Turkey: Elektrik Piyasasında Kaynak Bazında Destekleme Bedelinin Belirlenmesine Ve Uygulanmasına İlişkin Usul Ve Esaslar

6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu'nun "Tarifeler ve tüketicilerin desteklenmesi" başlıklı 17 nci maddesine 08 Mart 2022 tarihli ve 31772 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 7381 sayılı Nükleer Düzenleme Kanunu'nun 27 nci maddesinin altıncı fıkrasının (b) bendiyle eklenen hükümle maliyet artışlarına karşı tüketicilerin korunması veya arz güvenliğinin sağlanması amacıyla tüketicilerin veya elektrik üretiminde diğer üreticilerle makul olmayan maliyet farkı bulunan yüksek maliyetli üreticilerin desteklenmesi öngörülmüştür. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ("EPDK") uygulamaya ilişkin usul ve esasları Kaynak Bazında Destekleme Bedelinin Belirlenmesine ve Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar başlıklı 17/03/2022 tarih ve 10866 sayılı Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu ("Kurul") Kararı ("Usul ve Esaslar") ile belirlemiş olup, Usul ve Esaslar 18/03/2022 tarihli ve 31782 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.

Uygulamanın hukukiliği, piyasaya etkisi ve nasıl işleyeceğine ilişkin tartışmalar devam ederken yayımladıktan kısa bir süre sonra Usul ve Esaslar'da 30/03/2022 tarihinde 31792 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 10887 sayılı Kurul Kararı'yla değişiklik yapılmıştır.

Aynı gün Resmi Gazete'de uygulamaya ilişkin iki ayrı Kurul Kararı daha yayımlanmış olup bunlardan 10888 sayılı Karar'ın 1 inci maddesinde 01/04/2022 tarihinden itibaren 6 ay süreyle tüketiciyi ve/veya maliyeti yüksek üretimi destekleme amacıyla desteleme bedeli uygulanmasına karar verilmiş olup böylece uygulama 01/04/2022 tarihi itibariyle 6 aylık süre için başlamıştır. Kararın ikinci maddesinde ise destekleme bedelinin belirlenmesine esas alınacak "azami uzlaştırma fiyatları" ithal kömür, doğalgaz, fuel oil, nafta, LPG, motorin için 2.500 TL/MWh, diğer kaynaklar içinse 1.200 TL/MWh olarak belirlenmiştir. Ayrıca azami uzlaştırma fiyatının güncellenmesine ilişkin formüller de getirilen düzenlemeler arasında yer almıştır.

Alınan yeni Kurul Kararları doğrultusunda daha önce yayımladığımız Elektrik Piyasasında Kaynak Bazında Destekleme Bedelinin Belirlenmesine ve Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar başlıklı bilgi notumuz güncellenmiştir.

I. Kapsam ve Amaç

Usul ve Esaslar'ın 1 inci maddesinde söz konusu Usul ve Esaslar'ın amacı, ulusal ve uluslararası piyasalarda elektrik enerjisi üretimine girdi olan emtia fiyatlarının veya kaynak maliyetleri arasındaki farkların makul olmayan artışları nedeniyle arz güvenliğinin veya tüketicinin korunması kapsamında destekleme bedelinin belirlenmesi ve bu bedelin kullanılmasına ilişkin usul ve esasların belirlenmesi şeklinde açıklanmıştır.

Destekleme bedeline ilişkin hak ve yükümlülüklerin düzenlendiği Usul ve Esaslar'ın kapsamına son değişiklikle birlikte dört istisna dışında tüm üretim lisansı sahibi tüzel kişiler girmektedir. Aşağıda sayılan üretim tesisleri ile elektrik enerjisi satışları Usul ve Esaslar'ın kapsamı dışında tutulmuştur:

• 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun ("YEK Kanunu") kapsamında YEK Destekleme Mekanizmasına ("YEKDEM") dahil olan lisanslı ve lisanssız üretim tesisleri,
• Elektrik Üretim Anonim Şirketi'nin ("EÜAŞ") portföyünde yer alan üretim tesisleri,
• EÜAŞ ile doğrudan veya dolaylı olarak enerji satış anlaşması yapmış olan üretim tesislerinin işbu anlaşmalara konu satış miktarları,
• 8/3/2022 tarihinden önce; Vadeli Elektrik Piyasasında gerçekleşen ve destekleme bedeline konu uygulama süresindeki teslimat dönemlerini içeren satış yönlü net pozisyonlara ilişkin üretim tesisi bazında bildirilen miktarlar.

