Bölünme işlemi, Türk Ticaret Kanunu'nun (“TTK”) 159 ila 179. maddelerinde düzenlenmiş olup kanunda doğrudan bir tanımı bulunmamaktadır. Bu maddelerin yanı sıra bölünme işlemine TTK madde 191, 192 ve 193 ile Sermaye Piyasası Kanunu (“SerPK”) ve II/23.2 sayılı Sermaye Piyasası Kurulu tebliği ile Kurumlar Vergisi Kanunu'nun (“KVK”) 18 ila 20. maddeleri de uygulanmaktadır. Bölünme işlemi şirket birleşmelerinin tam tersi bir işlem olup ortaklıklar hukukuna özgü niteliktedir.
TTK madde 160 ile geçerli bölünmeler sınırlı olarak sayılmış olup madde uyarınca; sermaye ortaklıkları, sermaye ortaklıklarına ve kooperatiflere, kooperatifler ise kooperatiflere veya sermaye ortaklıklarına bölünebilmektedir.
Bölünme işlemi farklı türlerde gerçekleştirilebilmektedir. Bu bağlamda yapılabilecek en temel ayrım, tambölünme ve kısmi bölünme ayrımıdır. Yine bölünme işlemi oranların korunduğu (simetrik) ve oranların korunmadığı (asimetrik), devralma yoluyla ve yeni kuruluş yoluyla tek ortaklı ortaklığa olanak sağlayan ve sağlamayan bölünme olarak farklı başlıklar altında da değerlendirilebilmektedir.
Tam bölünme ile bölünme işlemine tabi tutulan ortaklık yok olmaktadır. Bölünen ortaklığın aktif ve pasifini oluşturmakta olan her bir parçası bu işlem ile kendiliğinden ya halihazırda mevcut ya da yeni kurulmuş olan en az iki veya daha fazla ortaklığa geçmektedir.
Tam bölünen ortaklığın tüm malvarlığı en az iki bölüme ayrılır. Bölünen ortaklığın devrolunan malvarlıklarının karşılığında ortaklarca devralan ortaklığın payları iktisap edilir. Bölünen ortaklığın tüm malvarlığı devrolunmuş olur. Tam bölünen ortaklık infisah eder, payları imha olur ve unvanı ticaret sicilinden silinir.
Tam bölünmede, devralacak ortaklıklara bölünen ortaklığın aktif ve pasifleri birlikte tahsis edilir. Bu süreç, TTK madde 176'daki alacaklıların korunmasına ilişkin hükümler çerçevesinde gerçekleştirilir. Aktif ve pasif dağılımının TTK madde 167/1/b'ye uygun olmaması halinde ise ticaret sicili müdürlüğü bölünmenin tesciline izin vermez.
Tam bölünme nihayetinde; bir ortağa bölünen ortaklıktaki payları oranınca devralan ortaklıkta pay tahsis ediliyor ise oranların korunduğu bölünme gerçekleşir. Pay tahsisi bölünen ortaklıktaki pay oranından farklı olur ise elbette oranların korunmadığı bölünme söz konusu olacaktır. Oranların korunmadığı bölünmede bölünen ortaklıktaki mevcut sermayeye katılma ilişkileri bölünme ile yeni dengeler kurulması suretiyle farklı şekilde tasarlanmaktadır.
Bölünme işlemi ile bölünen ortaklığın malvarlığının bir kısmını alacak bir ortaklık bölünme öncesinde var olan bir ortaklık ise devralma yoluyla ortaklık söz konusudur. Ancak bölünen ortaklığın malvarlığının bölünme ile yeni kurulan bir ortaklık tarafından iktisap edilmesi de mümkün olmak ile, bu işlem yeni kuruluş şeklinde bölünme olarak adlandırılmaktadır. TTK madde 164 uygulama alanı bulacak olup bölünme için kurulmuş bulunan ortaklık tarafından bölünen ortaklığın bölünmeye tahsis edilen parçası devralınacaktır. Yeni kurulacak olan bu ortaklık TTK madde 164'te öngörülen kolaylıklardan faydalanacaktır.
Tam bölünme işlemine hâkim olan ilkelerin başında kısmi külli halefiyet ilkesi gelir. Bölünmede bölünen ortaklığın malvarlığı intikal edecekleri ortaklıklar için parçalara bölünmüş olup bu parçalar külli intikal olmamaktadır. Külli halefiyetin parçalara özgülenmiş hali olarak ifade edilmesi mümkün kısmi halefiyet gereğince intikal olmaktadır.
Bölünme işleminde, devredilecek malvarlığı unsurlarının önceden belirlenmesini ifade etmekte olan malvarlıklarının önce ayrılması sonra birleşmesi ilkesi uygulanır. Ortaklığın malvarlığının ayrılacağı parçaların büyüklük ve değerinin saptanması ve hangi aktif ve pasiflerin devre konu olacağının listeler halinde açıkça gösterilmesi gerekir. TTK madde 167/1/b uyarınca, her ayrılan bölüm hem aktif hem pasiften oluşmalıdır. Bir diğer dikkat edilmesi gereken nokta tam bölünme ile ortakların pay ve haklarının TTK madde 140 uyarınca korunuyor olmasıdır. Bu kapsamda TTK madde 161/1'de de TTK madde 140'a atıf yapılarak ortaklara istem hakkı tanınmıştır.
