Türk Ticaret Kanunu'nda düzenlenen kiymetli evrak türleri arasinda yer alan çek, hukuki niteligi itibariyle ticari is ve islemlerde yaygin sekilde kullanilan bir ödeme aracidir. Uygulamada siklikla çeklerin genis anlamda zayi olmasi yani yitirilmesi ile karsi karsiya kalinmaktadir. Özellikle ticari hayatta çeklerin kaybolmasi taraflari oldukça zor durumda birakmaktadir. Böyle durumlarda,  karsimiza çekte hak sahibi olanlarin basvurabilecegi iki temel seçenek çikmaktadir. Bunlar öncelikle lehtarin ve bazi durumlarda kesideci ve muhatap bankanin basvurabilecegi çek iptali davasi ile yalnizca kesidecinin basvurabilecegi cayma hakkidir.  Bu yollari kisaca açiklamak ve risk degerlendirmesi yapmak gerekirse;

Çekten cayma, kesidecinin dogrudan muhatap bankaya yönelik bir islemidir ve kesideci tarafindan tedavüle çikarilmis bir çekin ödenmeme talimatini ifade eder. Isbu cayma hakki yalnizca çeki düzenleyen kisi ( kesideci ) tarafindan kullanilmakta olup Türk Ticaret Kanunu madde 799 uyarinca siki birtakim sartlara baglanmistir. Bu sartlardan en önemlisi de cayma hakkinin hüküm dogurabilmesi için ibraz süresinin geçmis olmasi gerekliligidir. Yani kanun  kesideciye herhangi bir sebep göstermeden çekten cayma hakki taniyor fakat bu hakkinin hüküm dogurmasi için ibraz süresinin geçmesini bekliyor. Bu noktada ibraz süresi içinde çekten caymanin kanunen yasaklanmasinin amaci, bir ödeme araci olarak nitelendirilen çekin ticari hayattaki tedavül güvenligini saglamaktir. Özetle ibraz süresi içinde kötü niyetli 3. Kisi çeki bankaya ibraz ederse banka ödeme yapabilir.  Kaybolan çek sonrasinda sadece bu yola basvurmak oldukça risklidir. Zira, ibraz süresinden önce de kaybolan çeke iliskin tedbir alinmasi gerekir ancak bu yol ihtiyaç olunan korumayi saglamamaktadir. Bu sebeplerle, uygulamada tek basina tam koruma saglamayan bu yol riskli bulunmasi sebebiyle çok tercih edilmemektedir.

Çekin kaybolmasi sonrasinda iptalinin dava edilebilmesi için ise davacinin senedin kayboldugu ya da bu durumu ögrenildigi anda çekteki hakkin alacaklisi sifatini tasimasi gerekir. Uygulamada genelde isbu dava lehtarin basvurmakta oldugu bir yol olarak karsimiza çiksa da bazi istisnai durumlarda hak sahibi konumundaki düzenleyen (kesideci) ya da muhatap banka da çek iptal davasi açabilmektedir.1 Kural olarak iptal davasini, çeki düzenleyen degil, hamilin açmasi gerekir. Bu hususta oldukça çok Yargitay karari da mevcuttur.2 Ancak, çekin düzenleyen tarafça imzalandiktan sonra lehtara verilmeden kaybolma ihtimalinde, çeki düzenleyen de iptal davasi açabilmektedir çünkü bu durumda düzenleyenin hem çeke varlik kazandiran iradesi çekte yer almaktadir hem de bir anlamda düzenleyen çekin hamili konumundadir. Ayrica, hamilin çeki bankaya tahsil cirosuyla devrettigi hallerde ise, banka da çekin iptali için dava açabilir çünkü bankanin hamil ile arasindaki vekâlet iliskisi bu hakki dogurmaktadir. Bunlara ek olarak, uygulamada çek defteri ve çekin henüz doldurulmadan kaybolmasi gibi durumlarla da karsilasilabilmektedir. Bu gibi hallerde ise çek hesap sahibi durumu ivedilikle muhatap bankayi bilgilendirmeli ve akabinde bahse konu çek iptal davasini açmalidir.

Iptal davasi açma yolunun seçilmesiyle birlikte vadesi gelmemis olsa da -ihtiyadi bir tedbir olarak- çeke iliskin ödeme yasagi konulmasi  talep edilmelidir. Uygulamada mahkemeler tarafindan çeke iliskin ödeme yasagi koymak için çek degerinin %15 oraninda teminat talep edilmektedir. Alinacak tedbir karariyla birlikte ilk asamada çeke iliskin risk ortadan kalkacaktir. Dava sonucunda da mahkeme tarafindan çekin iptaline karar verildiginde çek artik resmen iptal edilmis olacaktir. Dava açilmaya karar verilmesi halinde çekin vade tarihi gelmeden isbu dava açilmalidir. Vade tarihi geçen çeke iliskin iptal davasi açildiginda ödeme yasagina iliskin bir tedbir karari alinmasi mümkün olmayacak ve dava sonuçlanip çek iptal edilene kadar risk devam edecektir. Uygulamada çek iptal davasi masrafli bir yol olarak gözükse de hak sahibine tam koruma saglamasi sebebiyle çok daha fazla tercih edilmektedir.

Ayrica belirtmek gerekir ki, hasimsiz olarak açilan çek iptal davasi sonrasinda mahkeme tarafindan Ticaret Sicili Gazetesi'nde çekin kayip olduguna iliskin ilanlar yayinlanir. Ilandan önce veya sonra iptal karari verilmeden bahse konu kayip çek mahkemeye sunulursa ya da sunulmasa bile çeki elinde bulunduran kisi ortaya çikarsa, dava istirdat davasina dönüsür ve mahkeme tarafindan davaciya istirdat davasi açmasi için süre verilir.

Footnote

1. Poroy/Tekinalp, Kiymetli Evrak, 20. Basi, N. 538. – Pulasli, Kiymetli Evrak Hukukunun Esaslari, 3. Basi, N.97

2. T.C. Yargitay 11.Hukuk Dairesi Esas: 2017/ 2667 Karar: 2018 / 8085 Karar Tarihi: 19.12.2018

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.