ÖZET

Kambiyo senetlerinde soyutluk (mücerretlik) ilkesi geçerlidir. Buna göre kambiyo senetleri, tanzimine sebep olan hukuki iliskiden bagimsizdir ve "kayitsiz ve sartsiz belirli bir bedelin ödenmesi vaadi"ni içerir. Bu kapsamda senet üzerinde borcun(taahhüdün) hukuki nedenini açiklayan ifadelerin yer almasi diger bir deyisle kambiyo senedinin temel borç iliskisi ile iliskilendirilmesi, kambiyo senedinin kosulsuz ve sartsiz olma özelligini etkileyerek geçersiz olmasi sonucunu dogurur.

Uygulamada, ihtiyaçlari gidermek adina kanunda öngörülmeyen bazi ihtiyari kayitlarin kambiyo senetlerine eklendigi görülmektedir. Bu makalemizde, uygulamada siklikla karsilasilan ihtiyari kayitlardan biri olan "teminat kaydi"nin bono ve çekin kambiyo senedi olma vasfina etkisine deginilerek teminat kaydinin "kambiyo senetlerinin zorunlu unsurlarindan biri olan kayitsiz ve sartsiz ödeme unsurunu ortadan kaldirip kaldirmadigi" tartisilacaktir.

Anahtar Kelimeler: Teminat, Teminat Kaydi, Çek, Bono, Kayitsiz Sartsiz Borç Ikrari, Sebepten Soyutluk.

GIRIS

Teminat senedi, bir kambiyo senedine, tercihen bir bononun veya çekin ön veya arka yüzüne veya ayri bir kagida, örnegin bir sözlesmeye veya sözlesme ekine ya da bagimsiz bir kagida ''bu bir teminat senedidir'' yahut ''teminat olarak verilmistir'' gibi serh yazilarak olusturulur.1 Ticari hayatta ihtiyaç duyulan güvenin saglanmasi adina borç iliskisi içerisinde olan taraflarin karsilikli edimlerini gerektigi sekilde (tam ve zamaninda) ifa etmelerinin güvencesi olarak teminat kaydi içeren bono ve çekler düzenlenmektedir. Yargitay, bono ve çekler üzerine yazilan teminat kayitlarini içerikleri bakimindan ikiye ayirmaktadir. Bunlar; yalnizca senedin teminat için verildigine dair ''teminattir'' veya ''teminat içindir'' seklinde ifadeler içeren "mücerret teminat kaydi" ve senedin düzenlenmesine neden olan asil hukuki iliskinin senet metninde yer aldigi "asil borç iliskisine atif yapan" teminat kayitlaridir. Bu hâllerde, senetlerin üzerinde yer alan teminat kayitlarinin sart ni- teliginde olup olmadiginin tespit edilmesi ve senedin kambiyo senedi niteligini yitirip yitirmedigi tespiti sorunu dogmaktadir. Yargitay, mücerret teminat kaydi olarak adlandirilan, senet metninde yalnizca "teminat içindir" veya buna benzer soyut bir ifadeyi içeren ve fakat senedin teminat olarak verilmesine neden olan asil borç iliskisini göstermeyen kayitlarin senede islenebilecegini, bizatihi böyle bir ifadenin "senedin kambiyo senedi niteligini kaybetmesine sebebiyet vermeyecegini" ve esas borç iliskisine atif yapmayan bu kayitlarin düsüldügü senetlere dayanilarak kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takibe girisilebilecegini kabul etmektedir.

