Turkey: Hakem Kararlarına Karşı Kararın İptali Dışında Kalan Başvuru Yolları

Tahkim yargilamasi neticesinde, hakemler, taraflar için baglayici nitelikte bir karar vermekte, uyusmazlik hakemler tarafindan karara baglandigi andan itibaren, hakem heyeti yargilamadan elini çektedir. Ancak, bazi durumlarda hakem kararinin birtakim hatalar içermesi ya da eksik kalmasi mümkündür. Hakem heyeti tarafindan verilen kararin yanlis veya adaletsiz oldugunu, dogru kurallarin uygulanmadigini ya da hakemlerin tarafsiz olmadigini düsünen ve verilen karardan tatmin olmayan taraf için birtakim hukukî basvuru yollari kabul edilmistir. Bu basvuru yollarina iliskin farkli düzenlemeler incelendiginde, genel hatlariyla tüm düzenlemelerin benzerlik gösterdigi anlasilmaktadir. Iptal davasi disinda kalan basvuru yollarini, heyet tarafindan ek karar verilmesi, kararin düzeltilmesi ve kararin yorumu seklinde siralamak mümkündür.

Kararin Düzeltilmesi

Hakem kararlarinda, kararin esasini etkilemeyen yazim yanlisliklari ya da hesap hatalari mevcut olabilir. Tahkime basvuran taraflarin genel olarak amacinin hizli ve icra edilebilir bir karar almak oldugu düsünüldügünde, bu gibi hatalar nedeniyle bir hakem kararinin iptal edilmesi agir bir yaptirim olacak ve tahkimin özü ile bagdasmayacaktir. Bu kapsamda, hesaplamalarda yapilmis yanlisliklarin ya da teknik hatalarin, yine karari veren hakem heyetince düzeltilmesine olanak saglamak adina karari veren heyetin kendi kararindaki bu tip hatalari düzeltebilecegi kabul edilmistir.

Hakem kararinin düzeltilmesi talebi taraflardan gelebilecegi gibi heyetin de belirli bir süre içerisinde kendi hatasini giderebilecegi genel olarak kabul edilmistir. Ancak, bu yöntem kararin bastan incelenmesi ve tamamen yeniden degerlendirilmesi anlamina gelmemektedir; karar düzeltme yalnizca yazim yanlislari veya hesap hatalarini kapsamaktadir. Nitekim, hesap hatasi kapsaminda düzeltilebilecek konularin toplama, çarpma gibi bir hesaplamadan kaynaklanmasi gerekir; bu kapsamda olmayan yanlisliklarin bu madde kapsaminda düzeltilebilmesi mümkün degildir. Aksi halde, bu husus kararin degistirilmesi anlamina gelecektir.

Karar düzeltme mekanizmasina, tahkime iliskin yerel ve uluslararasi düzenlemelere ek olarak tahkim kurumlarinin kurallarinda da rastlanmaktadir. Milletlerarasi Tahkim Kanunu'nun 14. maddesinin B bendinde "Taraflardan her biri, hakem kararinin kendisine bildirilmesinden itibaren otuz gün içinde, karsi tarafa da bilgi vermek kaydiyla, hakem veya hakem kuruluna basvurarak hakem kararinda bulunan hesap, yazi ve benzeri maddi^ hatalarin düzeltilmesini isteyebilir." hükmü yer almaktadir. Bu düzenlemeden de anlasilacagi üzere, hakem kararinin maddi hatalar içermesi halinde, taraflarin otuz gün içinde kararin düzeltilmesini isteme hakki vardir. Maddenin devaminda, hakem heyetinin de kendi hatasini fark etmesi halinde, kararin verdigi tarihten itibaren otuz gün içinde karari düzeltebilecegi belirtilmistir. Taraflarca bir basvuru yapilmis olan bir basvurunun hakem heyetince hakli bulunmasi durumunda basvuru tarihinden itibaren otuz gün içinde kararin düzeltilmesi gerekmektedir.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu'da benzer bir hüküm içermektedir. Bu Kanun'un 437. maddesi "Evvelce farkli bir süre öngörülmemisse, taraflardan her biri, hakem kararinin kendisine bildirilmesinden itibaren iki hafta içinde, karsi tarafa da bilgi vermek kaydiyla, hakem veya hakem kuruluna basvurarak hakem kararinda bulunan hesap, yazi ve benzeri maddi hatalarin düzeltilmesini isteyebilir." hükmünü içermektedir. Hakem heyeti basvuruyu hakli bulursa, karsi tarafin görüsünü de alarak, basvuru tarihinden itibaren bir ay içinde kararindaki maddi hatayi düzeltecektir. Yine bu madde kapsaminda hakem heyetinin karardaki maddi hatalari karar tarihini izleyen iki hafta içinde kendiliginden de düzeltebilmesi mümkündür. Görülecegi üzere, HMK ve MTK'daki hükümler benzer olmakla birlikte, MTK'daki otuz günlük süreler HMK'da iki hafta olarak düzenlenmistir. Bu kanunlar arasindaki bir diger farklilik ise, HMK'da, heyetin kendisine yapilan basvuruyu hakli bulmasi halinde karari düzeltmesi gereken sürenin hakem heyeti tarafindan uzatilabilmesidir.