II. Azami Uzlaştırma Fiyatının ve Destekleme Bedelinin Belirlenmesine İlişkin Esaslar

Ulusal ve uluslararası piyasalarda elektrik enerjisi üretimine girdi olan emtia fiyatlarında veya kaynak (özellikle de doğal gaz, kömür ve petrol) maliyetlerinde makul olmayan artışlar yaşanması halinde söz konusu artışların;

• Arz güvenliğini olumsuz etkileyeceğinin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ("Bakanlık") tarafından tespit edilerek EPDK'ya bildirildiği ve/veya,
• Tüketicileri olumsuz etkileyeceğinin EPDK tarafından tespit edildiği (Bakanlığın görüşü alınarak)

durumlarda işbu Usul ve Esaslar kapsamında 6 ayı geçmemek koşuluyla Kurul tarafından tüketicilerin veya elektrik üretiminde diğer üreticilerle makul olmayan maliyet farkı bulunan yüksek maliyetli üreticilerin desteklenmesine yönelik uygulama hayata geçirilecektir.

Bu kapsamda öncelikle Kurul tarafından azami uzlaştırma fiyatının belirlenmesi yoluna gidilecek olup azami uzlaştırma fiyatı, bu Usul ve Esaslar kapsamında yer alan ve elektrik enerjisinin üretiminde kullanılan kaynak türleri için elektrik enerjisi üretimindeki maliyetler dikkate alınarak belirlenecektir. Elektrik enerjisinin üretiminde kullanılan kaynak türleri için elektrik üretim maliyetleri ve üretim maliyetlerinin güncellenmesine ilişkin esaslar, yine her bir kaynak türü için Kurul tarafından ayrıca belirlenecektir. Bu kapsamda 01/04/2022 tarihi itibariyle 6 aylık süre için destekleme bedeli uygulamasına karar verilmiş ve 30/03/2022 tarih ve 31792 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 10888 sayılı Kurul Kararıyla azami uzlaştırma fiyatları belirlenmiştir:

Kaynak tipine göre belirlenen her bir azami uzlaştırma fiyatının 30/03/2022 tarih ve 31792 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 10889 sayılı Kurul Kararı'yla kaynak tipi özelinde farklı kıstaslara bağlı olarak güncelleneceği düzenlenmiştir. Bu güncelleme esas itibariyle azami uzlaştırma fiyatının belirlendiği döneme ilişkin üretici fiyat endeksindeki, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası ("TCMB") efektif USD satış kurundaki ve üretim tesisleri için uygulanan iletim sistemi kullanım tarifesinin sabit bileşenlerinin ortalaması ile değişken bileşenlerin toplamındaki değişimlerin belirli bir oranda esas alınarak azami uzlaştırma fiyatı, aylık olarak piyasa işletmecisi Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi ("EPİAŞ") tarafından 10889 sayılı Kurul Kararı'ndaki formüle göre güncellenecektir. Azami uzlaştırma fiyatı güncellenmelerinde ayrıca kaynak özelinde dikkate alınması gereken parametreler de belirlenmiştir. Buna göre azami uzlaştırma fiyatı güncellemesinde ithal kömür için ICE Rotterdam Coal Futures'in kapanış endeks değerine ilişkin parametre, doğal gaz içinse BOTAŞ tarafından uygulanan gaz satış fiyatı ve doğal gaz özel tüketim vergisi parametreleri esas alınacaktır. Güncellemeler aylık bazda yapılacaktır.

EPİAŞ destekleme bedelini de kaynak bazında belirlenen azami uzlaştırma fiyatlarını kullanarak Usul ve Esaslar'ın 5 ve 6 ncı maddelerinde yer verilen metodolojileri kullanarak her bir uzlaştırma dönemi için ayrı ayrı hesaplayacaktır. Destekleme Bedeli hesaplanırken birden çok kaynaklı elektrik üretim tesisleri yani hibrit tesisler için azami uzlaştırma fiyatı olarak ana kaynak yani önlisans veya lisans başvurulanda tercih edilen kaynak için belirlenen fiyat dikkate alınacaktır.

III. Destekleme Bedelinin Borçlusu

Usul ve Esaslar'ın 5 inci maddesinde, piyasa takas fiyatının azami uzlaştırma fiyatından yüksek olduğu her bir uzlaştırma dönemi için EPİAŞ tarafından hesaplanarak ilgili piyasa katılımcısına destekleme bedeli tahakkuk ettirileceği düzenlenmiştir. Dolayısıyla kaynak bazında belirlenen azami uzlaştırma fiyatı piyasa takas fiyatından düşük olan ve yukarıda sayılan dört istisnanın kapsamına girmeyen her üretim lisansı sahibi destekleme bedelinin borçlusu olabilecektir.

