Finans ve ticaret dünyasında en çok tercih edilen şirketlerden biri Anonim Şirkettir. Anonim Şirketi bir diğer popüler şirket türü olan Limited Şirket ile kıyasladığımız vakit; avantajlar göz önünde bulundurulduğunda Anonim Şirketin galibiyeti açık ve net olacaktır. Bu nedenledir ki Anonim Şirkette pay sahibi olmak ve bu payların çoğunluğunu elde bulundurmak son derece önemlidir. İş bu makalede Anonim Şirkette pay, pay çeşitleri, pay sahipliği ve pay devri konuları ele alınacaktır.

1.ANONİM ŞİRKETTE PAY

Anonim Şirketlerin sermayesi belirlenmiş ve paylara bölünmüştür. Belirlenmiş ve paylara bölünmüş olan bu sermayenin parçalara ayrılmasına ise pay veya hisse denilmektedir. Bu bakımdan payın, sermayesinin bir parçası olduğunu söyleyebiliriz. Öte yandan pay varsa bir pay sahipliği durumu da söz konusu olacaktır ki bu nedenle de pay kavramı aslında hak ve borçların kaynağıdır. 

Esas itibariyle pay, Anonim Şirketin kuruluşunda esas sözleşmesinin veya sermaye artırımında artırılan sermayenin ticaret siciline tescil edilmesiyle doğar ve kural olarak sabit olup sadece sermayenin arttırılmasında veya azaltılmasında değişebilir.

Anonim ortaklıkta her payın bir itibari değeri vardır. İtibari değeri olmayan pay yoktur. Öyle ki TTK 476. Maddesinde de payların itibari değerinin en az bir kuruş olacağını hükme bağlamıştır. Tüm payların itibari değerinin toplamı şirketin esas sermayesini verir. İtibari değerin altında bir bedelle hisse senedi çıkarılmaz. Anonim şirketteki pay sayısı ve bu payların itibari değerleri şirket esas sözleşmesinde gösterilmek zorundadır.

Bir Anonim Ortaklıkta çeşitli pay grupları varsa bu pay gruplarının itibari değeri birbirinden farklı olabilir. Ancak kural olarak aynı gruptaki payların itibari değerleri birbirinden farklı olamaz.

2.PAYLARIN SINIFLANDIRILMASI

Paylar; oy hakkı olan paylar-oy hakkından yoksun paylar, bedelli paylar-bedelsiz paylar, adi paylar-imtiyazlı paylar olmak üzere çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir. İş bu makalemizde ise payların sınıflandırılmasında en önemlilerinden biri olan adi paylar ve imtiyazlı paylar üzerinde duracağız. 

Payların eşit olma zorunluluğu yoktur. Bu nedenle bir takım paylar imtiyazlı iken diğerleri değildir. İmtiyazlı olmayan paylara ise adi paylar denir. 

 A.İMTİYAZLI PAYLAR

Sermayelerini arttırmak ve dışarıdan sermayelerine katkı yapılmasını isteyen Anonim Ortaklıklar, bu katkıyı elde edebilmek için imtiyazlı paylar ihraç ederler. 

İmtiyaz pay sahibine değil, paya tanınır. Aynı zamanda imtiyaz sadece paya değil belirli bir pay grubuna da tanınabilir. 

İmtiyazlı payı Yönetim Kurulu çıkarır. Yönetim kurulunun imtiyazlı pay çıkarabilmesi için ise esas sözleşmeyle yetkilendirilmiş olması gerekmektedir. Buna ilişkin olarak imtiyazlı paylar esas sözleşmede kuruluşta oluşturulabileceği gibi sonrasında esas sözleşmede yapılacak bir değişiklikle de belirlenebilir. 

İmtiyaz oluşturabilecek konular;

1-Kar Payında İmtiyaz: Kardan daha fazla pay alınması, kar payından öncelikle yararlanılması ve kar payında imtiyazın birikir nitelikte olması şeklinde oluşturulur.

