Giris
7251 sayili Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile Bazi Kanunlarda Degisiklik Yapilmasi Hakkinda Kanun, 28 Temmuz 2020 tarihli ve 31199 sayili Resmî Gazete'de yayimlanarak yürürlüge girmistir. Kanun'un 17. maddesi, 6100 sayili Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun ("HMK") 149. maddesinde bir degisiklik yaparak mahkemelerin, belirli durumlarda taraflardan birinin talebi üzerine veya re'sen durusmaya ses ve görüntü nakli yoluyla katilim saglanmasina karar verebilecegini düzenlemektedir. Bunun yani sira, yapilan degisiklikle ses ve görüntü nakli yoluyla durusma icrasina iliskin usul ve esaslarin yönetmelikle belirlenecegi ifade edilmistir. Bu düzenlemeye uygun olarak 30 Haziran 2021 tarihli ve 31527 sayili Resmî Gazete'de Hukuk Muhakemelerinde Ses ve Görüntü Nakledilmesi Yoluyla Durusma Icrasi Hakkinda Yönetmelik ("Yönetmelik") yayimlanarak yürürlüge girmistir.
Hukuk Muhakemelerinde Ses ve Görüntü Nakledilmesi Yoluyla Durusma Icrasi Hakkinda Yönetmelik
Yönetmeligin amaci, hukuk yargilamalarinda ayni anda ses ve görüntü nakledilmesi yoluyla bulunduklari yerden, tarafin veya vekilinin durusmaya katilmalarina ve usul islemleri yapabilmelerine; tanigin, bilirkisinin, uzmanin ve diger ilgililerin dinlenilmelerine iliskin usul ve esaslari düzenlemek olarak tanimlanmistir. Yönetmeligin uygulanmasinda, hukuk yargilamasina hâkim olan ilkelerin yani sira asagidaki ilkelerin de göz önünde bulundurulacagi belirtilmektedir:
- Bilgi güvenliginin saglanmasi,
- Kisisel verilerin korunmasi,
- Hizmet kalitesinin dikkate saglanmasi,
- Ulusal ve uluslararasi standartlara uyum saglanmasi.
Bu kapsamda, e-Durusmada görüntü ile sesin ayni anda güvenli bir sekilde nakledilmesi ve görüntünün ilgilinin yüz ifadelerini, vücut hareketlerini, tavir ve davranislarini gözlemlemeye; sesin ise ilgilinin duygularini anlamaya, söylediklerini anlasilir ve net sekilde dinlemeye imkân verecek nitelikte olmasi gerekmektedir. e-Durusma sirasinda bilgi, belge ve deliller UYAP üzerinden aninda iletilebilecektir.
Yönetmelik uyarinca, mahkeme taraflardan birinin talebi üzerine talep eden tarafin veya vekilinin, durusmaya e-Durusma sistemi yoluyla katilmalarina ve usul islemleri yapabilmelerine karar verebilir. Benzer sekilde, taraflardan birinin talebi üzerine, mahkeme tanigin, bilirkisinin, veya uzmanin e-Durusma sistemi yoluyla dinlenilmesine karar verebilir.
e-Durusma, UYAP mobil uygulamalari, avukat veya vatandas portal üzerinden durusma gününden en az iki is günü öncesinde taraflardan biri veya vekili tarafindan gerekçe gösterilmek suretiyle mahkemeden talep edilecektir. e-Durusma talebi hakkinda mahkemenin durusma gününden en az bir is günü önce kabul veya ret hususunda kesin nitelikteki kararini vermesi gerekmektedir. Asagidaki sebeplerden birinin bulunmasi durumunda e-Durusma talebi gerekçesi gösterilmek suretiyle reddedilebilir:
- Talebin süresinde yapilmamasi,
- Talebin hakkin kötüye kullanilmasi veya yargilamayi sürüncemede birakma amaci tasimasi,
- E-Durusma yapilmasini zorlastiran hukuki, fiilî veya teknik engellerin bulunmasi.
Bunlara ek olarak Yönetmelik, hastaligi, yasliligi veya engelliligi sebebiyle mahkemeye bizzat gelmesi durumunda zorluk yasamasi muhtemel olan taraf, tanik, bilirkisi, uzman ve diger ilgililerin talepleri hâlinde öncelikli olarak e-Durusma sistemi yoluyla dinlenilmelerine karar verilecegini düzenlemektedir.
Mahkemeler ayrica tanigin, bilirkisinin veya uzmanin e-Durusma sistemi yoluyla dinlenilmesine re'sen karar verebilecegi gibi, taraflarin üzerinde serbestçe tasarruf edemeyecekleri dava ve islerde ilgililerin e-Durusma sistemi yoluyla dinlenilmesine de re'sen karar verebilir.
Yönetmelik'te kendisine yer bulan bir diger husus ise e-Durusmaya katilimin saglanabilecegi yerlerdir. Bu çerçevede Yönetmelik, tanik, bilirkisi, uzman ve diger ilgililerin e-Durusmaya katilim saglayabilecekleri yerleri de düzenlemenin yani sira, taraf vekillerinin (i) avukatlik bürolarindan, (ii) baro tarafindan bu amaç için belirlenen bölümden, (iii) adliyede bu amaca tahsis edilen yerden veya (iv) her türlü etki ve yönlendirmeden uzak olacak sekilde yüz ifadelerinin, vücut hareketlerinin, tavir ve davranislarinin gözlemlenmeye, duygularini anlamaya ve söylediklerini net bir sekilde dinlemeye imkân saglayacak nitelikteki yerlerden e-Durusmaya katilabileceklerini ifade etmektedir.