Destekleme bedeli borç tutarı, en basit ifadesiyle, üretim lisansı sahibi tüzel kişinin piyasada gerçekleştirmiş olduğu işlemler sonrasında ilgili döneme ait piyasa takas fiyatından kaynak türü için belirlenen azami uzlaştırma fiyatı çıkarılarak aradaki farkın uzlaştırmaya esas veriş miktarıyla yani üretilip şebekeye verilen elektrik enerjisi miktarıyla çarpılması suretiyle hesaplanacaktır. Ancak son değişiklikle birlikte ikili anlaşmalarla yapılan elektrik enerjisi satışları da Usul ve Esaslar'ın kapsamına dahil edilerek, destekleme bedeli borç tutarı, ikili anlaşmada belirlenen sabit fiyattan azami uzlaştırma fiyatı çıkarılarak da hesaplanabilecektir.

Uzlaştırmaya Esas Veriş Miktarı x [Piyasa Takas Fiyatı veya İkili Anlaşmada Belirlenen Fiyat – Azami Uzlaştırma Fiyatı]

Yukarıda aktarılan basitleştirilmiş formüle göre ilgili her bir piyasa katılımcısına yansıtılacak destekleme bedeli borç tutarı toplanarak tahakkuk ettirilecek toplam destekleme borç tutarı belirlenecektir.

Usul ve Esaslar'ın 5 inci maddesinin beşinci fıkrasında aşağıda sayılan hallerden birinin kapsamına girmesi şartıyla tüketim miktarının ve satılan enerji miktarının uzlaştırmaya esas veriş miktarından düşüleceği öngörülmüştür:

• İlgili ölçüm noktalarından yapılan çekişlerin herhangi bir tedarikçinin portföyünde yer almaması koşuluyla, üretim tesisinin ve varsa bağlantı anlaşmasında yer alan tüketim tesislerinin gerçekleştirmiş olduğu tüketim miktarları,
• 6446 sayılı Kanun'un Geçici 7 nci maddesinin birinci fıkrası uyarınca otoprodüktör lisansı sona erdirilerek yerine eskisinin devamı mahiyetinde üretim lisansı verilen lisans sahibi tüzel kişilerin, söz konusu lisansları kapsamındaki üretim tesislerinin barasına bağlı olmaksızın nakil yoluyla beslenen kendilerine ait tüketim tesislerinin tüketim miktarları,
• EÜAŞ ile doğrudan veya tedarikçi üzerinden dolaylı olarak enerji satış anlaşması kapsamında satışa konu enerji miktarları,
• Usul ve Esaslar'ın 7 nci maddesinin beşinci fıkrasında uyarınca tespit edilen miktarlar.

Son olarak, yapılan düzenlemeyle piyasa katılımcılarına, fatura son ödeme tarihi geçmemiş fatura dönemleri için; faturalarına yansıması öngörülen destekleme bedeli borç tutarlarına ilişkin olarak teminat sunma yükümlüğü getirilmiştir. Teminat miktarı, Usul ve Esaslar'ın 8 inci maddesinde yer alan formüle göre hesaplanacaktır.

IV. Destekleme Bedeli Alacaklısı

Usul ve Esaslar'ın 6 ncı maddesinde, hesaplanan toplam destekleme bedelinin EPİAŞ tarafından arz güvenliğini teminen öncelikle maliyeti yüksek üretim tesisi sahibi piyasa katılımcılarına üretim destekleme tutarı olarak yansıtılacağı düzenlenmiştir.