Tahkim kurumlarinin usule iliskin kurallarinda da hakem kararinin düzeltilmesi konusunda benzer hükümlere rastlanilmaktadir. ICC Tahkim Kurallarinin 36. maddesine göre hakem veya hakemlerin, vermis olduklari karardaki hatalari kendilerinin fark etmesi üzerine düzeltme haklari vardir. Ancak, bu düzeltmenin, kararin verilmesinden itibaren otuz gün içinde yapilmasi ve Divan'a bildirilmesi gereklidir. Ayni maddenin ikinci fikrasinda ise, taraflarca yapilabilecek basvuruya yer verilmistir. Bu düzenlemeye göre, kararin verilmesinden itibaren otuz gün içinde taraflarin birinci fikradaki gibi kararin düzeltilmesini isteme haklari vardir. Yapilan basvurudaki istemin 36. maddenin kapsamina girip girmedigine hakem heyeti kendisi karar verecektir. Verilen bu karar, nihai kararin bir parçasini olusturacaktir.¹

SCC Tahkim Kurallarinda da ICC Kurallari'na benzer sekilde, uyusmazligin taraflarina karar düzeltme için basvuru hakki taninmistir. Kurallar'in 47. maddesinde, kararin verilmesinden itibaren otuz gün içinde, kararda yazim ya da hesap hatasi olmasi halinde karar düzeltme için basvuru yapilabilecegi belirtilmistir. Heyet talebi yerinde bulursa otuz gün içinde karari düzeltecektir. Yine, maddenin 2. fikrasina göre, heyet, vermis oldugu karardaki hatalari kendisi fark ederse bu hatayi otuz gün içinde düzeltebilecektir. UNCITRAL Model Kanun'da da kararin düzeltilmesi müessesesine yer verilmistir. Kurallar'in 33. maddesine göre, taraflarca talep edilmesi halinde, taraflarca aksi kararlastirilmamissa otuz gün içinde karardaki yazim ya da hesap hatalarinin giderilebilmesi mümkündür. Karardaki hatalarin heyet kendisi tespit ederse, otuz gün içinde kendiliginden bu hatalari düzeltebilecektir.²

ICSID Konvansiyonu'nda ise karardaki maddi hatalarin düzeltilmesi 49. maddede "karar tashihi" basligi altinda düzenlenmistir³. Bu madde kapsaminda, kararin verilmesinden itibaren 45 gün içinde, taraflardan birinin talebi halinde, hakem heyeti, karardaki yazim yanlislari, aritmetik veya benzeri hatalari düzeltebilecektir. Ancak benzer diger düzenlemelerin aksine, hakem heyetinin kendiliginden bu hatalari düzeltebilmesi mümkün degildir; taraflardan birinin talepte bulunmasi zorunludur. Karar tashihi prosedüründe, tashihi istenen karari veren hakem heyeti yetkilidir⁴.

