1. GİRİŞ
Türk Hukukunda Yapay Zekanın yerine dair bir yönetmelik seçkisi yapılması gerekmesi halinde bu kapsamda yeni bir yönetmelik yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Tam Otonom Araçların Otonom Sürüş Sistemine İlişkin Motorlu Araçların Tip Onay Hakkında Yönetmelik, 1 Aralık 2024 tarihinde 32739 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanması ile yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin amacı, M ve N kategorisindeki motorlu araçların otonom sürüş sistemi olarak bilinen ADS sistemi ile donatılması, ADS sistemine ilişkin tip onayı için özel test prosedürleri ve teknik gerekliliklere ilişkin hükümlerin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemektir. Yönetmelik, Avrupa Birliği standartlarıyla uyumlu şekilde hazırlanmış ve araçların güvenliğini sağlamak için ayrıntılı test ve onay süreçlerini içermektedir.
2. ARAÇ ÖZELLİKLERİ VE SÜREÇ
2.1. Otonom Sürüş Sistemleri ve Araç Kategorileri
Otonom sürüş sistemlerinin, her bir trafik koşulunda insan müdahalesi olmaksızın güvenli bir şekilde çalışması gerekmektedir. Yönetmelik, otonom sürüş sistemlerinin teknik özelliklerini, performans kriterlerini ve güvenlik standartlarını ayrıntılı şekilde tanımlamakta ve söz konusu sistemleri güvenli şekilde trafiğe çıkacak duruma gelmeleri açısından çeşitli şekillerde denetlemekte, muayene ve testlere tabi tutmaktadır.
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından çıkarılan Yönetmelik, M ve N grubu kategorisine giren araçları kapsamaktadır. M ve N kategorisine giren araçları tanımlamak gerekirse; M kategorisi yolcu taşıma iken, N kategorisi yük taşıma sınıfına girmektedir.
2.2. Tip Onayı Süreci
Yönetmelik, otonom araçların tip onayı alabilmesi için gerekli olan test ve sertifikasyon süreçlerini ayrıntılı bir şekilde düzenlemektedir. Bu süreçler arasında sürüş sistemi testleri, çevreye uyumluluk değerlendirmesi ve yazılım güvenliği testleri yer almaktadır. Ayrıca, otonom araç sistemlerine ilişkin hangi bilgilerin sunulması gerektiği de yönetmelikte detaylı olarak açıklanmıştır. Tam otonom araçlar açısından AB tip onay bilgi dokümanı, performans şartları ve uygunluk değerlendirmesi gibi unsurlar bu kapsamda değerlendirilmiştir. Tam otonom araçların otonom sürüş sistemlerinin tip onayı, yönetmelikte belirtilen performans şartlarında öngörülen teknik özelliklere tabi tutulmaktadır. Bu teknik özellikler şu şekilde sıralanabilir:
- Nominal Trafik Senaryolarında Dinamik Sürüş Görevi (DDT): ADS'nin, operasyonel tasarım alanı (ODD) kapsamında öngörülebilir trafik durumlarındaki performansının değerlendirilmesi.
- Kritik Trafik Senaryolarındaki Tepkiler: ADS'nin beklenmedik veya sınır durumlarda güvenli operasyon yetenekleri ve tepkilerinin test edilmesi.
- Bileşen Arızalarına Karşı Güvenlik Önlemleri: ADS bileşenlerinden kaynaklanabilecek tehlikelerin önlenmesi için alınan önlemler ve sistemin güvenilirliğinin incelenmesi.
- Çevresel Koşullara ve Kullanıcı Hatalarına Karşı Güvenlik Mekanizmaları: ADS'nin çevresel koşullar veya kullanıcı hatalarından kaynaklanabilecek tehlikelere karşı güvenli çalışmasını sağlayan mekanizmaların değerlendirilmesi.
- Arıza veya Beklenmedik Durumlarda Güvenli Durum Sağlama Yeteneği: ADS'nin bir arıza veya beklenmedik durum karşısında aracı güvenli bir duruma getirme kabiliyetinin test edilmesi.
- Acil Durum Tepkileri: ADS'nin acil durumlarda verdiği tepkilerin ve sistemin güvenli çalışmayı sürdürme kapasitesinin değerlendirilmesi.
- Çevresel Nesne ve Olayların Tespiti ve Sınıflandırılması: ADS'nin çevresindeki nesne ve olayları doğru bir şekilde tespit edip sınıflandırma yeteneğinin incelenmesi.
- Tespit Edilen Nesne ve Olaylara Karşı Uygun Tepkiler: ADS'nin tespit edilen nesne ve olaylara uygun ve zamanında tepkiler verip vermediğinin değerlendirilmesi.
- Siber Güvenlik Dayanıklılığı: ADS'nin olası siber saldırılara karşı dayanıklılığı ve bu tür tehditlere karşı aldığı önlemlerin değerlendirilmesi.
- Kullanıcı Bilgilendirme Kapasitesi: ADS'nin araç içi operatör veya yolcuları sistem durumu ve olası müdahale gereklilikleri konusunda doğru ve zamanında bilgilendirme kapasitesinin incelenmesi.
- Kullanıcı Müdahale Yeteneği ve Sistem Tepkileri: Gerektiğinde kullanıcıların ADS'ye müdahale edebilme yetenekleri ve sistemin bu müdahalelere verdiği tepkilerin değerlendirilmesi.
Bunların yanı sıra, operasyonel tasarım alanı (ODD) sınırlarında dinamik sürüş görevi, arıza senaryolarında dinamik sürüş görevi, asgari risk manevrası (MRM) ve asgari risk durumu (MRC), insan-makine etkileşimi, işlevsel ve operasyonel güvenlik, siber güvenlik ve yazılım güncellemeleri gibi konular yönetmelikte kapsamlı bir şekilde ele alınmıştır.
2.3. Uyum
Türkiye'de otonom araçların piyasaya sunulabilmesi için yönetmelikte belirtilen tüm şartların karşılanması zorunludur. Aksi takdirde otonom Türkiye pazarına sunulması mümkün olmayacaktır.
3. SONUÇ
Yönetmelik uyarınca M ve N kategorisindeki motorlu araçların otonom sürüş sistemi denilen ADS sistemi ile donatılması ve su sistemlere ilişkin tip onayı ve gerekli teknik değerlendirmeler, onay kuruluşları veya teknik servisler tarafından değerlendirilecek ve test ve muayene süreçlerini başarıyla tamamlayan otonom araçlar, Yönetmelikte belirlenen diğer özellikleri de taşımaları durumunda Türkiye pazarında piyasaya sürülebilecektir. Söz konusu süreçlerin başarıyla tamamlanması ve otonom araçların Yönetmelikte belirlenen özelliklerin tümüne sahip olması araçların Türkiye pazarına sunulabilmesi için büyük önem arz etmektedir.
Yakın gelecekte yeni araçların büyük bir oranının otonom sürüş özelliğine sahip olması durumunu göz önünde bulundurulduğunda Türkiye'de piyasaya sunulacak otonom araçların yürürlüğe giren Yönetmelik uyarınca uygun özellikleri taşıması bu araçların pazara girmesi ve trafiğe çıkması için büyük öneme sahiptir.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