2-Tasfiye Payında İmtiyaz: Bu tür pay senetleri, şirketin tasfiyesi sonunda elde edilecek şirket malvarlığı üzerinde adi pay senetlerine kıyasla rüçhan hakkına sahiptirler. Bu imtiyazdan doğan hak ise şirket alacaklılarına karşı ileri sürülemez.

3-Rüçhan Hakkında İmtiyaz: Anonim şirketin kuruluşunda esas sözleşmede rüçhan hakkı sadece belirli paylara veya pay grubuna tanınabilir.

4-Oy Hakkında İmtiyaz: Pay sahipleri oy haklarını, ilke olarak sermayeye katılma oranına göre kullanırlar. Bu oransallık ilkesinin istisnasını, oyda imtiyazlı pay teşkil eder. Oy hakkında imtiyazın etkisizleştirildiği durumlar ise esas sözleşme değişikliği, işlem denetçisinin seçimi ve ibra ve sorumluluk davası açılması halleridir.

3.ANONİM ŞİRKETTE PAY SAHİPLİĞİ

Anonim Şirkette hem gerçek kişiler hem de tüzel kişiler pay sahibi olabilir. Anonim ortaklıkta pay sahipliği hakları ve borçları, pay sahibinin kendisine değil, paya bağlıdır. Başka bir deyişle ortaklık sıfatına paya sahip olan kişi haizdir. Bu nedenle paylar devredilebilir, sınırlı ayni haklar yüklenebilir veya miras yoluyla intikal edebilir.

Payın devredilmesi durumunda payı devralan yeni kişi hakların ve borçların yeni sahibi olur. Payın eski sahibi artık paydan doğan haklardan yararlanamayacağı gibi borçlardan da sorumlu tutulamaz.

Pay sahibinin birden fazla paya sahip olabilmesi mümkün olabildiği gibi bir payın birden çok sahibi de olabilir. Bu anlamda pay sahiplerinin sayılarının pay adedine eşit olması gerekmez. 

Anonim Ortaklıkta şirketin malvarlığı aktif ve pasifiyle birlikte tüzel kişiliğe aittir. Bu nedenle ortaklar sadece payları oranında ortaklığa karşı birtakım haklar edinilebilir ve borçlar yüklenebilirler. Bu nedenle ortaklığın borçları nedeniyle alacaklılar, sadece ortaklığa başvurabilirler zira pay sahiplerinin ortaklığın borçlarından bir sorumluğu yoktur. Bununla beraber pay sahipleri de Anonim Ortaklıktan diledikleri zamanda, diledikleri hakkı talep edemezler. 

Pay sermaye tamamına olan oranı ölçüsünde hak ve yükümlülük oluşturur. Bu bakımdan bütün borçlar, haklar, imtiyazlar paya bağlıdır. Bunlara sahip olmak için pay sahibinin tek yapması gereken ise; taahhüt etmiş olduğu sermaye borcunu ödemektir.

4.PAY ÇEŞİTLERİ

 Paylar çeşit olarak;

1- Çıplak Paylar

2- Hisse Senedine Bağlı Paylar

A- Hamiline Yazılı Hisse Senedine Bağlı Paylar

B- Nama Yazılı Hisse Senedine Bağlı Paylar

3- Kayden İzlenen Paylar

Şeklinde üç ana başlığa ayrılmaktadır. İş bu makalede ise hisse senedine bağlı paylar incelenecektir.

5.PAY SENEDİ

Anonim Ortaklıklar tarafından çıkarılan ve şirket sermayesinin belli bir miktarını temsil eden senetlere, pay senedi denir. Bu bakımdan pay ve pay senedi birbirinden farklı kavramlardır. Pay senedi nama veya hamiline yazılı olur.

A.PAYIN SENEDE BAĞLANMASI

Payın senede bağlanması, paya bağlı olan hakkın naklini sağlar ve kolaylaştırır. Pay senetleri bu bakımdan pay sahiplerinin pay devrinde karşılaşacakları sıkıntıların önüne geçilmesini sağlar. Bununla beraber pay senedinin bastırılmasının vergisel avantajları da vardır. 

