1. Giriş
Kısaca "Dijital Hizmetler Yasası" ("DMA") olarak bilinen Dijital Hizmetlere Dair Tek Pazar Hakkındaki Tüzük, 19 Ekim 2022 tarihinde yayınlanmış ve 25 Ağustos 2023 tarihinde ise Avrupa Birliği'nde ("AB") uygulanmaya başlamıştır.
Dijital Hizmetler Yasası, temel internet hizmeti sağlayıcılarından çevrimiçi platformlara kadar tüm bilgi toplumu hizmeti sağlayıcılarını kapsayarak, çevrimiçi ortamdaki yasadışı malların, hizmetlerin veya içeriklerin kaldırılmasına ilişkin kurallar getirmiştir. Yasa, çok büyük platformlara yönelik risk temelli eylemler için sorumluluklar, platformları kullanan kullanıcılar için şeffaflık önlemleri, küçük işletmelerin korunmasına ilişkin haksız rekabet konusunu içeren düzenlememeler ve ticari kullanıcıların izlenebilirliğine dair yenilikçi hükümler sunmaktadır.
Yasanın yürürlüğe girmesiyle birlikte AB'de faaliyet gösteren büyük şirketler, veri toplama, gizlilik, dezenformasyon vb. gibi konularda yeni kurallara uymaya zorunlu hale gelmiştir. "Gatekeeper" olarak tanımlanan bu büyük ölçekli ve teknoloji devi olarak adlandırabileceğimiz işletmeler DMA öncesi, rekabeti zorlaştırarak küçük işletmelerin büyümesini engelliyor ve kullanıcıların kişisel verileri üzerindeki kontrolünü sınırlandırıyordu.
2. Gatekeeper Sıfatı
Bir şirketin "Gatekeeper" sıfatını haiz olabilmesi için, DMA'nın belirlediği şartları taşıması gerekmektedir. Bu şartlar "şirketin yıllık gelirinin 7.5 milyar Euro'dan fazla olması, AB'de en az 45 milyon kullanıcıya ve en az 10 bin işletmeye hizmet vermesi ve dijital pazaryerleri, sosyal medya gibi temel dijital platform hizmetlerini sunması" olarak 3 tanedir. DMA, Google, Amazon, Meta, Tiktok, Booking gibi şirketleri "Gatekeeper" olarak tanımlayarak bu tür büyük ölçekli şirketlere daha sıkı denetimler getirmiş ve DMA'nın asıl amaçlarının uygulanmasının önünü açmıştır.
Gatekeeper'ların, DMA kapsamında günlük faaliyetlerinde yapması gereken ve yapmaması gereken işlemler bulunmaktadır. Bunlar;
- Kendi ürün ve hizmetlerini, platformlarda ön plana çıkarmaktan kaçınmak,
- Kullanıcıların ve platformlarda faaliyet gösteren küçük işletmelerin kullanıcı verilerini, tek taraflı şekilde rekabette avantaj sağlayacak şekilde kullanmaktan kaçınmak
- Küçük işletmelerin platformları kullanarak elde ettiği verilere erişmelerine izin vermek,
- Kullanıcıların alternatif platformlara geçiş yapmasını zorlaştıran teknik ve hukuki engelleri kaldırmak
- Gatekeeper olarak büyük şirketlerin birleşme ve satın alma planları öncesi Avrupa Komisyonu'ndan önceden izin almak.
DMA bu kurallar bütünü ile içererek dijital piyasalarda rekabeti tesis etmeyi ve şeffaflığı oluşturmayı hedeflemektedir.
Söz konusu kurallara uyulmaması durumunda ise Gatekeeper şirketin dünya çapındaki yıllık toplam cirosunun %10'una veya tekrarlanan ihlaller durumunda %20'sine kadar para cezaları ön görülmüştür. Bu tür kuralların sistematik olarak ihlal edilmesi durumunda ise ihlalle orantılı olarak şirketin elden çıkarılması gibi çözümler uygulanabilir.
3. DMA'nın Etkileri
DMA'nın yayınlanması üzerine dünya genelindeki dijital piyasalar politikaları ve düzenlemeleri de yeni bir döneme girdi. Avrupa Birliği'nde yerleşik olmayan ancak AB sınırları içerisinde faaliyet gösteren küçük işletmeler, Gatekeeper firmaların kısıtlanması ile daha rahat bir rekabet ortamına kavuştu. Bununla birlikte, kullanıcıların kendi verilerini kontrol edebiliyor olması ve alternatif hizmetlere de erişim kolaylaşması rekabet ortamının rahatlamasında da büyük paya sahip oldu.
Gatekeeper sıfatı almayan ancak yine de piyasada yüksek taleple faaliyet gösteren büyük şirketler ise AB sınırları içerisinde karşılaşacakları sorumluluk ve yasaklara yönelik farklı stratejiler geliştirerek yeni ürün ve hizmetlerini yasaya uyacak şekilde planlamaya başladı.
Örnek vermek gerekirse Apple cihazlara, AppStore üzerinden yüklenen uygulamalar, "kullanıcı deneyimini iyileştirme ve kullanıcı güvenliği" gerekçeleri ile Apple tarafından sıkı bir şekilde kontrol ediliyordu. Bu kontrol, kullanıcıların sadece Apple tarafından onaylanmış ürünleri indirebilmesine, geliştiricilerin ise Apple'dan onay alabilmek için kazançlarının %30'a varan miktarını komisyon olarak ödemelerine neden oluyordu. Hem kullanıcıların özgürlüğünü hem de geliştiricilerin rekabet ortamını kısıtlayan bu durum yasanın yürürlüğe girmesinden sonra değişerek, Apple kullanıcılarının üçüncü taraf uygulama mağazalarını kullanarak da uygulama indirmelerini mümkün kıldı.
Böylece DMA ile Apple'ın ürünlerinde hüküm süren kapalı ekosistem yumuşatılarak hem geliştirici hem de kullanıcılar için daha adil bir dijital ortam yaratıldı.
4. Sonuç
DMA'nın uygulamaları ve sonuçları dünyanın geri kalanına örnek oluşturarak dijital piyasalar düzenlemeleri özelinde olumlu değişikliklere yol açsa da Google, Meta, Amazon gibi büyük Gatekeeper'ların yasaya uyumlarının denetlenmesi ve olası ihlallerin tespit edilmesi konusunda DMA'nın yetersiz kalacağı ve yeni projelere yapılacak olan yatırımların da önüne geçebileceği konusunda endişeler bulunmaktadır.
Uzun vadede ise DMA'nın getirdiği değişimler yalnızca dijital piyasalardaki tekelleşme ve kullanıcı hakları gibi mevcut sorunları çözmekle sınırlı kalmayacağı aynı zamanda, gelecekte dijital piyasalarda ortaya çıkabilecek risklere karşı da koruma sağlayacağı değerlendirilmektedir. DMA, küçük işletmelere daha eşit bir rekabet ortamı sunarken, büyük şirketlerin mevcut ve geliştirilmekte olan iş modellerini yasaya uygun şekilde düzenlemelerini teşvik etmektedir. Bu sayede, tüm dünyaya yayılacak kullanıcı dostu platformların ortaya çıkması için bir başlangıç vadetmektedir.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