Karar düzeltme, ancak nihai kararlar açisindan mümkündür. Usule iliskin kararlar ve geçici tedbirlere iliskin olarak verilen kararlar için bu yola basvurulabilmesi mümkün degildir.

Ek Karar Verilmesi (Tamamlayici Karar)

Taraflarca tahkim yargilamasina konu edilmis olmasina karsin verilen kararda heyet tarafindan çözüme kavusturulmamis hususlar olmasi, yani hakem kararinin eksik kalmasi mümkündür. Böyle bir durumun varligi halinde, pek çok farkli düzenlemede, taraflara ek karar verilmesini talep etme hakki taninmistir. Ancak, karar düzeltmenin aksine ek karar verilmesi konusunda, hakem heyetinin taraflardan bu konuda herhangi bir talep gelmeden, kendiliginden ek karar yoluna basvurabilmesi mümkün degildir.

MTK'nin 14. maddesinin B bendinde "Taraflardan her biri, hakem kararinin kendilerine bildirilmesinden itibaren otuz gün içinde, karsi tarafa da bilgi vermek kaydiyla, yargilama sirasinda ileri sürülmüs olmasina ragmen karara baglanmamis konularda tamamlayici hakem karari verilmesini isteyebilir. Hakem veya hakem kurulu, istemi hakli bulursa, tamamlayici hakem kararini altmis gün içinde verir." hükmü yer almaktadir. Bu kapsamda uyusmazligin taraflarina, basvurularinda belirttikleri hususlardan bir ya da birkaçi hakkinda karar verilmemesi hallerinde tamamlayici bir karar verilmesi için hakem heyetine basvuru hakki taninmistir.

HMK'nin 437. maddesinin 4. fikrasi da benzer bir hüküm içermektedir. Buna göre taraflardan her birinin, hakem kararinin kendilerine bildirilmesinden itibaren bir ay içinde, karsi tarafa da bilgi vermek kaydiyla, yargilama sirasinda ileri sürülmüs olmasina ragmen karara baglanmamis konularda tamamlayici hakem karari verilmesini isteyebilme hakki vardir. Hakem heyetinin talebi hakli bulmasi halinde tamamlayici hakem kararini bir ay içinde verilecektir.

HMK ve MTK'ya benzer sekilde UNCITRAL Model Kanun'da ek karar verilmesi müessesesine yer verilmistir. Kurallarin 33. maddesine göre, taraflarca heyete sunulmus olmasina karsin, heyetin karara baglamadigi hususlarin varligi halinde, taraflarca, ek karar verilmesi talep edilebilecektir; heyet bu basvuruyu hakli bulursa altmis gün içinde eksik kalan hususta ek karar verecektir.

ICSID Konvansiyonu'nun 49. maddesinde de ek karar mekanizmasi düzenlenmistir. Buna göre, karari veren hakem heyeti⁵, kararin verilmesini izleyen 45 gün içerisinde, taraflardan birinin basvurusu üzerine, uyusmazligin diger tarafini da haberdar ederek, kararda atladigi bir sorun hakkinda yeniden bir karar verebilir⁶.

Yukarida da belirtildigi gibi birçok düzenlemede taraflara ek karar verilmesini isteme hakki taninmis olmakla birlikte su an yürürlükte olan ve 2017 yilinda düzenlenen ICC tahkim kurallarinda bu konuya iliskin bir düzenleme bulunmamaktadir. Ancak, 1 Ocak 2021 tarihinde yürürlüge girecek ICC 2021 tahkim kurallarinin 36(3) maddesinde "ek karar" müessesesi düzenleme alani bulmustur.

Taraflarca heyete sunulan konulardan bir ya da birkaçi hakkinda karar verilmemis olmasi, kararin iptaline sebep olabileceginden, ek karar mekanizmasi ile hakem kararlarinin ayakta tutulmasi amaçlanmistir. Ancak, ek karar yoluna basvurulabilmesi için, hakkinda ek karar verilmesi istenen konularin yargilama asamasinda ileri sürülmüs olmasi sarttir, yargilama asamasinda ileri sürülmeyen istemler hakkinda, ek karar yoluna gidilebilmesi mümkün degildir.

