Ekim 2021 - Kurul'un son yillarda aldigi en önemli kararlarindan biri olan Trendyol karari, dijital pazarlar için adeta bir regülasyon niteliginde. Hem Türkiye'de hem de dünyada e-pazaryerlerine iliskin belki de bir ilk olan bu karar, daha sonra bu pazarlara iliskin bir düzenlemeye evrilebilir ya da kararin diger rekabet otoritelerinde de bir yansimasi olabilir.

Rekabet Kurumu ("Kurum") teknolojiyle beraber hizla degisen ticaret dünyasina ayak uydurma çabasi içerisinde dijital platformlari, bir diger deyisle e-pazaryerlerini yakindan takip ediyor. E-Pazaryeri Platformlari Sektör Incelemesi Ön Raporu'nun yayimlanmasinin ardindan1, Rekabet Kurulunun ("Kurul") Alibaba'nin çogunluk hissedari oldugu Trendyol (DSM Grup Danismanlik Iletisim ve Satis Ticaret) ve ayni ekonomik bütünlük içinde yer alan diger tesebbüsler (TrendyolGo, Dolap, TrendyolExpress) hakkinda sorusturma açmasi ve geçici tedbirler almaya karar vermesiyle bu trendin hiz kazandigini görüyoruz.

Bu trendin bir parçasi olarak görülebilecek nitelikte olan ve ayni gün yayimlanan bir diger kararda2 ise Kurul'un yine çok kategorili e-pazaryeri olarak tanimlanan Hepsiburada'ya iliskin degerlendirmeleri mevcut. Ancak Hepsiburada'ya iliskin kararda pazar tanimi ve degerlendirmeler bakimindan görülen farklar, Kurul'un e-pazaryerlerine yaklasimini inceleyebilmek adina Trendyol'a iliskin kararin özellikle üzerinde durulmasi gerektigini gösteriyor. Hepsiburada karari ve söz konusu farkli degerlendirmeleri ise ayri bir yazida ele alacagiz.

Tedbir kararinin detaylarina girmeden önce Trendyol'un çalisma modelinden kisaca bahsetmek yararli olacaktir: Trendyol, tüketiciler ile üçüncü kisi saticilari bulusturan bir e-pazaryeri platformu olarak hizmet vermesinin yani sira kendi platformunda moda kategorisinde satici olarak da faaliyet göstermektedir. Bir diger deyisle hem satis mecrasini saglamakta hem de bu mecrada satis yapan sirketlerle rekabet etmektedir.

Kurum'un duyurusu ve Kurul'un geçici tedbir karari dogrultusunda, algoritmalar ve bilisim sistemlerinde yer alan veriler üzerinde yapilan inceleme sonucunda Trendyol'un;

  • TrendyolMilla, TrendyolKids ve TrendyolMan gibi kendi markalarina avantaj saglayacak sekilde algoritmaya müdahale ettigi ve "ertesi gün teslim" imkanini yalnizca kendi ürünlerine sagladigi,
  • kendi perakende faaliyetlerinin pazarlama/tasarim stratejisini olustururken platformunu kullanan üçüncü kisi saticilarin verilerini kullandigi,
  • Algoritmaya yapilan müdahaleler ve sponsorlu ürünlere yönelik seffaflik eksikligi vasitasiyla pazaryerinde satis yapan saticilar arasinda ayrimcilik yaptigina iliskin tespitler mevcut.

Kurul, kararinda ihlale isaret edebilecek davranislari kendini kayirma ve ayrimcilik olarak temelde iki baslik olarak ele aliyor. Bununla beraber, kendini kayirma davranisi algoritmaya müdahaleler ve pazaryerini kullanan satici ve tüketicilerin verilerinin perakende faaliyetleri menfaatine kullanilmasi seklinde kendi içinde ikiye bölünüyor.

Yerinde incelemede tespit edilen müdahaleler çerçevesinde, Trendyol'un kendi ürünlerini arama sonuçlarinin en üstünde göstermek ve "ertesi gün teslim" gibi olanaklardan baska markalari yararlandirmamak gibi davranislarla kendi ürünlerine avantaj sagladigi ifade edilmekte. Tüketiciye dogrudan yansiyan bu unsurlara müdahalenin yani sira platformu kullanan üçüncü kisilerin verilerinin de yine Trendyol'un kendi ürünlerinin yararina kullandigina iliskin rekabete aykiri davranislar da endiseler arasinda belirtiliyor.

Kurul, özellikle dijital pazarlarin gelisimiyle daha sik konusulur hale geldigi gibi, hakim durumda oldugunu tespit ettigi Trendyol gibi tesebbüslerin, kendi ürün veya hizmetlerini, sunduklari platform hizmeti üzerindeki rakiplerine karsi daha avantajli konuma getirmesini "kendini kayirma" (self preferencing/self-favouring) davranisinin bir örnegi olarak gösteriyor. Google'in kendi alisveris karsilastirma hizmetlerine iliskin sonuç ve baglantilari genel arama hizmetleri çerçevesinde kendine avantaj saglayacak sekilde konumlamasina dair AB Komisyonu3 ile Kurul'un4 Google Shopping kararlarina atif yaparak, platform hizmetleri bakimindan hakim durumda bulunan tesebbüslerin söz konusu pazarda sahip olduklari pazar gücünü bir baska pazara yansitarak haksiz bir üstünlük elde ettiginin üzerinde duruyor.

