Contracten in ongewisse tijden

Nog maar in 2019 kon Nexperia zonder enig overheidstoezicht en zonder ophef in de media worden overgenomen door het Chinese Wingtech. Dit toont hoezeer de wereld is veranderd. De huidige onzekere tijd, gekenmerkt door oorlogen, spanningen tussen de VS en China en handelsrestricties, hebben gevolgen voor de supply chain en het omgaan met contracten.

Tot recent was de trend toenemende globalisering, vrijhandel en nauwelijks toezicht op eigendom en beleid van bedrijven. Het einde van de geschiedenis, voorspeld door Francis Fukuyama, leek in zicht. Inmiddels is de geschiedenis terug met oorlogen, sancties, protectionisme en zorgen over afhankelijkheid en buitenlandse invloed op bedrijven. Dit heeft geleid tot de Wet veiligheidstoets investeringen, fusies en overnames (Wet Vifo) en het toegenomen belang van sancties en regels betreffende dual-use en militaire goederen. 

Ook voor commerciële contracten heeft de huidige onzekerheid gevolgen. De crisis rond Nexperia en de gevolgen voor de levering van chips aan Europese producenten maken duidelijk dat supply chain contracten voorzieningen moeten treffen betreffende de beschikbaarheid van grondstoffen en halffabricaten, vertraging in leveringen en overheidsmaatregelen die de export van technologie of het betalingsverkeer beperken. Overmacht, opschortingsrechten, ‘anticipatory breach' en onvoorziene omstandigheden zijn daarvoor belangrijke leerstukken.

Overmacht, ook wel Force Majeure, ziet op buitengewone onvoorziene gebeurtenissen die een of beide partijen verhinderen hun contractuele verplichtingen na te komen. Artikel 6:75 Burgerlijk Wetboek bepaalt: Een tekortkoming kan de schuldenaar niet worden toegerekend, indien zij niet is te wijten aan zijn schuld, noch krachtens wet, rechtshandeling of in het verkeer geldende opvattingen voor zijn rekening komt. Ook het CISG regelt overmacht in artikel 79. 

Contracten omvatten vaak gedetailleerde bepalingen inzake overmacht. Belangrijk is of enkel ‘Acts of God', gebeurtenissen veroorzaakt door natuurlijke krachten buiten de controle van de mens, kwalificeren als overmacht of ook gebeurtenissen die in de risicosfeer van een partij liggen, zoals bijvoorbeeld stakingen en toeleverings- of transportproblemen. Partijen hebben contractsvrijheid en zolang de betreffende gebeurtenis niet aan hen te wijten is, kunnen ze bepalen wat zij onder overmacht verstaan. De coronacrisis heeft er bijvoorbeeld toe geleid dat partijen in overmachtsclausules opnemen of de gevolgen van een pandemie wel of niet als overmacht worden aangemerkt. 

Een beroep op overmacht schort de contractsverplichtingen van beide partijen op, maar doet de overeenkomst niet eindigen. Overmacht heeft enkel tot gevolg dat de daardoor getroffen partij niet aansprakelijk is voor het niet (tijdig) nakomen van zijn contractuele verplichtingen. Na het einde van de overmachtssituatie herleven de contractuele verplichtingen van partijen. Wel levert de onmogelijkheid tot nakoming een tekortkoming op die naar Nederlands recht een beroep op ontbinding van het contract kan rechtvaardigen. Vaak is ook in het contract het recht opgenomen het contract te beëindigen als de overmachtssituatie langer dan een bepaalde tijd voortduurt.

Indien de vrees bestaat dat de andere partij niet zal nakomen, staat een beroep op 'anticipatory breach' open. Op grond van artikel 6:80 Burgerlijk Wetboek kan een overeenkomst onmiddellijk worden ontbonden indien de wederpartij, na daartoe te zijn gesommeerd, niet binnen een redelijke termijn bevestigt zijn verplichtingen te zullen nakomen. Het is van essentieel belang dat de sommatie op gegronde redenen is gebaseerd en dat een redelijke termijn is gesteld. Een rechtbank zal beoordelen of aan deze voorwaarden is voldaan en of ontbinding gerechtvaardigd is. Niet elke weigering om te bevestigen rechtvaardigt ontbinding. De aard van de verplichting en de context van de weigering zijn relevant.

Omdat een beroep op overmacht vaak niet slaagt, wordt regelmatig een beroep gedaan op onvoorziene omstandigheden ex artikel 6:258 Burgerlijk Wetboek. De rechter kan op vordering van een partij de gevolgen van een overeenkomst wijzigen of deze geheel of gedeeltelijk ontbinden op grond van omstandigheden die partijen bij het sluiten van de overeenkomst niet hebben voorzien en van dien aard zijn dat de wederpartij in redelijkheid en billijkheid ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst niet mag verwachten. Hoofdregel is echter dat afspraken moeten worden nagekomen en afwijking daarvan is slechts bij hoge uitzondering toegestaan.

Dit artikel is eerder verschenen op de website van  GCN General Counsel Netherlands.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.