İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 27. Hukuk Dairesi, İstanbul 10. İş Mahkemesi ve Ankara 11. İş Mahkemesi, 5817 sayılı Millerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun'un ("MÖHUK") 27. maddesinin 1 ve 2 numaralı fıkralarının Anayasa'ya aykırı olduğu gerekçesiyle, iptali için Anayasa Mahkemesi'ne ("AYM") başvurmuştur. AYM, başvuruları 2023/158 E. sayılı dosya üzerinden birleştirerek değerlendirmiştir.
İlgili madde hükmü şu şekildedir:
İş sözleşmeleri- Madde 27
(1) İş sözleşmeleri, işçinin mutad işyeri hukukunun emredici hükümleri uyarınca sahip olacağı asgari koruma saklı kalmak kaydıyla, tarafların seçtikleri hukuka tabidir.
(2) Tarafların hukuk seçimi yapmamış olmaları halinde iş sözleşmesine, işçinin işini mutad olarak yaptığı işyeri hukuku uygulanır. İşçinin işini geçici olarak başka bir ülkede yapması halinde, bu işyeri mutad işyeri sayılmaz.
(3) İşçinin işini belirli bir ülkede mutad olarak yapmayıp devamlı olarak birden fazla ülkede yapması halinde iş sözleşmesi, işverenin esas işyerinin bulunduğu ülke hukukuna tabidir.
(4) Ancak halin bütün şartlarına göre iş sözleşmesiyle daha sıkı ilişkili bir hukukun bulunması halinde sözleşmeye ikinci ve üçüncü fıkra hükümleri yerine bu hukuk uygulanabilir.
AYM başvurusunun gerekçeler
AYM'ye yapılan başvurunun gerekçeleri arasında şunlar yer almaktadır:
- İşverenin yurtdışındaki işyerlerinde çalışan işçilerin alacaklarına ilişkin uyuşmazlıklarda mutad işyeri hukukunun uygulanmasının işçinin anayasal haklardan mahrum kalmasına yol açtığı,
- Türkiye'de tescil edilmiş şirketlerin yurt dışındaki işyerlerinde çalışan Türk işçilere kurallar gereğince yabancı hukukun uygulanması nedeniyle bu işçilerin aynı şirketin Türkiye'de çalışan işçilerine tanınan hakları elde edemedikleri ve bu durumun eşitlik ilkesi ile çeliştiği,
- İşçinin daha sıkı bağlı olduğu hukuk yerine kurallar uyarınca mutat işyeri hukuku ya da seçilen hukuk hükümlerine tabi olmasının söz konusu hakların hayata geçirilememesine yol açtığı,
- Devletin yabancılık unsuru bulunan iş sözleşmesiyle çalışan işçilerin haklarını koruyucu önlemleri almakla yükümlü olduğu,
- Sözleşmeyle sıkı ilişkili hukukun işçiyi koruyan hükümlerinin hukuk seçimiyle bertaraf edilmesinin engellenmesi gerektiği
AYM'nin md. 27/1 değerlendirmesi:
AYM'nin 1. fıkra kapsamında değerlendirmeleri özetle şu şekildedir:
- AYM, iş sözleşmelerinde hukuk seçimine imkan tanınmasının kanun koyucunun takdirinde olduğunu belirttikten sonra devletin çalışanların korunmasına ilişkin pozitif yükümlülükleriyle çelişmemesi gerektiğini not etmiştir.
- İş sözleşmelerinde hukuk seçimine ilişkin tanınan imkanın işçinin aleyhine sonuç doğurmasını engelleyecek nitelikte düzenlemelerin bulunması gerektiğini belirtmiştir.
- Mevcut kuralda mutat işyeri hukuku asgari koruma ölçütü olarak belirlenmiş ise de, iş sözleşmesinin mutad işyeri hukukunun yerine daha sıkı ilişkili hukuka tabi kılınmasının mümkün olduğu; buna karşın iş sözleşmesinde tarafların hukuk seçimi yapmış olmaları durumunda sözleşmeyle daha sıkı ilişkili hukukun uygulanabilmesine imkan tanınmadığının altı çizilmiştir.
- Daha sıkı ilişkili hukukun işçiye yüksek standartta koruma sağlaması durumunda hukuk seçimiyle işçinin bu korumadan mahrum bırakılmasını önleyecek önlemlerin bulunması gerektiği belirtilmiştir.
