4857 Sayılı İş Kanunu'na Göre Toplu İşçi Çıkarma

Ülkemizdeki işverenlerin pek çoğu ekonomik dalgalanmalar, teknolojik gelişmeler, yapısal dönüşümler ve üretim süreçlerindeki değişikler gibi nedenlerle işyeri organizasyonunda değişiklik yapma yoluna başvurmaktadır. Bu değişikliklerin en sık rastlanan sonuçlarından biri işçi çıkarmadır. İşverenler aynı anda veya belirli süre içerisinde çok sayıda işçinin iş sözleşmesine son verebilir. Bu durum toplu işçi çıkarma olarak ifade edilir. İşbu bilgi notunda 4857 sayılı İş Kanunu çerçevesinde toplu işçi çıkarma kavramını inceleyeceğiz.

In our country, many employers resort to restructuring their workplace organization due to economic fluctuations, technological advancements, structural transformations, and changes in production processes. One of the most common consequences of these changes is the termination of employment contracts. Employers may terminate the contracts of a large number of employees either simultaneously or within a certain period of time. This situation is referred to as collective dismissal. In this legal brief, the concept of collective dismissal within the framework of the Labor Law No. 4857 will be examined.

1- Toplu İşçi Çıkarma Nedir?

Toplu işçi çıkarma genel hatlarıyla belirli sayıdaki işçinin aynı işten çıkarma kararı kapsamında ve aynı nedenle işten çıkarılması olarak tanımlanabilir. Toplu işçi çıkarma hususunun detayları 4857 sayılı İş Kanunu'nda (“İş Kanunu”) düzenlenmiştir.

İş Kanunu m. 29/1'e göre, “İşveren; ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya işin gerekleri sonucu toplu işçi çıkarmak istediğinde, bunu en az otuz gün önceden bir yazı ile işyeri sendika temsilcilerine, ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumuna bildirir”. Maddede belirtilen “işçi çıkarma” kavramı iş sözleşmesinin işveren tarafından tek taraflı bir irade beyanı ile sona erdirilmesi, yani feshedilmesidir. İş sözleşmesinin işçi ve işverenin anlaşması yoluyla sona ermesi halinde veya belirli süreli iş sözleşmesinin süresinin dolmasıyla sona ermesi durumunda İş Kanunu m.29'a göre toplu işçi çıkarmadan bahsedilemez. 

2-  Toplu İşçi Çıkarmanın Şartları

Toplu işçi çıkarma ancak kanunda belirtilen nedenlerle gerçekleştirilebilir. Dolayısıyla kanunda sayılan “ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya işin gerekleri” nedenleri haricinde bir amaç veya nedenle toplu işçi çıkarılması İş Kanunu m.29'a göre toplu işçi çıkarma niteliğinde değildir. Ayrıca sözleşmesi feshedilen işçilerin işverene ait aynı işyerinde çalışıyor olması gerekir. İlaveten ilgili kanun maddesinde belirtildiği üzere “mevsim veya kampanya işlerinde çalışan işçilerin işten çıkarılmaları hakkında işten çıkarma, bu işlerin niteliğine bağlı olarak yapılıyorsa toplu işçi çıkarmaya ilişkin hükümler uygulanmaz.”

Kanunda toplu işçi çıkarmaya ilişkin getirilen bir diğer şart işyerinde çalışan işçi sayısına ilişkindir. Buna göre,

İşyerinde çalışan işçi sayısı:

a) 20 ile 100 işçi arasında ise, en az 10 işçinin,

b) 101 ile 300 işçi arasında ise, en az yüzde on oranında işçinin,

c) 301 ve daha fazla ise, en az 30 işçinin,

işine 17. madde uyarınca ve bir aylık süre içinde aynı tarihte veya farklı tarihlerde son verilmesi toplu işçi çıkarma sayılır.

Burada bahsedilen bir ay kavramından anlaşılması gereken İş Kanunu m.29'da belirtilen nedenlerle ilk işçi çıkarmadan itibaren bir ay içinde aynı ya da farklı tarihlerde yapılacak fesihlerdir.

İşçi sayısı belirlenirken sözleşmenin türünden bağımsız olarak işyerindeki tüm işçiler göz önünde tutulur. Ancak iş sözleşmesi ile çalışmayan çırak ve stajyerler sayının tespitinde dikkate alınmazlar.

Ayrıca belirtmek gerekir ki toplu işçi çıkarmada İş Kanunu m.17'de düzenlenen süreli fesih yöntemi uygulanmalıdır.

3- İşverenin Bildirim ve Görüşme Yapma Yükümlülüğü

İşveren toplu işçi çıkarmak istediğinde bunu en az otuz gün önceden bir yazı ile işyeri sendika temsilcilerine, ilgili bölge (il) müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumu'na bildirmelidir. Ancak işyerinin bütünüyle kapatılarak kesin ve devamlı suretle faaliyete son verilmesi halinde işveren yalnızca ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumu'na bildirmekle yükümlüdür. 

İlgili kanun hükmü uyarınca fesih bildirimleri işverenin toplu işçi çıkarma isteğini bölge (il) müdürlüğüne bildirimde bulunmasından itibaren otuz gün sonra hüküm doğurur.

4 Usule Aykırılık ve Cezai Yaptırım

İş Kanunu'nda belirtilen usule aykırı olarak toplu işçi çıkarılması halinde işveren 2025 yılı itibariyle her bir işçi için 7.924,00 TL idari para cezası ödemekle yükümlüdür. İşveren, İş Kanunu'nun 18, 19, 20 ve 21. maddelerinin (iş güvencesi hükümleri) uygulanmasını engellemek amacıyla toplu işçi çıkarma yoluna başvuramaz. Aksi takdirde işçi işe iade davası açabilir.

İlgili kanun hükmüne göre “işveren toplu işçi çıkarmanın kesinleşmesinden itibaren altı ay içinde aynı nitelikteki iş için yeniden işçi almak istediği takdirde nitelikleri uygun olanları tercihen işe çağırır.” Ayrıca toplu işçi çıkarmanın kesinleşmesinden itibaren sekiz ay içinde işverenin geçici işçi çalıştırması yasaktır.

Sonuç:

1. Toplu işçi çıkarma, yalnızca ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme gerekleri gibi nedenlerle ve işyerinde çalışan işçi sayısına bağlı olarak belirlenen asgari sayıdaki işçinin aynı işyerinde çalışıyor olması şartıyla mümkündür.
2. İşveren, toplu işçi çıkarma yapmak istediğinde Kanun'da öngörülen usule uygun hareket etmekle yükümlüdür.
3. Usule aykırı toplu işçi çıkarma, işverene idari para cezası yüklenmesi, işçiye işe iade davası açma hakkı tanınması ve işverene belirli sürelerle yeniden işçi alma ile geçici işçi çalıştırma konusunda sınırlamalar getirilmesi sonucunu doğurur.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.