I. Giriş
Türkiye enerji sektörü, 17 Aralık 2024 tarihinde yayımlanan ve 1 Ocak 2025 tarihinde yürürlüğe girecek olan Elektrik Piyasasında Toplayıcılık Faaliyeti Yönetmeliği ile önemli bir dönüşüm sürecine girmektedir. Bu yönetmelik, "toplayıcı" kavramını elektrik piyasasının resmî bir katılımcısı olarak tanımlamakta ve enerji üretimi, tüketimi ile depolama faaliyetlerini tek bir portföy altında etkin bir şekilde yönetebilecek yasal ve operasyonel çerçeveyi oluşturmaktadır.
Toplayıcıların elektrik piyasasına dâhil edilmesi, küresel eğilimlerle uyumlu olarak, küçük ölçekli enerji kaynakları, şebeke esnekliği ve yenilenebilir enerji entegrasyonuna yönelik önemli bir adım olarak görülmektedir. Bu sayede birden fazla küçük ölçekli üretici, depolama tesisi ve tüketici bir araya getirilerek enerji piyasalarına topluca katılım sağlanması ve böylece operasyonel verimlilik, şebeke kararlılığı ve piyasa rekabetçiliği arttırılması amaçlanmaktadır.
Bu dönüşümü destekleyen yasal altyapı, yeni yürürlüğe giren düzenlemelerin yanı sıra mevcut yönetmeliklerde yapılan değişiklikleri de içermektedir. İlgili mevzuat kapsamına şu düzenlemeler dâhildir:
- Elektrik Piyasasında Toplayıcılık Faaliyeti Yönetmeliği (Yeni Yönetmelik), ve bu yönetmeliğe uyum sağlamak amacıyla aşağıdaki yönetmeliklerde yapılan değişiklikler:
- Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik.
- Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
- Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
- Elektrik Piyasasında Depolama Faaliyetleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
- Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
- Elektrik Piyasasında Yenilenebilir Enerji Kaynak Garanti Belgesi Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
- Elektrik Şebeke Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
- Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Belgelendirilmesi ve Desteklenmesine İlişkin Yönetmelik'te yapılan değişiklikler.
Bu çerçevede yeni düzenleme, toplayıcı lisansları, portföy yönetimi, dengeleme sorumlulukları ve teknik altyapı gereklilikleri başta olmak üzere, piyasa standartlarına uygun bir hukuki temel oluşturmaktadır.
Toplayıcılık Sisteminin Önemi
Toplayıcılık sistemi, dağıtık enerji kaynaklarının Türkiye elektrik piyasasına entegre edilmesinde yapılandırılmış ve verimli bir yol sunmaktadır. Enerji sektörünün daha esnek, yenilenebilir odaklı ve tüketici katılımının yoğun olduğu bir yapıya evrilmesinde toplayıcılar kritik rol oynamaktadır.
Toplayıcılar, küçük ölçekli enerji varlıklarının bir arada yönetilmesiyle şebeke istikrarını güçlendirir, yük dengelemesi, frekans kontrolü ve genel şebeke yönetimi gibi konularda etkin bir rol üstlenir. Bu sayede küçük ölçekli üretici ve tüketiciler, geleneksel olarak büyük oyuncuların hâkim olduğu piyasalara topluca erişim imkânı elde eder.
Ayrıca yenilenebilir enerji kaynaklarının etkin şekilde devreye alınmasını kolaylaştıran toplayıcılar, bu kaynakların ekonomik etkinliğini artırır ve dengeleme ile yan hizmet piyasalarına dâhil olmalarını sağlayarak sürdürülebilir bir piyasa yapısına zemin hazırlar.
II. Elektrik Piyasasında Toplayıcı Kavramı
a. Toplayıcıların Tanımı ve Rolü
Elektrik Piyasasında Toplayıcılık Faaliyeti Yönetmeliği, toplayıcıyı birden fazla üretim, tüketim ve depolama tesisinin enerji faaliyetlerini tek bir portföyde toplayarak piyasa katılımını kolaylaştıran bir piyasa katılımcısı olarak tanımlamaktadır. Bu model, küçük ölçekli enerji bileşenlerinin organize piyasalara, dengeleme güç piyasalarına ve yan hizmetlere katılımını teşvik ederek operasyonel verimliliği ve şebeke istikrarını desteklemektedir.
