2021'in dördüncü çeyreğinde Avrupa Komisyonu tarafından resmen sunulması beklenen Verilere Adil Erişim ve Veri Kullanımına İlişkin Uyumlaştırılmış Kurallar AB Tüzüğü Tasarısı, diğer adıyla Veri Yasası (Data Act) 23 Şubat 2022 tarihinde yayımlanmış ve 27 Haziran 2023 tarihi itibariyle, Avrupa Parlamentosu ile AB Bakanlar Konseyi arasında görüş birliğine varılarak taslağa nihai şekli verilmiştir.

Parlamento ve Üye Devletlerce Kasım 2021'de üzerinde anlaşmaya varılan Veri Yönetimi Yasası (Data Governance Act) ile mevcut Veri Yasası birlikte değerlendirildiğinde, söz konusu iki düzenleme sayesinde gerek işletmelerin gerekse araştırmacıların, kamu idarelerinin ve genel anlamda toplumun yararına olacak şekilde, verilerin AB dahilinde ve sektörler arasında serbestçe dolaşımını sağlayacak münferit bir piyasa yaratılacağı ifade edilmiştir.

Avrupa Birliği'nin belirlemiş olduğu veri stratejisinin ve bunu kapsayan dijital stratejisinin bir yansıması olarak, veri paylaşımını teşvik edecek bir çerçeve oluşturmak amacıyla hazırlanan tasarının yasalaşma sürecinde şu aşamalardan geçeceği öngörülmektedir: Kasım ayında Parlamento'da yapılması beklenen resmi oylamanın akabinde, Bakanlar Konseyi'nce kabulünden sonra, Veri Yasası'nın AB Resmi Gazetesi'nde yayımlanarak yürürlüğe girmesi beklenmektedir. Yasanın yürürlük tarihi ile büyük oranda uygulanmaya başlaması arasında ise, bir buçuk yıldan uzun bir süre bulunacağı düşünülmektedir.

Veri Yasası Neler Getiriyor?

Tasarı, AB'de üretilen verilerin tüm ekonomik sektörlerde kimler tarafından kullanılabileceği ve erişilebileceğine ilişkin yeni kurallar getirmektedir. Veri Yasası ile sözleşmesel dengesizliklerin giderilerek, dijital ortamda adaletin sağlanması, rekabetçi bir veri piyasasının teşvik edilmesi, veri odaklı inovasyon için fırsatlar yaratılması ve verilerin herkes için daha erişilebilir hale getirilmesi hedeflenmektedir. Ağa bağlı nesnelerin satış sonrası hizmetleri ve onarımları bakımından, yenilikçi hizmetlerin ve daha rekabetçi fiyatların önünün açılacağı beklenmektedir. Komisyon'un veri stratejisinin bu son yapı taşının, 2030 dijital hedefleri doğrultusunda dijital dönüşümde kilit bir rol oynayacağı düşünülmektedir.

Veri Yasasından beklenen önemli bir kazanımın da AB içerisinde üretilen veriden yararlanma noktasındaki verimi arttırmak olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim Avrupa Komisyonu'nun internet sitesinde, ABD merkezli pazar araştırmaları şirketi International Data Corporation tarafından Kasım 2018'de hazırlanan rapordaki1 ölçümlere yer verilerek, 2018 yılında 33 zettabayt olarak üretilen ve 2025'te 175 zettabayta ulaşması beklenen veri hacminin sürekli artması karşısında, endüstriyel verilerin %80'inin hiç kullanılmadığına dikkat çekilmektedir. Veri Yasası ile söz konusu verilerin yeterince kullanılmamasına neden olan yasal, ekonomik ve teknik sorunların da ele alındığı ifade edilmektedir. Keza getirilen yeni kurallar ile daha fazla verinin yeniden kullanımının mümkün kılınması amaçlanmakta ve bu doğrultuda, 2028 yılına kadar 270 milyar avro ek GSYİH yaratılması beklenmektedir.

Hangi Verileri Kapsıyor?

Veri Yasası AB içinde özellikle ağa bağlı nesneler ile bunlara ilişkin hizmetler vasıtasıyla üretilen endüstriyel verilere uygulanacak olup bu verilerin AB yasaları uyarınca depolanmasını, işlenmesini ve paylaşılmasını öngörmektedir. Bileşenleri aracılığıyla performansa, kullanıma veya çevreye dair veri alan, toplayan ya da üreten ve bu verileri (sabit telefon ağı, kablolu televizyon ağı, uydu ağı ve yakın saha iletişimi gibi) kamuya açık elektronik iletişim hizmetleri (nesnelerin interneti) vasıtasıyla ileten ev eşyaları, tüketim malları, tıbbi cihazlar ve tarım veya sanayi makineleri gibi fiziksel ürünler kapsam dahilindedir. Öte yandan şahsi bilgisayar, sunucu, tablet, akıllı telefon, kamera, webcam, ses kayıt sistemleri gibi öncelikli olarak içerik görüntülemek, oynatmak, kaydetmek ve aktarmak üzere tasarlanmış ürünler tasarının kapsamı dışında tutulmuştur.

Kimleri Bağlıyor?

Tasarı aşağıda listelenenler açısından bağlayıcılık arz edecektir.