Tüm bunlarin yani sira, Yönetmelik'te e-Durusma baslamadan önce durusmaya katilan kisilerin kimlik tespitlerinin yapilacagi düzenlenmekte olup, farkli durum ve kisiler için çesitli kimlik tespiti yöntemleri öngörülmektedir. Örnek olarak, e-Durusmaya katilan taraf vekillerinin kimlik tespitlerinin güvenli elektronik imza veya mobil imza ile UYAP kayitlari ve benzeri yöntemler kullanilarak mahkemece yapilacagi ifade edilmektedir.
Yönetmeligin e-Durusmanin icrasina iliskin hükmü uyarinca, e-Durusma esnasinda ses ve görüntü naklinin ayni anda saglanamaz veya yasanan bir kesinti kisilerin beyanlarinin anlasilmasini güçlestirirse, e-Durusma yeniden açilacak olup, söz konusu aksakligin devam etmesi hâlinde gerekçesi belirtilerek e-Durusma sonlandirilacaktir.
Ayrica Yönetmelik, e-Durusma sirasinda fotograf çekilmesini ve ses ve görüntü kaydi yapilmasini kati bir suretle yasaklamis, buna aykiri hareket edenlerin Türk Ceza Kanunu uyarinca cezai yaptirima tabi olacagini belirtmis, ancak zorunlu durumlarda gerekçesi de belirtilmek sartiyla mahkemelerin kayit alinmasina karar verebilecegini düzenlemistir.
Yönetmelik uyarinca e-Durusmalara iliskin olarak dikkat edilmesi gereken bir diger husus ise, davaya son veren islemler olan feragat, kabul ve sulhe iliskin beyanda bulunulmasi hâlinde mahkemece yeni bir durusma günü tayin edilecegi ve feragat, kabul ve sulhe iliskin bu islemin ancak tayin edilen günde (i) mahkeme huzurunda yenilenmesi, (ii) bu hususun durusma tutanagina geçirilmesi ve (iii) tutanagin beyanda bulunan tarafindan imza edilmesi halinde geçerli hâle gelecegidir.
Ayrica beyanda bulunan tarafin, vekilin veya ilgililerin imzasinin alinmasi gereken diger durumlarda, mahkemece düzenlenen ve güvenli elektronik imza ile imzalanan durusma tutanagi, e-Durusmanin yapildigi adliyeye elektronik ortamda gönderilecek olup, uzaktan durusmaya tahsis edilen yerde görevlendirilen yazi isleri müdürü veya zabit kâtibi, elektronik ortamda gelen durusma tutanaginin ilgili kismina beyanda bulunanin imzasini alacak ve evrakin dijital bir kopyasini sistem üzerinden mahkemeye geri gönderecektir. Islak imzanin bulundugu evrak aslinin ise dosyasina posta yoluyla gönderilecegi düzenlenmektedir.
Yorum
Yönetmeligin yayinlanmasi ile birlikte e-Durusma uygulamasinin yayginlik kazanmasi beklenmektedir. Adalet Bakanligi'nin 29 Eylül 2021 tarihinde yayinladigi verilere göre e-durusma sisteminin uygulandigi mahkeme sayisi 915'e yükselirken sistemin kullanildigi toplam durusma sayisi 25.705'e yükselmis durumdadir. Adalet Bakanliginca yürütülen dijital dönüsüm projeleri kapsaminda e-Durusma yapilan toplam mahkeme sayisinin 2021 yili içerisinde 1800'e, durusma salonu sayisinin ise 2000'e çikmasi beklenirken, 2022 sonu itibariyle bu uygulamanin bütün mahkemelerde uygulanmasinin hedeflendigi görülmektedir.
Son dönemdeki tecrübelerimiz, e-Durusma uygulamasinin mahkemelerde tam anlamiyla yerlesik hale gelmedigini ve dolayisiyla da avukatlarin e-Durusma yapilmasi yönünde talepte bulunurken temkinli davrandiklarini göstermektedir. Bu nedenle taraf vekilleri, e-Durusma talebinde bulunurken bu taleplerinin kabul edilmemesi halinde mazeretli sayilmalarini da talep etmektedirler. Mahkemeler ise normalde durusmadan bir gün önce ilgili talebi inceleyip konuya iliskin kesin bir karar vermeleri gerekirken, talebi durusma günü degerlendirmeye alabilmekte ve taraf vekilini mazeretli sayabilmektedir. Yönetmeligin e-Durusmalara iliskin temel usul ve esaslara yer vermesi nedeniyle mahkemelere yol gösterici olmasi ve e-Durusma uygulamasinin yayginlik kazanmasi beklenmektedir.
Uzun vadede ise e-Durusma uygulamasinin dava süreçlerini kolaylastirmasi, uzmanlar ve taniklar da dahil uyusmazligin çözümüne katki sunabilecek tüm ilgililerin dava sürecine daha aktif katilmasini saglayarak adil yargilanma ve mahkemeye erisim haklarina katkida bulunmasi gündeme gelebilecektir.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