Kararin Yorumlanmasi (Kararin Tavzihi)

Bir uyusmazligin çözümü için tahkime basvuruldugunda, yapilan yargilama sonucunda verilen hakem karari, açik ve anlasilir olmali, kararin anlam ve kapsamin konusunda çeliskiler bulunmamalidir. Kararin yorumlanmasi, hakemlerce verilmis kararinin açik olmamasi, anlasilmasinda zorluk çekilmesi ya da çeliskili hükümler barindirmasi gibi durumlarda, kararin özünün ögrenilebilmesi adina taraflara taninmis bir haktir.

Kararin yorumlanmasi teknik anlamda karara karsi gidilebilecek bir kanun yolu degildir. Hakem kararinin yorumlanmasi ile hakem kararinda verilmis olan hüküm degisiklige ugramamaktadir, sadece yorumlanmakta ve açiklanmaktadir. Yorumlama sirasinda, hakemlerce, karara bir ekleme yapilmasi mümkün degildir. Kararin tamami için yorumlama talebinde bulunulmasi mümkün degildir, yorumlanmasi istenen konu ya da kismin talepte belirtilmesi gereklidir⁷.

Tahkime iliskin düzenlemeler kararin yorumlanmasina iliskin benzer hükümler içermektedir. MTK'nin 14. maddesinin B bendinde "Taraflardan her biri, hakem kararinin kendisine bildirilmesinden itibaren otuz gün içinde, karsi tarafa da bilgi vermek kaydiyla, hakem veya hakem kuruluna basvurarak, kararin tümünün veya bazi bölümlerinin yorumlanmasini isteyebilir. Karsi tarafin görüsünü alan hakem veya hakem kurulu, bu istemi hakli bulursa, istem tarihinden itibaren otuz gün içinde kararin yorumunu yapar." hükmü yer almaktadir.

Yine HMK'nin 437. maddesinde "Evvelce daha farkli bir süre öngörülmemisse, taraflardan her biri, hakem kararinin kendisine bildirilmesinden itibaren iki hafta içinde, karsi tarafa da bilgi vermek kaydiyla, hakem veya hakem kuruluna basvurarak, karara iliskin belirli bir konunun veya kararin bir bölümünün tavzihini isteyebilir. Karsi tarafin görüsünü alan hakem veya hakem kurulu, bu talebi hakli bulursa, talep tarihinden itibaren bir ay içinde kararindaki maddi hatayi düzeltir veya kararin tavzihini yapar. I?cap ederse, bu su?re hakem veya hakem kurulunca uzatilabilir." hükmü yer almaktadir. Bu düzenlemelerden de görülecegi üzere, süreye iliskin farkli hükümler olsa da taraflara, karardaki belirli konu ya da kararlarin yorumunu isteme hakki taninmistir.

ICC Tahkim Kurallari'nin 36. maddesinin ikinci fikrasina göre, kararin verilmesinden itibaren otuz gün içerisinde, taraflarin, kararin yorumlanmasini isteme haklari vardir. Yorumlama taleplerinde yetki, uyusmazliga iliskin karari vermis olan heyettedir. Heyet, i?stemi yerinde bulursa bu hususa iliskin karari otuz gün içinde verecektir. Verilen bu karar nihai kararin bir parçasini olusturacaktir. UNCITRAL Model Kanun'da da kararin yorumlanmasina yer verilmistir. Kurallar'in 33. maddesine göre, taraflarca talep edilmesi halinde, taraflarca aksi kararlastirilmamissa otuz gün içinde kararin anlasilmayan kisimlarinin yorumlanmasi mümkündür.