Toplayıcılar, özel bir lisans altında faaliyet göstermek zorundadır. Bu kapsamda ya doğrudan bir Toplayıcı Lisansı alınması ya da mevcut bir Tedarik Lisansına toplayıcılık faaliyetlerinin eklenmesi gerekecektir. Bu lisanslama yapısı, piyasa bütünlüğünü ve şebeke istikrarını korumak amacıyla, teknik ve mali yeterliliğe sahip katılımcıların sisteme dâhil olmasını güvence altına almayı amaçlamaktadır.
b. Toplayıcıların Temel Faaliyetleri
Toplayıcılar, küçük ölçekli üreticiler, tüketiciler ve depolama tesislerini ortak bir çatı altında birleştirerek şu temel faaliyetleri yürütebilir:
- Organize Toptan Piyasalara Katılım: Toplayıcılar, gün öncesi ve gün içi piyasaları gibi organize platformlarda enerji ticareti yapabilir. Böylece küçük ölçekli kaynaklar piyasalara toplu halde girerek likidite ve rekabeti artırır.
- Dengeleme Piyasası İşlemleri: Toplayıcılar, portföylerindeki üretim ve tüketimi dengeleyerek gerçek zamanlı şebeke ihtiyaçlarına cevap verir. Bu sayede şebeke kararlılığı için kritik önem taşıyan dengeleme piyasalarında etkin bir rol oynarlar..
- Yan Hizmet Sunumu: Toplayıcılar, şebeke istikrarını destekleyici yan hizmetlerin sağlanmasında da görev alır. Örneğin:
-
- Frekans Kontrolü: Enerji üretim ve tüketim miktarlarını anlık olarak ayarlayarak şebeke frekansını istikrarda tutmaya yardımcı olur.
- Talep Tarafı Katılımı: Özellikle tepe talep saatlerinde tüketimi azaltarak şebeke üzerindeki yükü hafifletir.
- Reaktif Güç Desteği: Gerilim istikrarına katkıda bulunur.
Tüm bu faaliyetlerle toplayıcılar, dağıtık enerji kaynakları ile büyük ölçekli piyasa yapısı arasında köprü kurarak küçük oyuncuların piyasalardan etkin şekilde yararlanmasına olanak tanıyabilecektir.
c. Lisanslama Prosedürü
Toplayıcı olarak faaliyette bulunmak isteyen şirketler, 6. madde uyarınca ya doğrudan bir Toplayıcı Lisansı almak ya da mevcut Tedarik Lisansını genişleterek toplayıcılık faaliyetini lisans kapsamına dâhil etmek zorundadır. Lisans başvurusu sürecinde başvuru sahibinin finansal yeterliliğinin kanıtlanması, ileri ölçüm ve gerçek zamanlı izleme altyapısının temin edilmesi ile Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu'na (EPDK) ayrıntılı bir iş planı ve operasyonel yapı sunulması gibi belgelerin sunulması gerekmektedir.
d. Teknik ve Operasyonel Gereklilikler
Toplayıcıların portföylerini etkin biçimde yönetebilmek için belirli teknik ve operasyonel standartlara uyması zorunludur. Bu kapsamda:
- Gerçek Zamanlı İzleme ve Kontrol: Toplayıcılar, gelişmiş ölçüm altyapısı ile üretim, tüketim ve depolama verilerini anlık olarak izlemekle yükümlüdür.
- Veri Doğruluğu ve Raporlama: Toplayıcılar, piyasa işletmecisine ve şebeke otoritesine doğru yük tahminleri ve operasyonel veriler sunar.
- Şebeke Standartlarına Uyum: Toplayıcıların faaliyetleri, Elektrik Şebeke Yönetmeliğinin 105/A maddesi gibi teknik standartlara uygun olarak frekans, gerilim ve diğer şebeke parametrelerini gözetmek zorundadır.
e. Dengeleme Bölgeleri ve Toplayıcı Portföyleri
Toplayıcılık faaliyetinin merkezinde, iletim sistemi işletmecisi TEİAŞ tarafından belirlenen Dengeleme Bölgeleri (Madde 4) bulunmaktadır. Bu bölgeler, yerelleştirilmiş şebeke alanlarıdır ve toplayıcılara üretim-tüketim dengesini daha etkin yönetme olanağı sağlar. Toplayıcılar, bu bölgeler içinde portföylerini optimize ederek yük dengeleme, frekans kontrolü, enerji dengesizliklerinin minimize edilmesi ve şebeke standartlarına uyum gibi kritik sorumlulukları üstlenir.
Ayrıca yönetmelik, toplayıcı portföyleri için belirli kapasite sınırları getirmektedir (Madde 10):
- Lisanslı Üretim Tesisleri: Toplam kurulu güç en fazla 2000 MW.
- Lisanssız Üretim Tesisleri: Toplamda 2000 MW sınırı içinde en fazla 500 MW.
- Depolama Tesisleri: Düzenleyici otoritenin belirleyeceği sınırlar saklı kalmak kaydıyla özel bir kapasite sınırlaması belirtilmemiştir.
Bu kısıtlar, portföylerin yönetilebilir boyutta kalmasını ve herhangi bir toplayıcının piyasa üzerinde aşırı etkinlik kurmasını engelleyerek rekabetçi ve istikrarlı bir yapı oluşturmayı amaçlamaktadır.