Maliyeti yüksek üretim tesisleri ise, azami uzlaştırma fiyatı, uzlaştırma dönemi bazında 21/06/2015 tarihli ve 29393 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Gün Öncesi Piyasasında ve Dengeleme Güç Piyasasında Asgari ve Azami Fiyat Limitlerinin Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar başlıklı 5629-16 sayılı Kurul Kararı uyarınca belirlenen azami fiyat limitinden büyük olan üretim tesislerini ifade etmektedir. 5629-16 sayılı Kurul kararında 30/02/2022 tarihinde yapılan son değişiklikle piyasa takas fiyatının ağırlıklı ortalaması alınması metodu terk edilmiş ve azami fiyat limitlerinin Kurul tarafından yeni bir karar alınıncaya kadar 2500 TL/MWh olarak uygulanacağı öngörülmüştür. Bu düzenlemeye göre kaynak türü için belirlenen azami uzlaştırma fiyatı, 2500 TL/MWh azami fiyat limitinden büyük olan üretim tesisleri destekleme tutarı alabilecektir. Mezkur karar doğrultusunda 10888 sayılı Kurul Kararına göre ithal kömür, doğalgaz, fuel oil, nafta, LPG, motorin için belirlenen azami uzlaştırma tutarı 2500 TL/MWh, 5629-16 sayılı Kurul Kararı'nda öngörülen azami fiyat limiti 2500 TL/MWh'den büyük olmadığı için maliyeti yüksek üretim tesisi bulunmamaktadır. Ancak azami uzlaştırma fiyatının piyasa işletmecisi EPİAŞ tarafından güncellenmesiyle birlikte 10888 sayılı Kurul Kararı doğrultusunda söz konusu tesisler maliyeti yüksek üretim tesisi kapsamına girebilecektir.

Azami uzlaştırma fiyatı azami fiyat limitinden büyük olan üretim tesisi sahiplerine ödenecek destekleme bedelinin hesaplanma şekli Usul ve Esaslar'ın 6 ncı maddesinin üçüncü fıkrasında düzenlenmiştir. Bu hükme göre üretim lisansı sahibi tüzel kişinin piyasada gerçekleştirmiş olduğu işlemler sonrasında azami uzlaştırma fiyatından ilgili döneme ait piyasa takas fiyatı çıkarılarak aradaki farkın uzlaştırmaya esas veriş-çekiş miktarıyla çarpılması sonucu ilgili tüzel kişinin destekleme tutarı hesaplanmaktadır.

Destekleme Alacağı=Uzlaşmaya Esas Veriş Çekiş Miktarı [Azami Uzlaştırma Fiyatı-Piyasa Takas Fiyatı)]

Hesaplanan destekleme tutarı, ilgili dönemde tahakkuk ettirilecek toplam destekleme borç tutarından küçük veya bu tutara eşit ise hesaplanan destekleme tutarı ilgili üretim tesisi sahibinin destekleme bedeli alacağını oluşturacaktır. Ancak hesaplanan destekleme tutarı, ilgili dönemde tahakkuk ettirilecek toplam destekleme borç tutarından fazla ise bu durumda ilgili döneme ilişkin olarak hesaplanan destekleme tutarının ilgili döneme ait tüm piyasa katılımcıları için hesaplanan toplam destekleme tutarına oranı alınarak bulunan oranın yukarıdaki formüle göre hesaplanan destekleme tutarıyla çarpılmasıyla ilgili üretim tesisi sahibinin destekleme bedeli alacağı bulunmaktadır. Özetle piyasa katılımcısı için hesaplanan destekleme tutarının, destekleme alacağının finansmanını sağlayan piyasa katılımcılarından toplanacak destekleme borçlarının toplamından fazla olması halinde destekleme bedelinin destekleme bedeli için toplanan toplam borç tutarına oranı esas alınarak bu oran nispetinde ödeneceği ifade edilmiştir.

Usul ve Esaslar'ın kapsamına uygun olarak uzlaşmaya esas üretim miktarından EÜAŞ ile doğrudan veya tedarikçi üzerinden dolaylı olarak enerji satış anlaşması kapsamında satışa konu enerji miktarları düşülecektir. Destekleme bedeli borcuna benzer şekilde Usul ve Esaslar'ın 6 ncı maddenin altıncı fıkrasında destekleme bedeli alacağının faturaya "destekleme bedeli alacak tutarı" adı altında ilgili piyasa katılımcısına yansıtılacağı öngörülmüştür.

V. İkili Anlaşmalara İlişkin Hükümler

Piyasa katılımcıları arasında akdedilen ikili anlaşmalara ilişkin hususlar Usul ve Esaslar'ın ilk halinde düzenlenmemişti. 30/03/2022 tarihinde yapılan değişiklikle ikili anlaşmalar ile satılan elektrik enerjisinin destekleme bedeline ne şekilde dahil olacağı belirlenmiştir. Bu kapsamda Usul ve Esaslar'ın 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine sabit fiyat tanımı eklenerek mevzuata girmiştir. Bu tanıma göre sabit fiyat, piyasa işletmecisi EPİAŞ'a ibraz edilen sözleşmelerde veya faturalarda yer alan ve herhangi bir değişken bileşen ile ilişkilendirilmeyen fiyatı ifade etmektedir. Usul ve Esaslar'a eklenen bu hükümle birlikte sabit fiyat içeren ikili anlaşmaların ve ikili anlaşmalara ilişkin faturaların noter onaylı suretleri ile birden fazla üretim tesisi bulunması halinde üretim tesisi bazında dağılımını gösteren beyanla birlikte piyasa işletmecisi EPİAŞ'a ibraz edileceği öngörülmüştür.