ICSID Konvansiyonu'nun 50. maddesinde de kararin yorumlanmasina yer verilmistir. Kararinin anlami veya kapsami hakkinda taraflar arasinda bir anlasmazlik olmasi durumunda, taraflardan her biri, Genel Sekreter'e yazili basvuruda bulunarak kararin yorumlanmasini isteyebilir. Diger düzenlemelerdeki "heyetin yorumlama talebini uygun bulmasi" gerekliliginden farkli olarak, Konvansiyon kapsaminda kararin yorumlanmasi için bir basvuru yapildiginda basvurunun nihai karara iliskin olmasi halinde Genel Sekreter'in bu talebi reddetme hakki yoktur. Kararin yorumlanmasina iliskin olarak Konvansiyon kapsamindaki bir diger fark da basvuru için bir süre belirlenmemis olmasidir.⁸ Kanimizca, Konvansiyon kapsamindaki düzenleme daha yerindedir; kararin yorumlanmasi konusunda yapilacak basvuruda bir süre belirlenmesi, bu süre içinde karsilasilmayan, sonradan ortaya çikan ya da süre için öngörülemeyen durumlarda karardaki anlasilmazliklarin çözümünü zora sokabilecek ve neticede uyusmazligin çözümünü imkansiz hale getirebilecektir.

Kararin yorumlanmasina iliskin olarak inceleme yapacak olan heyet, gerekli gördügü hallerde, karar asamasinda esas kararin uygulanmasini durdurabilir⁹; ancak karar düzeltmedeki durumun aksine, kararin yorumlanmasinda, kararin uygulanmasinin durdurulmasina iliskin bir zorunluluk yoktur.¹⁰

Yalnizca nihai kararlar için yorumlama talep edilebilmesi mümkündür, ara kararlar için ancak nihai kararla birlikte yorumlama basvurusu yapilabilir.

Kararin Yeniden Gözden Geçirilmesi

Kararin düzeltilmesi, yorumlanmasi ve ek karar verilmesinin yaninda ICSID Konvansiyonu ile taraflara taninmis bir diger hak da kararin yeniden gözden geçirilmesidir. Bu basvuru yolu yalnizca ICSID Konvansiyonu kapsaminda taraflara sunulmus bir hak olup, baskaca düzenlemelerde veya diger tahkim kurumlarinin kurallarinda bu basvuru yoluna rastlanilmamaktadir.

Kararin yeniden gözden geçirilmesi Konvansiyon'un 51. maddesinde düzenlenmistir. Konvansiyon'un Ingilizce esas metninde "revision" olarak adlandirilan bu husus metnin Türkçeye çevrilmesi sirasinda "kararin düzeltilmesi" olarak çevrilmisse de kanimizca diger benzer düzenlemelerle tutarlilik arz etmesi ve çeviride tam karsiligini saglayabilmesi adina 51. madde için "kararin yeniden gözden geçirilmesi" deyiminin kullanilmasi daha yerinde olacaktir.

Bu madde kapsaminda, karari etkileyecek nitelikte olan, ancak yargilama asamasinda bilinmeyen yeni bir bulgunun ortaya çikmis olmasi halinde, taraflarin, Genel Sekreter'e yazili basvuruda bulunularak heyetin kararini yeniden degerlendirmesini istemeleri mümkündür. Talebin yerinde görülerek degerlendirilebilmesi için, ortaya çikan bu bulgunun¹¹, karar verildigi anda heyetçe ve basvuruda bulunan tarafça bilinmemesi, basvuruda bulunanin ihmali nedeni ile bu hususu bilmemezlik etmemis olmasi ve bu gerçegin bilinmesinin karari etkileyecek nitelikte olmasi gereklidir. Bulgu esasa iliskin olabilecegi gibi usule iliskin de olabilir. Basvuru, daha önceden bilinmeyen bu vakianin ortaya çikmasindan sonraki doksan gün içinde veya her halükarda kararin verilmesinden sonraki üç yil içinde yapilmalidir. Karar düzeltme talebinin incelenmesinde, düzeltilmesi istenen karari veren hakem heyeti yetkilidir. Bu heyet, yalnizca taraflardan birinin talebi halinde karar düzeltmeye iliskin inceleme yaparak karar verebilir, heyetin kendiliginden bu yola basvurmasi mümkün degildir.