III. Toplayıcıları Destekleyen İkincil Düzenlemelerdeki Değişiklikler
a. Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği
Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile toplayıcıların dengeleme ve uzlaştırma mekanizmalarına dâhil edilmesi sağlanmıştır. Bu kapsamda:
- Dengeleme Bölgelerinin
Tanımı:
TEİAŞ tarafından belirlenen yerel şebeke alanları olan dengeleme bölgeleri, toplayıcıların portföy yönetimini hassas ve etkin bir şekilde yürütmesine imkân tanıyacak şekilde düzenlenmiştir.. - Toplayıcıların Dengeleme ve
Uzlaştırma Sistemine Dahli:
Toplayıcılar, üretim, tüketim ve depolama tesislerini bir arada dengeleme ünitesi oluşturarak dengeleme piyasasına katılabilir. Bu sayede küçük ölçekli enerji oyuncuları toplayıcılar aracılığıyla dengeleme piyasasına erişim sağlar. - Toplayıcı Faaliyetlerine Yönelik
Değişiklikler:
Yapılan revizyonlarla toplayıcıların uzlaştırma süreçlerine entegre edilmesi temin edilmiştir. Toplayıcılar, yük tahminlerini doğru şekilde sunmak, gerçek zamanlı şebeke taleplerine uyum sağlamak ve oluşabilecek dengesizlikleri mevcut uzlaştırma çerçevesi içerisinde karşılamakla yükümlüdür. Bu yaklaşım, şebeke istikrarını korurken toplayıcıların sistem içindeki rolünü kurumsallaştırmaktadır.
b. Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği
Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, toplayıcıların piyasa aktörü olarak resmen tanımlanması ve faaliyetlerinin düzenlenmesi amacıyla önemli değişiklikler içermektedir. Bu kapsamda:
- Toplayıcılık Lisanslarının
Eklenmesi (Madde 8):
- Yeni bir lisans kategorisi olarak "Toplayıcı Lisansı" ihdas edilmiştir.
- Mevcut tedarik lisanslarına toplayıcılık faaliyetinin eklenmesi de mümkündür.
- Madde 20'de Yapılan
Değişiklikler:
Bu değişiklikler, toplayıcı ve tedarik lisansı başvuruları için mali yeterlilik ve usule ilişkin gereklilikler getirmektedir:
- Toplayıcı veya tedarik lisansı başvurusu yapacak tüzel kişiler için Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından belirlenecek asgari sermaye şartı.
- Başvuru sahibinin sermaye yeterliliğini gösteren belgelerin şirket esas sözleşmesinde yer alması.
- Bağımsız elektrik depolama tesislerini lisansa dâhil etmek isteyen başvuru sahipleri için belirli usul adımları, bu tesislerin belli koşullar altında sermaye yeterliliği ve teminat yükümlülüklerinden muaf tutulmasına ilişkin hükümler.
- Yeni Eklenen Madde 34/A:
- Madde 34/A toplayıcıların üretim, tüketim ve depolama tesislerini kendi portföylerinde birleştirebilme imkânını tanımlamaktadır.
- Madde, toplayıcıların dengeleme ve yan hizmet piyasalarına katılırken portföylerini yönetmelerine ilişkin hukuki zemini oluşturmaktadır.
- Toplayıcıların portföy yönetimi ve piyasa entegrasyonu konusundaki belirli yükümlülüklere uyması zorunludur.
- Lisans Başvuru Süreçleri
(Geçici Madde 42):
- Toplayıcı lisansı veya mevcut tedarik lisanslarına toplayıcılık faaliyetinin eklenmesine yönelik başvurular 1 Ocak 2025 tarihinden itibaren yapılabilecektir..
c. Yan Hizmetler Yönetmeliği
Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, toplayıcıların talep tarafı katılımı, frekans desteği ve benzeri yan hizmetlere tam olarak entegre olmasını sağlamaktadır. Bu değişiklikler, toplayıcıların teknik standartlara uyumunu, doğrulama süreçlerini ve şebeke esnekliğine katkılarını netleştirmektedir.
d. Elektrik Şebeke Yönetmeliği
Elektrik Şebeke Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, toplayıcıların şebeke işletimine dâhil olmasını düzenlemektedir. Bu sayede toplayıcılar, iletişim, performans doğrulama ve şebeke istikrarının sağlanması gibi teknik standartlara uygun olarak faaliyet göstermekle yükümlüdür..
e. Lisanssız Üretim Yönetmeliği
Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, lisanssız üretim tesislerinin toplayıcı portföylerine entegre olmasını mümkün kılmaktadır. EK 2 maddesi ile 10 yıllık alım garantisi süresini tamamlamış lisanssız üretim tesislerinin toplayıcı portföylerine dâhil edilmesine imkân tanınmaktadır.