Bölünme işlemi öncesinde yapılması gereken birtakım hazırlık çalışmaları söz konusudur. TTK madde 165 uyarınca, bölünme işlemi için gerekli olabilecek değişim oranları, sermaye artırımı ve azaltılması miktarının saptanıp belirlenmesine dayanak oluşturmak üzere bir ara bilanço çıkartılması gerekmektedir. Bölünme türüne göre farklılık arz edeceği üzere TTK madde 167/1/b gereği, bölünme dolayısıyla tahsis edilecek olan bölümlerin sayısının, büyüklüklerinin ve her bir parçanın içereceği aktif ve pasiflerin cins ve tutarlarının belirlenmesi gerekmektedir.
Denkleştirme tutarı kararlaştırılarak bölünme ile ortaya çıkabilecek olası hak kayıplarının önüne geçilebilir. Bu noktada TTK madde 140/2'nin uygulaması ile taraflar ortaklık paylarının değişim oranları belirlenirken devralınan ortaklığın ortaklarına, özgülenen ortaklık paylarının onda birini aşmaması şartıyla denkleştirme ödenmesini kararlaştırabilir.
Bölünme hazırlıkları kapsamında payların değişim oranlarının belirlenmesi de yapılması gereken işlemlerden biridir. Bu gereklilik bölünme sözleşmesi ve bölünme planının içeriğini düzenleyen TTK madde 167/1/c bendinde öngörülmüş olup TTK madde 140 uygulaması bu açıdan da mümkündür.
Ayrıca imtiyazlı paylar, özel haklar, oydan yoksun paylar ve intifa senetlerinin söz konusu olduğu hallerde de devralan ortaklıkta tanınacak haklar veya ödenecek bedeller hakkında kararlar da alınmalı bunlara ilişkin bölünme belgelerine hükümler konmalıdır.
Bölünme ile ayrılma akçesi verilmesi TTK'da bir düzenlemeye tabi tutulmamıştır. Sadece devralma yoluyla yapılan bölünmeler özelinde bölünmeye katılan ortaklıklarla, ayrılmak isteyen ortaklar arasında varılan anlaşmanın bölünme sözleşmesine konulması şartı ile ayrılma akçesinin ödenmesi açısından bir engel yoktur. Ancak zorunlu ayrılma akçesi verilmesinin kararlaştırılması ile bölünmede özellikle TTK madde 173'te 151'inci maddenin 5. fıkrasındaki ağır karar nisabının uygulanmaması sebebiyle haksızlık söz konusu olabilir.
Bölünme ile meydana getirilmesi planlanan yeni ortaklık yapısına ilişkin yönetimsel kararların ve hazırlık işlemlerinin tamamlanması akabinde yapılması gereken işlemlere veya işlemlerin zamanlamasına ilişkin TTK bir şema öngörmemiştir. Ancak TTK'daki ilgili düzenlemeler ile bu şema anlaşılabilir halde olup özetle aşağıdaki gibidir:
- Bölünmeye katılacak ortaklıklar arasında bölünmenin şekli ve türüne ilişkin görüşmeler ve bu görüşmeler bağlamında yapılacak olan due diligence süreci, ara bilanço hazırlığı, değişim oranlarının belirlenmesi ve bölünme ile ilgili diğer her türlü tespit ve hesaplamalardaki uyuşmazlıkların çözümü,
- Bölünme türüne göre farklılık arz edebilecek, yazılı şekilde ve genel kurul tarafından onaylanacak, asgari içeriği TTK madde 167'de düzenlenmiş olan bölünme sözleşmesi veya bölünme planı,
- Bölünmeye katılan ortaklıklara bilgi verilmesi, sözleşme veya planın hükümlerinin anlam ve amaçlarının açıklanması amacıyla bölünme türüne göre farklılık arz edebilen, bölünmeye katılan ortaklıkların yönetim organlarının ayrı ayrı ya da ortak hazırlamaları mümkün olan bölünme raporu,
- TTK madde 169/2/g uyarınca bölünmenin işçiler üzerindeki etkileri, bu etkilerin hangi alanda sonuçlar doğurabileceği ve yapılmışsa sosyal planın etkileri, sosyal plana gerek yok ise buna ilişkin açıklama,
- Bölünmenin denetlenmesi konusu (şikayet edilmesi halinde)
- Bölünme işleminin herhangi bir aşamasında alınması gerekli olduğu halde alınması gereken izinler,
- Ortakların yeterli bilgiye erişmesini sağlamak amacıyla inceleme hakkı,
- Alacaklıların korunması için yapılması gereken çağrı ve işlemler,
- Genel Kurul tarafından bölünme kararının onaylanması,
- Ticaret sicilinde bölünme kararının tescili,
Tüm bu yönetimsel ve hukuki süreçlerin tamamlanması ile tam bölünme ticaret sicilde kararının tescili ile geçerlilik kazanır ve ortaklık infisah eder.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