Karar düzeltmenin incelenmesi asamasinda, hakem heyeti, gerekli gördügü takdirde kendiliginden eski kararin uygulanmasini durdurabilir. Basvuruda bulunanin basvurusunda, kararin ertelenmesini talep etmis olmasi halinde ise heyet isteme iliskin bir hüküm kurana kadar karar ihtiyari olarak ertelenecek, kararin icrasi kendiliginden duracaktir. Genel Sekreter'in, taraflardan gelen erteleme talebini reddetme hakki yoktur.¹² Bu düzenlemenin amaci, heyetin incelemesine kadar geçecek zamanda telafisi mümkün olmayan zararlarin önlenmesidir. ICSID Tahkim Kurallarinin 54. maddesinde, karar düzeltmenin usulüne iliskin detayli açiklamalara yer verilmistir.

Diger basvuru usullerinde de oldugu gibi, yalnizca nihai kararlar için karar düzeltme talebinde bulunulabilmesi mümkündür. Usule iliskin kararlar ya da geçici tedbir kararlari, ancak nihai kararla birlikte karar düzeltme basvurusuna konu yapilabilir.

Footnotes 

1 ICC Tahkim Kurallari md. 36(3).

2 UNCITRAL Tahkim Kurallari md. 33(2).

3 ICSID Konvansiyonu'nda karar düzeltme 51. maddede düzenlenmis olup, bu maddedeki karar düzeltme ile karari etkileyecek nitelikte, yargilama asamasinda bilinmeyen, yeni bir bulgunun ortaya çikmis olmasi halinde heyetin karari yeniden degerlendirmesi kastedilmektedir. Konvansiyon'un ingilizce esas metninde "revision" olarak adlandirilan bu husus metnin türkçeye çevrilmesi sirasinda "kararin düzeltilmesi" olarak çevrilmisse de kanimizca diger benzer düzenlemelerle tutarlilik arz etmesi ve çeviride tam karsiligini saglayabilmesi adina 51. madde için "kararin yeniden gözden geçirilmesi" deyiminin kullanilmasi daha yerinde olacaktir.

4 Karari veren hakem heyetinin yeniden kurulmasi mümkün degilse, bu durumda karar tashihi ve ek karar yoluna da basvurulmasi mümkün olmayacaktir. Böyle bir durumun varligi haline, kararin düzeltilmesi, yorumlanmasi ya da iptali gibi diger yollarin denenmesi mümkündür. (UNCTAD, 2003, s.7.)

5 Karari veren hakem heyetinin yeniden kurulmasi mümkün degilse, bu durumda karar tashihi ve ek karar yoluna basvurulmasi mümkün olmayacaktir. Böyle bir durumun varligi haline, kararin düzeltilmesi, yorumlanmasi ya da iptali gibi diger yollarin denenmesi mümkündür. (UNCTAD, 2003, s.7.)

6 Konvansiyon'un 48. maddesinin 3. fikrasina göre hakem heyeti kendisine sunulan her sorunu incelemek ve degerlendirmek zorundadir.

7 Lew/Julian/Mistelis/Kröll, s. 659.

8 Maddenin ilk taslak metni basvuruya iliskin bir süre ihtiva etmekte olsa da sonradan yapilan görüsmelerde, kararin uzun süreli yükümlülükler ihtiva etmesi durumunda ve bu yükümlülüklere iliskin bir hususun yorumlanmasi gerekliligi halinde, bir süre konulmasinin sorunlara yol açabilecegi gerekçesiyle süreye iliskin hüküm madde metninden çikarilmistir.

9 ICSID Konvansiyonu madde 50.

10 Kararin yorumlanmasi için yapilacak basvuru bir süreye tabi olmadigindan, bu müessesenin, taraflarca, icranin ertelenmesi amaciyla kötüye kullanilmasini engellemek adina, kararin uygulanmasinin durdurulmasinin takdiri heyete birakilmistir.

11 Yargilama sonrasinda ortaya çikacak ve kararin esasini etkileyecek yeni bir doküman da bu kapsamda degerlendirilecektir.

12 Karari yeniden gözden geçirecek olan heyetin olusturulmasindan itibaren, otuz gün içinde, kararin icrasinin durdurulmasina iliskin bir karar verilmesi gerekmektedir. Aksi halde icranin durdurulmasi karari kendiliginden ortadan kalkacaktir. (ICSID Tahkim Kurallari md. 54.)