Hisse opsiyon planları ("Employee Stock Option Plan" veya "ESOP") çalışanların şirkete bağlılığını ve motivasyonunu arttırmayı amaçlayan, aynı zamanda yeterli ücret ödeme imkanına sahip olmayan şirketlerin kalifiye işgücünü şirket içerisinde tutabilmesine olanak sağlayan bir uygulama olarak öne çıkmaktadır. Özellikle Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa'da yaygın olarak kullanılan hisse opsiyon planları Türkiye'de de artan bir ilgi görmekte ve çoğunlukla halka açık şirketlerde ve start up'larda uygulanmakta olup gün geçtikçe büyüyen start-up ekosistemiyle beraber sıklıkla tercih edilmektedir.
1. İlgili Mevzuat
Türkiye'de hisse opsiyon planlarına ilişkin spesifik bir yasal düzenleme bulunmamaktadır. Ancak, farklı kanunlar bu planların uygulanması için hukuki bir altyapı sunmaktadır:
- 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu: Şirket paylarının devri, pay sahipliği hakları ve sermaye artırımları konularında önemli hükümler içermektedir.
- 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu: Opsiyon sözleşmeleri ve bağlı taahhütler Türk Borçlar Kanunu çerçevesinde değerlendirilerek hukuki geçerlilik kazanmaktadır.
- Sermaye Piyasası Mevzuatı: Halka açık şirketlerin sermaye piyasası düzenlemelerine tabi olması sebebiyle, hisse opsiyon planlarının Sermaye Piyasası Kurulu düzenlemeleri ile uyumlu olması gerekmektedir.
- 4857 sayılı İş Kanunu: Hisse opsiyon planları, çalışanlara sağlanan bir yan hak olarak iş hukuku kapsamında değerlendirilmekte olup bu bağlamda işverenin yükümlülükleri doğmaktadır.
2. Hisse Opsiyon Planlarının Aşamaları
Hisse opsiyon planları genel olarak belirli aşamalardan oluşmaktadır. Bu aşamalar hisselerin vaat edilmesi (granting), hisselerin hak edilmesi (vesting) ve hakkın kullanılması (exercising) şeklindedir.
- Hisselerin Vaat Edilmesi (Granting): Bu aşamada şirket, çalışanlarına belirli koşullar altında hisselerini bedelli veya bedelsiz olarak edinme hakkı tanır. Özetle, belirli bir çalışan grubuna şirket hisselerini belirli koşullar altında edinebileceği vaat edilir.
- Hisselerin Hak Edilmesi (Vesting): Çalışan ile şirket arasında çalışanın hisseleri edinme hakkını elde edeceği koşulları belirleyen uygulamada vesting sözleşmesi olarak anılan sözleşme akdedilir. Bu sözleşme ile çalışana vaat edilen hisselerin hangi koşullar altında çalışan tarafından hak edileceği belirlenir. Uygulamada bu koşullar genellikle çalışanın belirli bir süre şirkette çalışması veya şirketin performans kriterlerine (Key Perfromance Indicator – KPI) göre belirlenir.
- Hakkın Kullanılması (Exercising): Opsiyon hakkını kullanmak isteyen diğer bir deyişle vesting sözleşmesindeki şartları sağlayarak hisseleri hak eden ve hisseleri edinmek isteyen çalışana hisselerin verilmesi aşamasıdır.