İkili anlaşmalarda yer alan miktarın Piyasa Yönetim Sistemi'ne ("PYS") girişi yapılmış bildirimde yer alan miktarın altında olması halinde sözleşmede yer alan miktar, üzerinde olması halinde ise PYS'ye girişi yapılmış onaylı ikili anlaşma bildirim miktarı esas alınacaktır. Bu düzenlemeye göre esas alınacak miktar ile üretim tesislerine ait uzlaştırmaya esas veriş miktarından yukarıda kapsam dışı tutulduğu belirtilen EÜAŞ'a yapılan satışlar ve Vadeli Elektrik Piyasasında gerçekleştiren satışlar düşüldükten ortaya çıkan minimum miktar destekleme bedelinin hesabında dikkate alınacaktır.

Usul ve Esaslar'ın 7 nci maddesine göre belirtilen miktarların; ikili anlaşmalarda belirtilen sabit fiyat ile azami uzlaştırma fiyatı arasındaki fark tutarı ile çarpılması sonucu piyasa katılımcısının ikili anlaşmalardan dolayı destekleme bedeli borçlusu olup olmadığı tespit edilmektedir. Bu doğrultuda ikili anlaşmalarda belirlenen sabit fiyatın azami uzlaştırma fiyatından düşük olması halinde ilgili üretim tesisi için herhangi bir destekleme bedeli borcu doğmazken ikili anlaşmalarda belirtilen sabit fiyatın azami uzlaştırma fiyatından büyük olması durumunda üç numaralı başlıkta detaylı olarak açıklandığı üzere azami uzlaştırma fiyatı ile ikili anlaşmada belirtilen sabit fiyat arasındaki fark tutarı dikkate alınarak destekleme bedeli borcu tahakkuk ettirilecektir.

Ancak Usul ve Esaslar'a eklenen Geçici 1 inci maddeyle 08/03/2022 tarihinden önce PYS'ye girişi yapılmış 01/02/2022 tarihini ve bundan sonrasını kapsayan onaylı ikili anlaşmaların sözleşme dönemi boyunca destekleme bedelinden muaf olduğu hüküm altına alınmıştır. Geçici 1 inci madde kapsamında ikili anlaşma akdetmiş piyasa katılımcılarının ikili anlaşmaların ve ikili anlaşmalara ilişkin faturaların noter onaylı suretleri ile birden fazla üretim tesisi bulunması halinde üretim tesisi bazında dağılımını gösteren beyanla birlikte 06/04/2022 tarihine kadar piyasa işletmecisi EPİAŞ'a ibraz etmeleri gerekmektedir.

VI. Diğer Hükümler

Destekleme uygulaması kapsamında faturalama, teminatlar, ödemeler, ödemelerin yapılmaması, uzlaştırma bildirimlerine ve faturalara yapılan itirazlar ve düzeltmelere ilişkin süreçler Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği ("Uzlaştırma Yönetmeliği") hükümlerine tabi olarak gerçekleştirilecektir. Söz konusu faturalandırma işlemleri ve bu işlemlere ilişkin itiraz süreci ise Uzlaştırma Yönetmeliği'nin 132 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Veriş-çekiş ölçüm değerlerine ilişkin itirazlar ilgili dağıtım veya iletim lisansı sahibi tüzel kişiye, bunun dışındaki itirazlar ise EPİAŞ'a yapılacaktır. İletim ve dağıtım lisansı sahiplerine yapılan itirazlar dışında esas itibariyle itirazlar EPİAŞ tarafından karara bağlanacaktır. İtiraz sonucunda EPİAŞ tarafından ulaşılan sonuca ilişkin ihtilaflar piyasa katılımcılarının başvurusu üzerine EPDK tarafından incelenecek ve karara bağlanacaktır.

Son olarak EÜAŞ'ın elektrik enerjisi satın alımı yaptığı üretim tesislerine ilişkin bilgileri EPİAŞ'a bildirmekle yükümlü olduğu düzenlenmiştir.

VII. Düzenlemelerin Yürürlük Tarihi

18/03/2022 tarihli sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Usul ve Esaslar'ın Geçici 1 inci maddesi 30/03/2022 tarihinde yürürlüğe girmiş ancak diğer maddeleri 01/04/2022 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.