- Bu bağlamda iş sözleşmesinde hukuk seçimi yapılmaması halinde anılan sözleşmeyle daha sıkı ilişkili hukukun uygulanabilmesi mümkün iken, hukuk seçimi yapılan sözleşmelerin daha sıkı ilişkili hukuka tabi kılınmaması nedeniyle bu seçimin işçinin aleyhine sonuç doğurabileceği anlaşılmıştır.
Bu doğrultuda, AYM, yabancılık unsuru taşıyan iş sözleşmelerinin, işçinin mutad işyeri hukukunun emredici hükümleri uyarınca sahip olacağı asgari koruma saklı kalmak şartıyla tarafların seçtikleri hukuka tabi olacağını düzenleyen MÖHUK'un 27. maddesinin 1. fıkrasınının, yabancılık unsuru taşıyan iş sözleşmelerinde tarafların yaptığı hukuk seçiminin işçiyi daha az koruyucu bir hukuka tabi kılma riski taşıdığını ve işçinin anayasal haklardan mahrum kalmasına yol açabileceğini ifade etmiştir.
AYM, bu durumun devletin işçiyi korumasına ilişkin pozitif yükümlülükleriyle çelişebileceği gerekçesiyle, MÖHUK'un 27. maddesinin 1. fıkrasının Anayasa'nın 49. maddesine aykırı olduğuna karar vermiş ve 5 Kasım 2024 tarihli ve 2023/158 E., 2024/187 K. sayılı kararı ("AYM "İptal Kararı")1 ile iptal etmiştir.
YM'nin md. 27/2 değerlendirmesi:
AYM, MÖHUK'un 27.maddesinin 2. fıkrasını da değerlendirmiştir. İlgili fıkra, yabancılık unsuru taşıyan iş sözleşmelerinde hukuk seçimi yapılmaması halinde uygulanacak hukuku düzenleyerek, tarafların hukuk seçimi yapmamaları durumunda iş sözleşmesinin mutad işyeri hukukuna tabi olacağını hüküm altına almaktadır. AYM, yaptığı inceleme sonucunda, bu düzenlemenin, işçilerin işlerinin mutad olarak yapıldığı işyeri hukukuna tabi olacağına ve hakimin takdir yetkisi kapsamında daha yüksek standartlarda koruma sağlayan hukuka tabi kılınmasına engel teşkil etmeyeceğine karar vermiştir. Bu nedenle, MÖHUK'un 27. maddesinin 2. fıkrasının, Anayasa'nın 49. maddesindeki devletin çalışanları koruma yükümlülükleriyle çelişmediğine ve Anayasa'ya aykırı olmadığına hükmetmiştir.
Değerlendirme
Sonuç itibariyle, MÖHUK md. 27/1'de yer alan "İş sözleşmeleri, işçinin mutad işyeri hukukunun emredici hükümleri uyarınca sahip olacağı asgari koruma saklı kalmak kaydıyla, tarafların seçtikleri hukuka tabidir." düzenlemesi iptal edilmiştir.
Söz konusu iptal, "işçilerin korunmasına yönelik daha geniş kapsamlı bir zayıflamaya yol açabilir mi" veya "işçiler bakımından hukuken daha belirsiz bir zemin yaratabilir mi" gibi soruları gündeme getirebilir. Özellikle, taraflarca hukuk seçiminin yapıldığı durumlarda, madde 27/1'in iptaliyle mutad işyeri hukukunun emredici hükümlerinin sağladığı asgari korumanın geçerliliğini yitirmesi, işçinin seçilen hukukun emredici kurallarıyla tam anlamıyla bağlı hale gelmesi ve mutad işyeri hukukuna kıyasla daha az koruyucu bir düzenlemeye tabi olması riskini doğurabilir. Bu durum, işçilerin korunmasını ve çalışma haklarının daha etkili bir şekilde güvence altına alınmasını zorlaştırabilir.
Söz konusu iptal, hukuksal boşluğa mahal vermemek amacıyla, AYM İptal Kararı'nın Resmi Gazete'de yayımlanmasından başlayarak 6 ay sonra 10 Eylül 2025 tarihinde yürürlüğe girecektir.
Footnote
1. 10 Mart 2025 tarihli ve 32837 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