3. Hisse Edindirme Yöntemleri
Vesting sözleşmesi ile hisse opsiyon hakkını elde eden çalışana hisse edindirmenin birden fazla yöntemi bulunmaktadır. Uygulamada sıklıkla kullanılan yöntemler aşağıdaki gibidir:
- Şirketin Kendi Hisselerini Taahhüt
Etmesi
Şirketler kendi hisselerini iktisap edebilmektedirler. Kendi hisselerini iktisap eden şirket, iktisap ettiği bu hisseleri çalışanlarına devrederek ifa borcunu yerine getirebilir. Bu yöntemde dikkat edilmesi gereken nokta şirket, çalışanlarına şirket hisselerinin en fazla %10'unu (yüzde onunu) taahhüt edebilir. - Şarta Bağlı Sermaye
Artırımı
Çalışanlara hisse edindirme yöntemlerinden bir diğeri de şarta bağlı sermaye artırımıdır. Şarta bağlı sermaye artırımının gerçekleştirilebilmesi için şirket esas sözleşmesinde buna ilişkin bir hüküm bulunması gerekmektedir. Şarta bağlı sermaye artırımında, yapılan sermaye artırımı sonucunda çıkarılacak yeni hisseleri, şirket çalışanlarının iktisap etmesi sağlanmaktadır. Bu yöntemde dikkat edilmesi gereken nokta ise, mevcut hissedarların rüçhan haklarının kaldırılması veya kısıtlanması gerekliliğidir. Zira, ilke olarak hissedarların sermaye artırımlarına iştirak etme ve hisse edinme hakkı vardır. Çalışanların bu yöntemle hisse edinebilmesi için hissedarların rüçhan haklarının genel kurul kararıyla kaldırılması veya kısıtlanması gerekmektedir. - Mevcut Hissedarların
Taahhüdü
Şirketi yükümlü kılmadan, mevcut hissedarlar hisse taahhüdünde bulunarak çalışanlara hisse devri taahhüdünde bulunabilirler. Bu yöntemde, hisse devir taahhüdü sözleşmesiyle çalışanlar ile hissedarlar arasında bir sözleşmesel ilişki kurulacaktır. Çalışanın opsiyon hakkını kullanması ile birlikte hisse devri taahhüdünde bulunan hissedarlar, çalışana sözleşme ile belirlenen hisseleri devir borcu altına girecektir. - Gölge Hisse Opsiyon Planı (Phantom Stock
Option Plan)
Çalışanlara hisselerin mülkiyetinin devri yerine hisseye bağlı olarak bazı ekonomik menfaatlerin tanınması söz konusu olabilir. Gölge opsiyon planı olarak adlandırılan bu yöntem ile çalışanlar doğrudan hisse sahibi olmayıp hisseye bağlı olarak kâr payı gibi mali menfaatler elde eder. Bu yöntem ile çalışanlar doğrudan şirkette pay sahibi olmadıkları için de pay sahipliğinin getirdiği genel kurula katılma, oy hakkı ve benzeri diğer haklardan yararlanamaz.
4. Hisse Opsiyon Planlarının Vergilendirilmesi
Türkiye'de hisse opsiyon planlarının vergilendirilmesine ilişkin açık bir düzenlenme bulunmamaktadır. Ancak, 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu hisse opsiyonlarının da ücret olarak değerlendirilebileceğini belirtmektedir. Bu kapsamda, hisse opsiyonları da stopaja tabi olacaktır. Ücretin hesaplanması hisselerin bedelsiz veya bir bedel karşılığında sağlanmasına göre değişiklik gösterecektir. Hisseler bedelsiz olarak çalışana sağlandığı taktirde hisselerin piyasa değeri ücret olarak sayılacaktır. Hisselerin piyasa değerinin altında bir bedel karşılığında çalışana sağlanması durumunda ise hisselerin piyasa değeri ile çalışan tarafından ödenen bedel arasındaki fark ücret olarak kabul edilecektir. Hisse opsiyon planlarının uygulamasında meydana gelecek uyuşmazlıklarda ise hisse opsiyonlarının çalışana verilen ücret kapsamında değerlendirilmesi nedeni ile 4857 sayılı İş Kanunu hükümlerinin uygulanacağını söylemek doğru olacaktır.
5. Sonuç
Türkiye'de dünyadaki örneklerden hareketle uygulanmaya başlayan hisse opsiyon planlarının yaygınlaşması, şirketler açısından özellikle kilit çalışanlarını şirket içerisinde tutabilmesi ve çalışanlarının motivasyonlarını artırabilmesi yönünden büyük önem arz etmektedir. Hisse opsiyon planlarının, gelecekte mevzuatsal bir zemine oturtularak hem çalışanların hem de şirketlerin ve hissedarların hak ve yükümlülüklerinin daha net ve kapsamlı olarak belirlenmesi beklenmektedir.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