1. BONODA YER ALAN TEMINAT KAYITLARININ GEÇERLILIGI

Bono, kesidecisinin, "belirli bir parayi, belirli bir sürenin sonunda, lehtar olarak gösterilen kisiye ödeyecegini bildiren" emre muharrer senet olarak tanimlanmistir. Bononun zorunlu unsurlari "bono" yahut "emre yazili senet" kelimesi, kayitsiz sartsiz belirli bir bedelin ödenmesi vaadi, lehtarin adi, düzenleme tarihi ve düzenleyenin imzasidir. Sayilan sekil sartlarina uygun olarak düzenlenen bono kiymetli evrak niteligindedir. Mücerret teminat kaydi içeren bonolarin geçerliligi bakimindan Yargitay'in istikrarli içtihadi "üzerinde sadece 'teminattir' veya 'teminat senedidir' gibi neyin teminati oldugu açikça belirtilmeyen, soyut, temel iliskiye atif yapmayan kayitlarin bononun mücerretlik vasfini ve kambiyo senedi olma özelligini ortadan kaldirmayacagi" yönündedir. Buna karsilik Yargitay, üzerinde asil borç iliskisine atif yapan veya ödemeyi sarta baglayan kayitlarin bononun mücerretlik vasfini ortadan kaldirdigi, kayitsiz sartsiz borç vaadi içermeyen bononun hükümsüz oldugunu ve bu hükümsüzlügün (mutlak defi) düzenleyen tarafindan yetkili hamile karsi ileri sürülebilecegi görüsündedir. Burada senet metninden anlasilan hükümsüzlük def'i söz konusu oldugundan bononun üçüncü kisiye ciro edilmis olmasi da sonucu degistirmeyecek, hükümsüzlük def'i üçüncü kisilere karsi da ileri sürülebilecektir. Uygulamada, senet üzerinde bir kayit olarak yer almayip, teminat amaciyla bono verildiginin sözlesmede düzenlendigi hâllerle de karsilasilmaktadir. Bu hâllerde, senet metninde herhangi bir teminat kaydi yer almadigindan, senedin kambiyo senedi vasfi tasidigi tartismasizdir. Düzenleyen, bu durumda, senedin hamil ile arasindaki sözlesmedeki edimlerin güvencesi olarak verildigini bir ki s isel defi olarak ileri sürebilecektir. Yargitay, düzenleyenin bu iddiasinin ancak yazili delille ispat olunacagini içtihat etmistir. Bu baglamda düzenleyen, bononun teminat için verildigini sözlesmedeki ilgili maddeler çerçevesinde yazili delil ile ispat edebilecektir. Burada hamil, geçerli olan bono ile kambiyo senedine mahsus takip yoluna basvurabilecektir ancak borçlu senedin teminat senedi oldugunu (kisisel defi) ileri sürerek takibe itiraz edebilecek ve iddiasini yazili delil ile kanitlamasi noktasinda takip duracaktir.

2. ÇEKTE YER ALAN TEMINAT KAYITLARININ GEÇERLILIGI

Çek, "üzerinde yazili belli bir tutarin, kayitsiz sartsiz belli bir kisiye (hamiline) ödenmesi konusunda bankaya hitaben yazilmis bir kiymetli evrak" türüdür. Muhatabi yalnizca banka olan çekte kesideci, lehtar ve muhatap olmak üzere üç taraf vardir. Çek, kanunen emre yazili senetlerden olmasi nedeniyle ciro ve zilyetligin geçirilmesi yoluyla devredilir. Çekin kanuni unsurlari, senedin üzerinde "çek kelimesi"nin yer almasi, kayitsiz ve sartsiz belirli bir bedelin havalesi taahhüdü, muhatabin ticaret unvani, düzenlenme tarihi ve düzenleyenin imzasi, banka tarafindan verilmis seri numarasi ve karekoddur. Bu unsurlardan birinin yoklugu hâlinde çek olarak geçerli bir senet söz konusu olmayacaktir.

Uygulamada çek metnine de "teminat kaydi" düsüldügü sikça görülmektedir. Çekte teminat kaydi "senet metninde çeki, çek disi bir borç kaynagi ile iliskilendiren, çekin bu borç iliskisinin ve/ veya ödenmesinin teminati oldugunu istihdaf eden ifade ve atiflar2 "dir. Yargitay'in çeki de kapsayan yerlesik içtihadi, çek üzerinde neyin teminati oldugunun açikça açiklanmadigi, yalnizca "teminat içindir" gibi mücerret ibarelerin senedin soyutluk vasfini ortadan kaldirmadigini ve geçerliligini etkilemedigi yönündedir3.