Bu sayede bu tesislerin dengeleme ve yan hizmet piyasalarına erişerek fazla elektriklerini ekonomik olarak değerlendirmesi ve yenilenebilir enerji kaynaklarının piyasa içindeki rolünün güçlendirilmesi amaçlanmıştır.
IV. Uygulamadaki Zorluklar ve Uyumluluk Süreçleri
Toplayıcılık sisteminin uygulamaya alınması, paydaşlar açısından çeşitli zorluklar ve uyumluluk gerekliliklerini beraberinde getirmektedir. Teknik altyapı yatırımları bunlardan biridir. Gelişmiş ölçüm sistemleri, SCADA platformları ve güvenilir iletişim ağlarının kurulması, özellikle küçük ölçekli veya yeni piyasa katılımcıları için maliyetli olabilir. Bu durum, piyasanın farklı aktörler arasında eşit şartlarda rekabet etmesini güçleştirebilir.
Ayrıca, yasal düzenlemelere uyum sağlamak da toplayıcılar açısından önemli bir zorluk yaratmaktadır. Toplayıcılar, doğru yük tahminleri yaparak gerçek zamanlı dengeleme gereklerini yerine getirmek ve ortaya çıkabilecek dengesizliklerin sorumluluğunu üstlenmek zorundadır. Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği hükümlerine uyulmaması, ağır mali yaptırımlara neden olabilir. Bu durum, gelişmiş veri analiz araçlarına, öngörü yöntemlerine ve yüksek düzeyde operasyonel kapasiteye yapılan yatırımın önemini daha da artırmaktadır.
Finansal açıdan bakıldığında, toplayıcıların portföylerindeki dengesizliklerden doğan tüm mali sorumluluğu üstlenmesi, risk yönetimi araçlarının ve gerçek zamanlı operasyon becerilerinin geliştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Lisans alma süreci de titiz bir denetimi içerdiğinden, özellikle sermayesi sınırlı veya teknik kapasitesi yetersiz olan katılımcılar için piyasaya giriş engeli oluşturabilir.
Son olarak, toplayıcılık lisansı ücretlerinin henüz netleşmemiş olması belirsizlik yaratmaktadır. Her ne kadar lisan ücretleri henüz belirli olmasa da, piyasadaki beklenti, başvuru ücretlerinin oldukça yüksek olacağına yöneliktir. Bu da piyasaya girişi daha da maliyetli hale getirebilir. Uyum süreçleri bakımından, söz konusu düzenlemelerin 2025 yılının başında yürürlüğe gireceği de göz önünde bulundurulmalıdır.
V. Sonuç
Elektrik Piyasasında Toplayıcılık Faaliyeti Yönetmeliği ve buna bağlı ikincil mevzuat değişiklikleri, Türkiye elektrik piyasasında köklü bir yeniden yapılanmanın işaretini vermektedir. Bu yeni hukuki çerçeve, toplayıcıların piyasa katılımcısı olarak resmen tanınmasını sağlamakta; üretim, tüketim ve depolama faaliyetlerinin tek bir portföy altında etkin yönetimini mümkün kılarak piyasa yapısını derinleştirmekte ve çeşitlendirmektedir.
Regülasyon, toplayıcıların lisans süreçlerinden teknik altyapı gerekliliklerine, finansal yeterlilik şartlarından dengeleme ve yan hizmet piyasalarına katılıma kadar geniş bir alanda yeni kurallar getirmektedir. Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğindeki değişikliklerle toplayıcıların sistematik olarak dengeleme ve uzlaştırma mekanizmalarına dahil edilmesi, Şebeke Yönetmeliğindeki revizyonlarla ise gerçek zamanlı izleme ve performans standartlarının yükseltilmesi amaçlanmaktadır. Yan hizmetler ve lisanssız üretim alanında yapılan düzenlemelerle de toplayıcıların piyasa içi rolü pekiştirilmekte, yenilenebilir kaynakların ve küçük ölçekli üreticilerin piyasalara erişimi güçlendirilmektedir.
Dengeleme bölgelerinin tanımlanması ve portföy limitlerinin belirlenmesi, şebeke istikrarını korurken haksız rekabeti önlemeyi ve piyasanın genel verimliliğini arttırmayı amaçlamaktadır. Toplayıcılar ise portföylerindeki dengesizliklerin tüm finansal sonuçlarını üstlenmekle yükümlü olacaktır.
Bu dönüşümün tüm paydaşlar için önemli sonuçları olacağı öngörülmektedir. Üreticiler, tüketiciler, depolama tesisleri ve piyasa düzenleyicileri, teknik ve operasyonel standartlara uyum sağlamak, ileri altyapı yatırımları yapmak ve stratejik planlamayla yeni döneme hazırlıklı olmak zorundadır.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