Bu dogrultuda Kurul, yerinde inceleme sirasinda elde edilen belgelerin, Trendyol'un algoritma ve kodlarda degisiklik yaparak verileri manipüle ettigini, böylece platformunda hem saticilari hem de kullanicilari yanilttigini ve kendi markalarini daha öncelikli bir pozisyona getirdigini belirtiyor.

Buna ek olarak, Trendyol'un platform hizmeti ile elde ettigi saticilar ve tüketicilere iliskin verileri diger faaliyetleri çerçevesinde lehine kullanmasinin da kendini kayirmanin bir türü olarak göze çarptiginin üzerinde duruyor. Bu endise ise temelde bu verilerin hakim durumda olan bir tesebbüsün popüler ürün ve hizmetleri taklit etmesine, yani rakipleri ile ayni ürün veya hizmeti önemli bir ticari risk ve pazara giris maliyetine katlanmaksizin satmasina ya da ayni ürün veya hizmeti üretmesine/gelistirmesine imkan saglayacak nitelikte olmasindan ileri geliyor.

Hakim durumdaki tesebbüsün popüler ve kârli ürünleri tespit etmesi ve kopyalamasi mümkün oldugundan Kurul, bu tür davranislarin hakim durumdaki tesebbüsün platformuna bagimli olmasi nedeniyle üçüncü kisi perakendecilerin faaliyetlerine zarar verebilecegini degerlendiriyor. Bu baglamda, ölçek ve kapsam ekonomisinden yararlanabilecek durumda olan hakim durumdaki tesebbüsün ayni ürünler veya hizmetler için daha düsük fiyatlar sunabilmesi de rekabeti önemli ölçüde etkileyebilecek bir unsur olarak göze çarpiyor. Dolayisiyla veri temelli kendini kayirma davranisinin (forced free-riding) inovasyonu zayiflatacagi, yeni ürün ve hizmetlerin pazara girmesine engel teskil edecegi ve bu anlamda tüketici refahini zedeleyecegi gibi ihtimallerin üzerinde duruluyor.

Ayrica Trendyol'un algoritmaya yapilan müdahaleler yoluyla belirli markalarin listelerde üst siralara yerlestirilmesi için istisnalar olusturdugu yönünde tespitler de mevcut. Kurul, sponsorlu ürünlerle ilgili reklam kurallarinda seffaflik eksikligi oldugu degerlendirmesine dayanarak, Trendyol'un belirli saticilara öncelik verdigi ve bu nedenle platformunda saticilar arasinda ayrim yaptigini ifade ediyor.

Yukaridaki degerlendirmelere dayanarak Kurul, Trendyol'un ciddi ve telafi olunamayacak zararlara yol açma riskinin bulundugu sonucuna vardi. Bu baglamda, Kurul çok kategorili pazaryeri platformlari pazarinda Trendyol'un, moda ve diger tüm kategorilerde önemli pazar payi elde ettigini ve pazar payi egilimlerinin Trendyol'un rekabetçi baskiyla karsi karsiya olmadigini gösterdigini dikkate alarak belirli geçici tedbirler aldi.

30.09.2021 tarihli karar uyarinca, Trendyol'un

  • algoritma ve kodlama araciligiyla yapilan müdahaleler dahil olmak üzere rakiplerine karsi kendi ürünlerine avantaj saglayacak eylem ve davranislardan kaçinmasi,
  • pazaryeri faaliyetlerinden elde edilen ve üretilen verileri diger ürün ve hizmetleri için paylasmamasi ve kullanmamasi,
  • pazaryerinde satis yapan saticilar arasinda ayrimcilik doguracak nitelikte algoritma ve kodlama araciligiyla yapilan müdahaleler dahil olmak üzere eylem, davranis ve uygulamalarina son vermesi ve sorusturma süresince de bu tür davranislardan kaçinmasi,
  • yukarida ifade edilenlerin denetlenebilirligini teminen gerekli her türlü teknik, idari ve organizasyonel tedbirleri almasi,
  • ürün arama, satici listeleme, satici puani hesaplama vb. amaçlarla kullanilan tüm algoritma modelleri üzerinde yapilan parametrik ve yapisal degisiklikleri versiyonlu ve dogrulugu inkar edilemez sekilde en az sekiz yil süreyle saklamasi,
  • Trendyol için gelistirilen tüm yazilimlarin kaynak kodlarini versiyonlu ve dogrulugu inkar edilemez sekilde en az sekiz yil süreyle saklamasi,
  • faaliyetlerin yürütülmesi kapsaminda kullanilan tüm yazilimlara iliskin kullanici erisim, yetkilendirme ve yönetici denetim kayitlarini dogrulugu inkar edilemez sekilde en az sekiz yil süreyle saklamasi gerekiyor.