  • Tasarıya konu hizmetleri AB piyasasına arz edenler ve ilgili ürünleri üretenler,
  • Söz konusu ürünleri kullananlar ve hizmetlerden yararlananlar,
  • AB dahilindeki veri alan kişilere veri sağlayan veri sahipleri,
  • Kendilerine veri sağlanan, AB dahilindeki veri alan kişiler,
  • Kamu yararına yürütülen bir görevin yerine getirilmesi için istisnai bir zaruret ortaya çıktığında veri sahiplerinden gerekli veriyi paylaşmasını talep eden kamu kurumları ve AB kurumları, bunların temsilcileri veya kuruluşları ile söz konusu talebe istinaden ilgili veriyi paylaşan veri sahipleri,
  • AB içerisindeki müşterilere veri işleme hizmetleri (örneğin bulut hizmeti) sunan hizmet sağlayıcıları.

Belirtmek gerekir ki, tasarıda "veri alıcısı", "veriyi elinde bulunduran kişi" ve "teşebbüs", kavramları tanımlanırken hem gerçek hem de tüzel kişiler bu tanımlara dahil edilmiştir. Veri Yasasının içeriği temel olarak aşağıdaki tabloda özetlenmiştir:

Bireyler ve İşletmeler Bakımından

Tedbirler

Beklenen Fayda
  • Ağa bağlı cihaz kullanıcılarının, bu cihazlar tarafından üretilen ve genellikle sadece üreticiler tarafından toplanan verilere erişim sağlamasına ve bu verileri satış sonrası yenilikçi hizmetler sunulmak üzere üçüncü taraflarla paylaşmasına yönelik tedbirler.

Akıllı nesneler, makineler ve cihazlar aracılığıyla veri üretildiği hallerde, bu verilerin farklı hizmetler arasında kolayca kopyalanması veya aktarılması sağlanarak bireylere ve işletmelere güçlendirilmiş bir veri taşınabilirliği hakkı ile verileri üzerinde daha fazla kontrol sahibi olma imkanı sağlanacaktır. Hizmet sağlayıcıları arasında veri aktarımı kolaylaştırılacak ve bu da KOBİ'ler de dahil olmak üzere, daha fazla aktörün veri sektörüne katılmasını teşvik edecektir.
  • Müşterilerin farklı bulut veri işleme hizmetleri sağlayıcıları arasında etkin bir şekilde geçiş yapmasına olanak tanıyan ve yasa dışı veri aktarımına karşı önlemler getiren yeni kurallar.
  • Veri paylaşım sözleşmelerindeki akdi dengesizliklerin kötüye kullanılmasını önleyerek KOBİ'ler için müzakere gücünü yeniden dengelemeye yönelik tedbirler.

KOBİ'ler bakımından sözleşme özgürlüğü temel ilke olmaya devam etmekle birlikte, KOBİ'ler de dahil olmak üzere Avrupalı işletmeler, tek taraflı olarak dayatılan ve adil olmadığı kabul edilen sözleşme hükümlerine karşı korunacaktır. Bu doğrultuda Komisyon, bağlayıcı olmayan model sözleşme şartları geliştirecek ve tavsiye edecektir. Bu standart maddeler, işletmelerin daha adil ve dengeli veri paylaşım sözleşmeleri üzerine çalışmalarına yardımcı olacak ve şirketler önemli ölçüde daha güçlü bir pazarlık pozisyonuna sahip olacaktır.

Hükümetler Bakımından

Tedbirler

Beklenen Fayda
  • Kamu kurumlarının özellikle sel, orman yangını vb. acil durumlar gibi istisnai haller için gerekli olan ve özel sektörün elinde bulunan verilere erişmesine ve bunları kullanmasına ya da verilerin başka türlü elde edilememesi halinde kanuni bir emri uygulamasına yönelik araçlar.

Veri Yasası, sel veya orman yangınları gibi kamu yararının yüksek olduğu istisnai durumlarda özel şirketlerden alınan verilerin değerini açığa çıkarmayı amaçlamaktadır. Kamu kurumlarının mevcut veri erişim mekanizmaları ya hiç bulunmamakta ya da acil durumlarda yetersiz kalmaktadır. Yeni kurallarla birlikte, işletmeler birtakım verileri sağlama yükümlülüğü altında olacaktır. Veriler, kamusal bir acil duruma müdahale için gerekliyse, ücretsiz olarak sağlanacaktır. Diğer durumlarda ise veri sahibi belirli bir meblağ talep edebilecektir.


Üzerinde anlaşma sağlanmış olan Veri Yasası taslağı, inovasyonu teşvik etme, rekabet gücünü artırma ve Avrupa çapında dijital dönüşümü sağlama yönünde önemli bir adımı temsil etmektedir. Veri Yönetimi Yasası dikkate alınarak geliştirilen mevzuat taslağı Avrupa Birliği'nin işletmelere, araştırmacılara, kamu idarelerine ve topluma fayda sağlayan canlı bir veri ekosistemi kurma kararlılığının altını çizmektedir.

Kaynakça

European Commission, (2023, Şubat 23). "Data Act: Commission proposes measures for a fair and innovative data economy".

Alındığı URL: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_1113

Reinsel, D., Gantz, J., & Rydning, J. (2018). "The Digitization of the World From Edge to Core" IDC.

Alındığı URL: https://www.seagate.com/files/www-content/our-story/trends/files/idc-seagate-dataage-whitepaper.pdf

Makaleye destekleri için Hilal Esenbay'a teşekkür ederiz.

Footnote

1. (Reinsel, Gantz, & Rydning, 2018)

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.