Eski Türk Ticaret Kanununda payın senede bağlanmasına ilişkin bir zorunluluk yoktu. Yeni Kanunun TTK 486. Maddesi ise hamiline yazılı pay senetlerinin bastırılması zorunluluğunu getirmiştir. Bu bakımdan kapalı Anonim Ortaklıklarda şirketin tescilinden önce veya sermaye artırım kararının tescilinden önce çıkarılan pay senetleri hükümsüzdür. Halka açık Anonim Ortaklıklarda ise, pay senetlerinin sermaye artırım kararının tescilinden önce pay senetlerinin bastırılıp sahiplerine verilmesi zorunludur.

TTK 486. Maddesinin 3. Fıkrasına göre ise nama yazılı pay senedinin yazdırılması ancak Anonim Ortaklıkta azlığın istemde bulunması halinde zorunludur. Bu durum dışında nama yazılı pay senedi bastırılmasına ilişkin bir zorunluluk olmadığı söyleyebiliriz.

B.HAMİLİNE YAZILI HİSSE SENEDİNE BAĞLI PAYLAR

Senedin metninden veya şeklinden hamili kim olduğu anlaşılıyorsa o kişinin hak sahibi olacağı pay senedine hamiline yazılı pay senedi denir.

Hamiline yazılı pay senetleri, nama yazılı pay senetlerinin aksine bedelleri tamamen ödenmeden çıkarılamaz. Eğer bedelleri tamamen ödenmeden pay senetleri çıkartıldıysa söz konusu pay senetleri geçersiz olur. Bu nedenle hamiline yazılı pay senedi çıkarılabilmesi pay bedellerinin tamamen ödenmiş olması gerekmektedir. 

Paylar hamiline yazılı ise yönetim kurulu, pay bedelinin tamamının ödenmesi tarihinden itibaren üç ay içinde pay senetlerini bastırıp pay sahiplerine dağıtır. Yönetim kurulunun hamiline yazılı pay senetlerinin bastırılmasına ilişkin kararı tescil ve ilan edilir. Anonim Ortaklık internet sitesi açma yükümlülüğü bulunan bir şirket ise söz konusu karar şirketin internet sitesine konulur.

C.NAMA YAZILI HİSSE SENEDİNE BAĞLI PAYLAR

Nama yazılı hisse seneti, belli bir kişi adına yazılıdır, Anonim Ortaklıktaki payı temsil eder, açıklar ve paydan doğan hakların kullanılmasını sağlar. Nama yazılı pay senetleri; sahiplerinin adını, soyadını ve ticaret unvanını içerir. Bu senetler, şirketin pay defterine kaydedilir.

Anonim ortaklıklarda asıl olan nama yazılı hisse senetlerdir. Ancak bu durum esas sözleşmede aksine düzenleme yapılarak değiştirilebilir. 

6.PAY SAHİPLİĞİNİN KAZANILMASI

Senede bağlanmış olsun veya olmasın temel ilke olarak paylar devredilebilir. Bu bakımdan hem hamiline hem de nama yazılı payların devredilebildiğini söyleyebiliriz. Ancak istisnai olarak payın devrinin resmi izne bağlandığı durumlar da vardır. 

Pay sahipliğinin kazanılması aslen iktisap veya devren iktisap yollarından biri ile olur. Buna göre devren iktisap; Anonim Ortaklık kurulup tüzel kişilik kazandıktan sonra, payın veya pay senedinin hâlihazırda sahibi olan bir kişiden devir kurallarına göre iktisap edilmesidir.

Aslen iktisapta ise, pay doğrudan iktisap edilir. Bu iktisap; Anonim Ortaklığın kuruluşunda veya esas sermaye artırımında Yönetim Kurulunca çıkarılan pay senetlerini satın alınması şeklinde olur. Aynı şekilde şirketin tür değiştirmesinde ya da şirket birleşmelerinde de aslen iktisap söz konusu olur. Payın edinilmesi bakımından kuruluş aşamasında Anonim şirketin ticaret siciline tescil edilmiş olması son derece önemlidir. Sermaye artırımında da pay sahipliğinin kazanılması için, yeni çıkarılan paylar bakımından sadece nakit veya nakit dışı sermaye taahhüdünde bulunması yeterli değildir zira yasadaki ya da sözleşmedeki asgari pay tutarının ödenmesi gerekmektedir.