Çekin asil borç iliskisinin teminati olarak verildiginin senet metni üzerinde açikça yer aldigi ve/veya teminat amaçli verildiginin IIK madde 169/a'da öngörülen belgelerle kanitlandigi hâllerde ise çek, belirli bir bedelin ödenmesini kayitsiz ve sartsiz içermediginden geçersiz olacaktir.

Sonuç olarak Yargitay, mücerret teminat kaydini adeta yazilmamis saymakta ve senedin kambiyo senedi vasfina halel getirmeyecegine hükmetmektedir. Bir kambiyo senedinin teminat senedi oldugunun senede hangi iliskinin teminati oldugunun açikça yazilmasi ile mümkün olacagini belirterek, senet metninde asil borç iliskisine atif yapan teminat kayitlarinin kayitsiz ve sartsiz ödeme unsurunun ortadan kalktigina ve senedin kambiyo senedi vasfini kaybettigine karar vermektedir. Senedin teminat kaydi içermedigi, ancak haricî bir sözlesme ile senedin teminat için verildiginin kararlastirildigi durumlarda ise Yargitay'in görüsü çogunlukla, senedin kambiyo senedi niteligini kaybettigi iddiasinin IIK madde 169/a hükmündeki belgelerle ispat olunmasi gerektigi yönündedir.

3. TEMINAT KAYITLARININ ÜÇÜNCÜ KISILERE KARSI ILERI SÜRÜLMESI

Kambiyo senetlerinde defiler, hâkim görüse göre, senet metninden anlasilan ve senetteki beyanin hükümsüzlügüne iliskin mutlak defiler ve kisisel defiler olarak iki ana baslikta incelenmektedir. Senet metninden anlasilan defiler, senedin zorunlu sekil sartlarini hiç ya da geregi gibi ihtiva etmemesi yahut da senede konmasi kanunen yasak kayitlarin mevcut olmasi hâllerinden kaynaklanan defilerdir. Bu defiler, açikça senedi devralan her sahis tarafindan görülebilmektedir. Senedi o hâliyle iktisap eden kisinin ilgili definin kendisine karsi ileri sürülecegini bilerek senedi iktisap ettigi kabul edilir. Bu nedenle hamilin korumaya deger bir menfaati söz konusu degildir4. Bu defiler, mutlak defi olarak nitelendirilmesi itibariyla herkese karsi ileri sürülebilmektedirler. Kambiyo senetlerindeki teminat kayitlarinin niteligi, kaydin senet metninde açikça yer almasi nedeniyle senet metninden anlasilan bir defi mi yoksa kural olarak yalnizca taraflar arasinda hüküm ifade eden üçüncü kisilere karsi ileri sürülemeyen bir sahsi defi mi oldugu noktasinda toplanmaktadir.

Bu husus teminat kaydi içeren senetlerin kambiyo senetlerine özgü haciz yolu ile takibe konu olmasi alt basligi içinde incelenecektir.

4. TEMINAT KAYDI IÇEREN SENETLERIN KAMBIYO SENETLERINE MAHSUS HACIZ YOLU ILE TAKIBE KONU OLMASI

Kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takip yapabilmesi için öncelikle zorunlu unsurlarini ihtiva eden bir kambiyo senedinin varligi gerekmektedir. Bir senedin kambiyo senedi olup olmadigini takdir edecek olan merci, IIK madde 168/1 uyarinca icra dairesidir. Bu nitelendirmenin hatali yapilmasi hâlinde, icra mahkemeleri önünde ileri sürülmesi gereken, kambiyo senetlerine özgü sikâyet gündeme gelecektir. Teminat kaydi içeren senetlerin kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takibe konu edilmesinde, düzenleyenin, olmasi hâlinde mesru itirazlarini kimlere karsi hangi yolla ileri sürecegi meselesi tartismalidir. Yargitay'in yerlesik içtihatlarinda görüldügü üzere, mücerret teminat kaydi içeren senetlerin (senedin hangi iliskinin teminati oldugu yazili delil ile ispat edilmedigi sürece) kambiyo senedi vasfina halel gelmemekte ve senetlerin kambiyo senetlerine özgü takibe konulabilecegi kabul edilmektedir.

