- within Litigation, Mediation & Arbitration, Insolvency/Bankruptcy/Re-Structuring and Employment and HR topic(s)
- with readers working within the Banking & Credit, Healthcare and Property industries
1. Giriş
Anayasa Mahkemesi, 03.06.2025 tarihli ve 2024/157 E. – 2025/121 K. sayılı kararıyla 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu'nun 3. maddesinin 15. fıkrasını iptal etmiştir. İtiraz, Adana 6. İş Mahkemesi tarafından yapılmış olup, mahkeme söz konusu hükmün Anayasa'nın 36. maddesinde güvence altına alınan hak arama özgürlüğüne aykırı olduğunu ileri sürmüştür. Karar, özellikle iş hukuku uygulamalarında sıkça rastlanan asıl işveren-alt işveren ilişkisi çerçevesinde işe iade talepli arabuluculuk sürecinin işleyişini yeniden şekillendirecek niteliktedir.
2. İtiraz Konusu Kural ve Uygulamadaki Sonuçları
İptal edilen 7036 sayılı Kanun'un 3/15. fıkrası şu hükmü içermekteydi:
"Asıl işveren-alt işveren ilişkisinin varlığı hâlinde işe iade talebiyle arabulucuya başvurulduğunda, arabuluculuk görüşmelerine işverenlerin birlikte katılmaları ve iradelerinin birbirine uygun olması aranır."
Bu düzenleme uyarınca, işçi işe iade talebiyle arabulucuya başvurmak istediğinde asıl işveren ve alt işverenin birlikte sürece katılması zorunluluğu bulunmaktaydı. Uygulamada ise sıklıkla asıl işverenin arabuluculuk davetini yanıtsız bırakması veya katılmaması nedeniyle işçi, arabuluculuk sürecini tamamlayamıyor ve davası "dava şartı yokluğu" nedeniyle usulden reddedilmekteydi.
3. Anayasa Mahkemesi'nin İnceleme Konusu ve Yöntemi
Anayasa Mahkemesi, itirazı Anayasa'nın 2. (hukuk devleti), 13. (ölçülülük) ve 36. (hak arama özgürlüğü) maddeleri kapsamında değerlendirmiştir. İnceleme üç temel eksen üzerinden yürütülmüştür:
- Hak arama özgürlüğünün ihlali iddiası,
- Ölçülülük ve gereklilik ilkeleri yönünden değerlendirme,
- Hukuk devleti ilkesi kapsamında sınırların belirlenmesi kapsamında değerlendirme gerçekleştirilmiştir.
4. Mahkemenin Gerekçesi
a. Hak Arama Özgürlüğü Bağlamında
Mahkeme, hak arama özgürlüğünün yalnızca mahkemeye başvurma hakkını değil, aynı zamanda bu hakkın fiilen kullanılabilir olmasını da güvence altına aldığını vurgulamıştır. Bu kapsamda, işçinin arabuluculuk sürecine başlamasının diğer tarafların katılımına bağlı kılınması, "erişim hakkının fiilen engellenmesi" olarak değerlendirilmiştir.
Mahkeme, kararında şu ifadeye yer vermiştir:
"Asıl işverenin arabuluculuk sürecine katılmaması hâlinde davanın reddedilmesi, işçinin adalete erişim hakkını ölçüsüz biçimde kısıtlamaktadır."
Dolayısıyla, arabuluculuğun bir dava şartı olması kabul edilse dahi, bu şartın taraf iradesine bağlı biçimde kullanılamayacağı belirtilmiştir.
b. Ölçülülük ve Gereklilik İlkeleri
Anayasa Mahkemesi, sınırlamanın amacının meşru olduğunu kabul etmiştir. Arabuluculuk, iş uyuşmazlıklarını mahkemeye taşımadan çözmeyi ve yargı yükünü hafifletmeyi amaçlayan bir kurumdur. Ancak Mahkeme'ye göre bu amacın gerçekleştirilmesi için kullanılan araç, elverişli ve gerekli değildir.
Kararda, asıl işverenin sürece katılmaması nedeniyle işçinin dava hakkını kaybetmesinin, amaçla araç arasında orantısız bir ilişki yarattığı belirtilmiştir. Bu durum hem ölçülülük ilkesine hem de hakkın özüne dokunmak suretiyle Anayasa'ya aykırılık teşkil etmektedir.
c. Hukuk Devleti İlkesi
Mahkeme, hukuk devleti ilkesinin bir gereği olarak, dava şartlarının öngörülebilir, makul ve uygulanabilir olması gerektiğini belirtmiştir. İşçinin, asıl işverenin katılımını sağlayamayacağı durumlarda davasının reddedilmesi, belirsizlik ve keyfiliğe yol açmaktadır. Bu yönüyle kuralın hukuki güvenlik ve belirlilik ilkelerini ihlal ettiği sonucuna varılmıştır.