Trendyol'un (iv) numarali tedbir haricinde kalanlari 30 gün içerisinde yerine getirmesi, (iv) numarali tedbir ile ilgili olarak ise eylem planini 30 gün içerisinde sunmasi bekleniyor. Her idari karar gibi, Kurul'un bu karari karsisinda da yargi yolu açik, bu dogrultuda Ankara Idare Mahkemelerine 60 gün içerisinde basvuru yapilmasi mümkün.

E-Pazaryeri Platformlari Sektör Arastirmasi Ön Raporu'nda da belirtildigi üzere, Türkiye'nin e-ticaret faaliyetlerine yönelik yillik ortalama büyüme oraninin %20,2 olacagi tahmin edildiginden, Kurum'un ve Kurul'un e-ticaret faaliyetlerine yönelik hassasiyeti anlasilabilir. Rapor'da belirtildigi üzere, tüketici ürünleri için tek noktadan alisveris imkani sunan çok kategorili e-pazaryerlerinin hizla büyüdügü, Trendyol'un Türkiye'de tüketiciler tarafindan en çok tercih edilen platform oldugu ve genel olarak saticilar tarafindan önemli bir ticari ortak olarak görüldügü de ifade edilmeli.

Ancak kararin ve Kurum'un raporunun çok kategorili e-pazaryerlerine odaklandiginin alti çizilmelidir. Zira çok kategorili e-pazaryerleri tanimi altinda bulunan ilgili tesebbüslerin faaliyetlerinin genisliginin etkisiyle tekil kategoriler bazinda e-ticaret yapilan diger platformlarin dikkate alinmamaktadir.

Rapor'daki yaklasima benzer sekilde Kurul'un, ilgili pazari "çok kategorili e-pazaryerleri pazari" olarak tanimladigi görülmekle birlikte temelde çok kategorili e-pazaryerlerinin moda kategorisine dayali degerlendirmeler söz konusu. Kurul, Rapor'a atifla Trendyol'un çok kategorili e-pazaryerleri arasinda en sik kullanilan ve saticilar tarafindan en çok vazgeçilmez ticari ortak olarak tanimlanan platform olarak bulmasina iliskin tespitlere dayanarak tüketici tercihlerinin agirlikli olarak Trendyol'dan yana oldugunu belirtiyor.

Ancak bu yaklasimin, Trendyol'un da faaliyet gösterdigi herhangi bir alanda faaliyet gösteren oldukça önemli sayida girisimin gözden kaçmasina sebep olabileceginin unutulmamasi gerekir. Trendyol'un kendi platformunda moda ürünleri konusunda üçüncü kisi perakendecilerle aktif olarak rekabet halinde olmasinin geçici tedbirlerin temel nedeni oldugu düsünülerek moda ve güzellik ürünleri pazari örnek olarak ele alinabilir. Moda ürünlerinin çevrimiçi satisi, büyük çapli perakendecilerin çogu tarafindan kendi internet siteleri ve platformlari araciligiyla yapilmakta. Bu durum dikkate alindiginda, Trendyol'un söz konusu pazardaki hakim durumunu kötüye kullandigina dair iddialar olsa da böyle bir bakis açisinin ürünlerini hem magazalarindan hem de internet üzerinden satan Zara, Bershka gibi markalari barindiran Inditex Group, ayrica H&M, Mango ve LC Waikiki gibi büyük sirketleri yok saydigini da unutmamak gerekir.

Bu nedenle, TrendyolMilla, TrendyolMan ve TrendyolKids gibi markalarin, moda ürünleri için çevrimiçi satislarda faaliyet gösteren diger büyük rakiplerle nasil karsilastirildigina dair bir analiz, ilgili pazarlarin fiili durumunu göstermek için özellikle kritik olabilir. E-pazaryeri platformlari ile ilgili platform içi rekabet endiselerini de gözden kaçirmadan Kurul'un bu konudaki degerlendirmelerini yakindan takip edecegiz.

Her halükarda, Trendyol hakkindaki geçici tedbirlerle ilgili atilacak adimlarin ve sorusturmanin seyrinin, Türkiye'deki e-ticaret ortaminin önümüzdeki yillarda nasil bir sekil alacagina dair büyük etkileri olacagi asikar.

Footnotes

1. Rapor hakkindaki Ingilizce makalemize bu linkten erisebilirsiniz. https://www.mondaq.com/turkey/antitrust-eu-competition-/1077438/preliminary-report-on-e-marketplace-platforms-in-turkey-is-finally-published

2. Kurul'un 15.04.2021 tarih ve 21-22/266-116 sayili karari.

3. AB Komisyonunun Google Arama (Shopping) karari, CASE AT.39740

4. Kurul'un 13.02.2020 tarih ve 20-10/119-69 sayili Google Shopping karari.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.