Yine de borçlunun senedin hangi iliskinin teminati oldugunun IIK madde 68/a kapsaminda sayilan belgelerle ispati hâlinde, söz konusu itirazin borca itiraz olacagi ifade edilmektedir5.

Buna karsilik, senet metninde hangi iliskinin teminati oldugunun açikça yazili oldugu hâllerde ise senedin kayitsiz sartsiz ödeme unsurunun mevcut olmadigindan bahisle senedin kambiyo senedi niteliginin bulunmadigini kabul eden Yargitay, bu durumda kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takip yapilamayacagini ifade etmektedir. Bu hâlde kambiyo senedi niteligi olmayan bu senet ile borçluya ödeme emri gönderilir ise, bu senedin, kambiyo senedi vasfinda olmadigi s ik âyet yolu ile öne sürülebilecektir. Senet metninde yer almayan fakat taraflar arasindaki haricî bir sözlesme ile teminat olarak verildigi kararlastirilan senetlerin durumu bakimindan Yargitay'in farkli uygulamalari bulunmaktadir. Kimi Yargitay kararlarinda bir sözlesme kapsaminda verildigi anlasilan senetlerin kayitsiz ve sartsiz ödeme unsurunu tasimadigi için kambiyo senedi vasfinda bulunmadigi kabul edilmisse de senet metninde yer almayan bir kaydin icra dairesi tarafindan dikkate alinmasi beklenemeyeceginden teminat kaydi içermeyen senede dayali takip talebini alan icra dairesi ödeme emrini gönderecektir. Bu hâlde, borçlunun IIK madde 169/a anlaminda belgelerle borca itiraz etmesi mümkündür. Düzenleyen, bu itirazini, ödeme emrinin tebliginden itibaren bes gün içinde icra mahkemesi nezdinde ileri sürmelidir. Burada önem arz eden husus, "senedin teminat senedi oldugu itirazinin yalnizca bu kaydi koyan düzenleyen tarafindan öne sürülebilecek bir savunma oldugu"dur. Senedin tedavüle çikmasi hâlinde ise kural olarak bu savunma, üçüncü kisilere karsi ileri sürülemeyecektir. Ancak yukarida da açiklandigi üzere "senet metninde asil borç iliskisine atif yapan ifadelerin varligi hâlinde" senet metninden anlasilan hükümsüzlük def'i (mutlak defi) herkese karsi ileri sürülebilecektir. Senedin teminat senedi olduguna yönelik itirazin Kanun'da öngörülen (IIK madde 169/a) belgelerle ispatlanmasi gerekir. Aksi takdirde borçlunun itirazi reddedilecektir. Yargitay, borçlu düzenleyenin, senedin teminat senedi vasfi dolayisiyla borçlu olmadigi yönündeki iddiasinin, IIK madde 169/a'da sayilan belgelerden biri ile ispat edilmesi hâlinde dogrudan alacakli tarafindan baslatilan takibin iptali yönünde karar vermektedir6. SONUÇ Uygulamada, teminat amaciyla senet düzenlenmesi (i) taraflarin aralarinda düzenledikleri sözlesmede ilgili senedin teminat senedi oldugunu açikça kararlastirmalari seklinde veya (ii) senet metni üzerine teminat kaydi koymalari suretiyle gerçeklesmektedir. Yargitay'in yerlesik içtihadi, senet metninde "teminattir" seklinde soyut bir ifade olarak senede islenmis kayitlarin senedin kambiyo senedi vasfina halel getirmedigi ve dolayisiyla ilgili senetlerin kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takibe konu edilebildigi yönünde olmakla birlikte; asil borç iliskisine atif yapan kayitlarin, senedin kayitsiz sartsiz ödeme vaadini ortadan kaldirdigindan bahisle senedin kambiyo senedi vasfini kaybettirdigi ve bu itibarla senet metninde yer alan bu kayitlarin, senet metninden anlasilan mutlak defi olan hükümsüzlük def'i ile herkese karsi ileri sürülebildigi ve senedin kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takibe konu edilmesi hâlinde ileri sürülecek sikâyet ile takibin iptal edilebilecegi yönündedir. Senet metninde yer almayan fakat taraflar arasinda haricî bir sözlesmede açikça senedin teminat amaciyla verildigi düzenlenen senetler bakimindan Yargitay, senedin teminat senedi oldugu iddiasinin borca itiraz niteliginde oldugunu ancak bu iddianin dinlenilebilmesi için mahkemeye sunulan belgelerin IIK madde 169/a'ya uygun olmalari gerektigi görüsündedir.