5. Kararın Sonucu ve Hüküm
Mahkeme, 7036 sayılı Kanun'un 3. maddesinin 15. fıkrasını Anayasa'nın 36. maddesine aykırı bularak iptal etmiştir. Karar, oy çokluğuyla alınmıştır.
Bu iptal kararıyla birlikte artık:
- İşçi, asıl işverenin arabuluculuk sürecine katılmaması durumunda davasını açabilecektir.
- İşe iade taleplerinde arabuluculuk süreci, asıl işverenin katılımına bağlı bir dava şartı olmaktan çıkmıştır.
- İş mahkemeleri, bu tür uyuşmazlıklarda artık "dava şartı yokluğu" nedeniyle reddetme yoluna gitmeyecektir.
6. Karşı Oy Gerekçesi
Karara muhalif kalan üyeler, arabuluculuğun dava öncesi zorunlu bir aşama olduğunu, bu düzenlemenin hak arama özgürlüğünü doğrudan sınırlamadığını savunmuştur. Karşı oyda, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 2. ve 7. maddelerindeki tanımlara atıfla, asıl işveren-alt işveren ilişkisinin belirlenmesinin sürecin özüne ait olduğu, bu nedenle birlikte katılımın makul bir koşul olduğu ileri sürülmüştür.
Ancak çoğunluk görüşü, bu yorumu "işçinin yargı yoluna erişimini üçüncü kişilerin iradesine bağlı hale getiren" bir uygulama olarak görmüş ve reddetmiştir.
7. Kararın Uygulamaya Etkileri ve Değerlendirme
a. İşçi Lehine Sonuçlar
Bu karar, iş hukukunda işçinin erişim hakkını güçlendiren bir dönüm noktasıdır. Artık işçi, asıl işverenin sessiz kalması veya arabuluculuk sürecine katılmaması nedeniyle dava hakkından mahrum bırakılmayacaktır.
b. Arabuluculuk Sistemine Etkisi
Arabuluculuk kurumu, mahkemeye erişimi kolaylaştırma işlevini korumaktadır. Ancak bu karar, zorunlu arabuluculuk uygulamasının sınırlarını çizmiş; işçinin adalete erişiminin diğer tarafın iradesine bağlı olamayacağı ilkesini pekiştirmiştir.
c. Yargısal Uygulamada Yeni Dönem
İş Mahkemeleri, bundan sonraki işe iade davalarında arabuluculuk başvurusunun işverenlerden birine yapılmış olmasını dava şartı eksikliği olarak değerlendirmeyecektir. Bu durum, asıl işveren veya alt işverenden birinin arabuluculuk sürecine dahil edilmemesinin işe iade davasının usulden reddedilmesine neden olmayacaktır.
8. Genel Hukuki Sonuç ve Anayasal Yorum
Anayasa Mahkemesi bu kararıyla, "hak arama özgürlüğü ile dava şartı arasında kurulabilecek dengenin sınırlarını" netleştirmiştir. Mahkeme, alternatif uyuşmazlık çözüm yollarının önemini korurken, bu yolların mahkemeye erişimi engelleyecek biçimde uygulanamayacağını açıkça ortaya koymuştur. Bu karar, gelecekte dava şartı niteliğindeki arabuluculuk veya uzlaşma süreçlerinin anayasallığının ölçütü olarak kullanılacaktır.
9. Sonuç
7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu'nun 3/15. fıkrasının iptali, hak arama özgürlüğü ve yargıya erişim hakkının korunması bakımından önemli bir dönüm noktasıdır. Karar, işçinin hakkını arama sürecini asıl işverenin iradesine bağlı kılan yapıyı kaldırarak, adil yargılanma hakkının ve hukuk devleti ilkesinin güçlendirilmesine hizmet etmiştir. Sonuç olarak, Anayasa Mahkemesi, "adalete erişim hakkı, yargılama öncesi bir anlaşmanın varlığına bağlı kılınamaz" ilkesiyle hareket etmiş; bu yönüyle hem bireysel hakların korunmasını hem de anayasal sistemin bütünlüğünü sağlamıştır.
Saygılarımızla,
SAYIN Law & Consulting
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