Esas sözleşmede devri kısıtlayan bir hüküm bulunmadıkça Anonim Şirketin yönetim kurulu, devralanı pay defterine kaydetmek zorundadır. Zira sadece pay defterinde kayıtlı bulunan kimse pay sahibi olarak kabul edilir. Devir pay defterine işlenmedikçe pay sahipliği Anonim Şirkete karşı ileri sürülemez ve payı devralan kişi şirket ortağı sıfatını kazanamaz. Bu nedenle keyfilik nedeniyle kişinin pay defterine kaydının yapılmaması durumunda devreden ve devralan mahkemeye başvurabilir.

7.ANONİM ŞİRKETLERDE PAY DEVRİ

Her pay senedinin kendine has bir devir şekli vardır. Senede bağlanmamış payın devrine ilişkin bir TTK'de bulunmazken senede bağlı payların devri TTK'de düzenlenmiştir.

A.HAMİLİNE YAZILI PAY SENETLERİNİN DEVRİ

Anonim Şirketlerde nama yazılı pay senetlerinin devri yasaklanabilmesine rağmen, hamiline yazılı pay senetlerinin devrinin yasaklanması ve herhangi bir şarta bağlanması mümkün değildir. Bu konu Yönetim Kurulunun onayına da tabi tutulamaz. Yani tam bir devir serbestisi söz konusudur.

Hamiline yazılı pay senetlerinin devrinin şirket ve üçüncü kişiler hakkında hüküm ifade edebilmesi ise ancak zilyetliğin geçirilmesi ile mümkündür.

Hamiline yazılı pay senetlerinin devirlerinde tedavül kolaylığı bulunduğu için bu paylar kayden izlenir. Fiziki olarak senet basılı olmadığından dolayı pay elektronik ortamda el değiştirir. Buna göre, Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından kayıt tutulur ve bu kayıtlar sonra Kurul tarafından Anonim Ortaklığa bildirilir.

B. NAMA YAZILI HİSSE SENEDİNE BAĞLI PAYLAR

Nama yazılı pay senetlerinin devri ciro ve senedin teslimi yolu ile olur. Bununla beraber senedi devralan kişinin Anonim Ortaklıkta pay sahipliği sıfatını kazanabilmesi için şirket tarafından pay defterine kaydının da yapılması gerekmektedir. Hamiline yazılı pay senedi sahiplerinin ise pay defterine kaydedilmeleri gerekli değildir.

Nama yazılı hisse senetleri diğer emre yazılı senetler gibi beyaz ciro yoluyla da devredilebilir. Ancak öğretide azınlık bir görüş tarafından nama yazılı pay senetlerinin beyaz ciro ile devrinin mümkün olmadığını savunan yazarlar da vardır. 

Bedeli tamamen ödenmemiş nama yazılı paylar, ancak şirketin onayı ile devrolunabilir. Pay bedelinin tamamen ödenmesi durumunda ise devir için şirketin onayına gerek yoktur.

8.SONUÇ

Her yıl binlerce insan avantaj ve kazançlarını göz önünde bulundurarak Anonim Şirket açmaktadır. Anonim Şirketlerde payları devredilmesi işleminde ise çeşitli sorunlarla karşılaşılmaktadır. Bu kapsamda iş bu makale ile Anonim Şirkette pay, pay çeşitleri, pay sahipliği, pay senetlerinin genel esasları ve pay devri konuları üzerinde durarak söz konusu sorunlara ışık tutulmaya çalışılmıştır. Anonim Ortaklığı iyi yönetebilmek ve sağlıklı devir işlemlerinin yapılabilmesi için bu temel kavramları bilmek ve doğru uygulamak son derece önem arz etmektedir.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.