyici etkisi saptanan teşebbüs veya teşebbüs birliği yöneticilerine ya da çalışanlarına teşebbüs veya teşebbüs birliğine verilen cezanın yüzde beşine kadar idarî para cezası verilir" denilmektedir.
Yönetmeliğin 8. maddesinin birinci fıkrasında ihlalde belirleyici etkisi saptanan teşebbüs yöneticilerine ya da çalışanlarına verilecek ceza, ilgili teşebbüse verilecek cezanın %5'ini aşamayacaktır. Yönetici veya çalışanlara verilecek ceza bakımından alt sınır bulunmamaktadır.
Teşebbüs yöneticisi veya çalışanlarına idari para cezası verilmesi, yalnızca teşebbüslere yönelik yaptırımların yetersiz kalabileceği gerekçesiyle caydırıcılık amacının tesisine yönelik olarak düzenlenmiştir. Böylece ilgili teşebbüsün yöneticisi veya çalışanı konumundaki, özellikle satın alma, insan kaynakları, satış ve pazarlama departmanlarındaki personeller Kurul'un gerektiğinde idari para cezasına bireysel olarak da hükmedebileceği kapsam dahilindedir.
Gerçek kişilere yönelik idari para cezası, yalnızca yöneticilerin veya çalışanların rekabet ihlâlinin oluşturulmasına ve sürdürülmesine yönelik süreçlerdeki rolü ve etkisi dikkate alındığında kapsam dahilinde olabilecek ve bu kişilere yönelik idari para cezası salt medeni hukuk anlamında bir para cezası niteliğinde olup ceza hukuku anlamında soruşturma ve kovuşturma gerektirmeyecektir.
Kurul'un hangi metot ve uygulamalarla idari para cezalarına hükmedeceğinin anlaşılması adına ilgili kılavuz, teşebbüslerin süreci anlamasında hukuk, uyum ve iç denetim departmanları açısından yol gösterici olacaktır.
6. Dijital Piyasalarda Gerçekleşen Rekabet Hukuku Problemleri ve Uyum Gereksinimleri
Yönetmelikle birlikte; veri tekelleşmesi, algoritmalar ve çevrimiçi platformlar gibi güncel konular dikkate alınarak büyük teknoloji teşebbüslerinin sınır ötesi faaliyetlerinin yaygınlaşması nedeniyle pazar güçlerinin artması sonucu dijital piyasalar ve tüketici refahı üzerinde olumsuz etkilerin ortaya çıkması gibi durumlar sebebiyle Kurul'un cezalandırma politikalarını gözden geçirme ihtiyacının gündeme geldiği belirtildi.
Bu kapsamda yönetmeliğin; ceza politikasının etkinliğini artırmak, Kurul'un takdir yetkisini genişletmek ve caydırıcılık amacını tesis etmek amacıyla hazırlandığı ifade edildi.
Sonuç
Bu temel değişiklikler sonucunda, şirketler özelinde rekabet hukuku çerçevesinde uyum gereksinimlerinin sağlanmasının hayati olduğu ve şirketin tamamını ilgilendirdiği tekrar anlaşılmaktadır.
Zira, uyum riskleri bağlamında değerlendirilmekte olan rekabet mevzuatına yönelik riskler, şirketlerin hukuk ve uyum ekiplerini ilgilendirdiği kadar aynı zamanda iç denetim, iç kontrol ve risk yönetimi ekiplerinin dikkatini de ilgilendirmektedir. Şirket bünyesinde gerçekleşebilecek herhangi bir rekabete aykırı risk, şirketin tümünü ilgilendirdiğinden dolayı özellikle iç sistemlerin işleyişi açısından iç denetim ekiplerine de rekabet risklerinin anlaşılması noktasında ayrı bir önem düşmektedir.
Nitekim Uluslararası İç Denetim Standartları'nın üçlü savunma modeli çerçevesinde; riskin üç cephesinde de sorumlulukların net olarak belirlenmesi, rekabet mevzuatı riskleri açısından da son derece önemlidir. Riski sahiplenip yöneten birinci hat (süreç yöneticileri, müdürler vb.), riskleri izleyen iç kontrol fonksiyonlarındaki ikinci hat (iç kontrol ve risk yönetimi vb.) ve son olarak üçüncü savunma hattındaki iç denetim fonksiyonu, rekabete aykırı risklerin gözlemlenmesi ve izlenmesinde asli olarak sorumlu olmaktadır.
Son olarak; sözleşmelerin rekabet mevzuatı açısından irdelenmesi, insan kaynakları ve satın alma süreçlerinin rekabet mevzuatına uygun bir şekilde işleyişi ve son dönemde Kurum tarafından yayımlanmış olan iş gücü piyasalarına yönelik kılavuz ile birlikte, idari para cezalarının tayin edilmesine ilişkin yayımlanmış olan kılavuzun da dikkatle incelenmesi önem arz etmektedir.
Kaynakça
Rekabet Kurumu, " Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar ile Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması Halinde Verilecek İdari Para Cezalarına İlişkin Kılavuz Yayımlanmıştır. (19.2.2025)", erişim: 19 Ocak 2025, https://www.rekabet.gov.tr/tr/Guncel/rekabeti-sinirlayici-anlasma-uyumlu-eyle-b7a82a039aeeef1193e30050568585c9
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