Footnotes

1 POROY / TEKINALP, Kiymetli Evrak Hukuku Esaslari, Vedat Kitapçilik, Istanbul 2019, s.235.

2 POROY / TEKINALP, a.g.e., s.303.

3 Mahmut ÇOSKUN, Kiymetli Evrak Hukuku (Bono - Poliçe - Çek): Hukuki ve Cezai Yönleri ile Birlikte Yeni Türk Ticaret Kanunu'na Göre, 3. Basi, Adalet Yayinevi, Istanbul 2016, s. 368 "Takip dayanagi çekte 'teminattir' ibaresi mevcut ise de çekin neyin teminati oldugu ayrica açiklanmamis olup sadece çek üzerindeki bu ibarenin çeki teminat çeki hâline getirmesi mümkün olmadigindan istemin reddi yerine yazili sekilde talebin iptaline karar verilmesi isabetsizdir", Yargitay 12. HD., 23.6.2009 tarih ve E.5565, K.13874 sayili karari.

4 POROY/TEKINALP, a.g.e., s. 97

5 Yargitay 12. HD., 1.3.2016 tarih ve E.2015/29489, K.2016/5763 sayili karari. "Somut olayda, 06.05.2014 tarihli faktoring sözlesmesinin taraflar arasinda imzalandigi, alacaklinin takibe konu bononun teminat senedi olarak düzenlendigi yönünde kabulünün de bulunmadigi, senedin, neyin teminati oldugu hususunun, dolayisiyla teminat senedi olduguna dair iddianin alacaklinin imzasini tasiyan ve senede açik atif yapan IIK'nun 169/a maddesinde yazili belgelerle kanitlanamadigi görülmüstür. O hâlde mahkemece, borçlunun iddiasini yazili bir belge ile ispat edemedigi ve alacakli tarafindan da takip dayanagi bononun teminat senedi olduguna yönelik bir kabul beyaninin bulunmadigi gözetilerek, bu yöndeki itirazin reddine karar verilmesi gerekirken, yazili sekilde kabulü yönünde hüküm tesisi isabetsizdir."

6 Alper Uyar/Cüneyt Uyar/Talih Uyar, Icra Hukukunda Kambiyo Senetleri (IIK. 167-170B), 4. Basi, Ankara 2013, s. 581:Borca itiraz sebeplerinin kanuna uygun delillerle kanitlanmasi hâlinde Yargitay kimi zaman takibin iptaline kimi zaman takibin durdurulmasina karar vermektedir. IIK madde 169/a/5'e göre, borçlunun itirazinin kabulü ile takip durur. Bu kararin kesinlesmesi ile de takibin iptal edilecegi doktrinde kabul edilmektedir.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.