Günümüzde dış ticaretin ülkeler arasında yaygınlaşması sonucunda büyük ölçekte şirketlerin yanı sıra küçük ölçekte firmaların da dış ticaret yaptığı görülmektedir. Bu durumun bir sonucu olarak; dış ticarette malların teslimi ve teslim edilen malların bedellerinin ödenmesi şekillerinde prosedürler oluşturulması gerekliliği doğmuştur. Dış ticarette ödeme şekilleri Uluslararası Ticaret Odası (ICC International Chamber of Commerce) tarafından belirlenen şekillerde yapılmaktadır.
İthalatçı ve ihracatçı arasındaki güven ilişkisinin derecesine, tarafların üstlendikleri rizikolara bağlı olarak uluslararası ticarette kullanılan farklı ödeme çeşitleri bulunmaktadır. Tarafların aralarındaki sözleşme ve iradelerine bağlı olarak şekillenen bu ödeme şekillerinden en yaygın olanları şu şekildedir:
1. Peşin Ödeme (Cash Payment / Advance Payment / Prepayment / Cash Before Delivery)
Peşin ödeme şeklinde mal sevkiyatı gerçekleşmeden önce, ithalatçı mal bedelini ihracatçıya öder. Mal gönderilmeden önce gerçekleşen nakit akışının ihracatçı açısından bir kredi ya da avans niteliğinde oluşu doktrinde kabul gören bir görüştür. İhracatçı peşin ödeme şeklinde herhangi bir risk üstlenmemektedir. Sevkiyatın gecikmesi, malların siparişe uygun olmaması gibi risklerin varlığı sebebiyle bu ödeme şeklinde tüm riziko ithalatçı üzerindedir.
Peşin ödeme şeklinde süreç şu şekildedir:
- İthalatçı ve İhracatçı arasında satış sözleşmesi yapılır.
- İthalatçı, ihracatçıya gönderilmek üzere kendi bankası üzerinden sözleşme bedelini peşin olarak yatırır.
- Bedelin ihracatçının bankasına transfer edilmesiyle ihracat süreci başlar.
- İhracatçı malları gümrüğe teslim eder.
- Bu süreçte ithalatçı lehine düzenlenen fatura, taşıma belgesi, menşe şahadetnamesi, sigorta poliçesi gibi mala ilişkin belgeler ithalatçıya teslim edilmek amacıyla ithalatçının bankasına iletilmek üzere, ihracatçı tarafından kendi bankasına teslim edilir.
- İthalatçı malları, bankasından teslim aldığı belgeler ile kendi gümrüğünden çeker.
2. Mal Mukabili Ödeme (Cash Against Goods)
Mal mukabili ödeme halinde ithalatçı malı teslim aldıktan sonra mal bedelini ihracatçıya öder. İhracatçı malları alıcı taraf adına sevk ettikten sonra, malı teslim ettiğine dair belgeleri ithalatçıya ya da doğrudan bedelsiz teslim koşuluyla banka aracılığıyla gönderir. İhracatçının en çok risk üstlendiği ödeme şeklidir.
Mal mukabili ödeme şeklinde süreç şu şekilde işler:
- İthalatçı ile İhracatçı arasında sözleşme kurulur.
- İhracatçı sözleşme konusu malları ithalatçı ülkeye sevk ettirir. İlgili belgeleri de ithalatçıya ulaştırması amacıyla bankasına teslim eder.
- İthalatçı söz konusu belgeler ile malı kendi gümrüğünden çeker ve malın zilyetliği ile mülkiyeti ithalatçıya geçer.
- İthalatçı mal bedelini kendi bankası aracılığıyla İhracatçının bankasına öder.
3. Vesaik Mukabili Ödeme (Cash Against Documents / Documentary Collections)
İthalatçının mal bedelini malı temsil eden belgeler karşılığı ödediği ödeme şeklidir. İhracatçının ithalatçı ile yaptığı satış sözleşmesine uygun olarak malları sevk etmesinden sonra, bunları temsil eden sevk belgelerinin, mal bedelinin teslimi karşılığında teslim edilmek üzere banka aracılığı ile ithalatçıya teslimine imkân verir. Dolayısıyla malların kontrol edilerek alınması açısından oldukça güvenli bir yöntemdir. Ancak ithalatçının malı kabul etmemesi ve vesaikleri almayarak ödeme yapmaması durumunda ihracatçının malların geri getirilmesi noktasında ek masrafı gündeme gelecektir.
Vesaik mukabili ödeme şeklinde süreç şu şekildedir:
- İthalatçı ile İhracatçı arasında satış sözleşmesi kurulur.
- Mallar ithalatçının ülkesine gönderilmek üzere gemiye yüklenir.
- Bu süreçte ithalatçı lehine düzenlenen fatura, taşıma belgesi, menşe şahadetnamesi, sigorta poliçesi gibi mala ilişkin belgeler ithalatçıya verilmek üzere ithalatçının bankasına iletilir. Gönderilen belgelerde vesaik mukabili ibaresinin yazılması önemlidir.
- İthalatçının bankası, ithalatçıya malların mülkiyetini gösterir belgelerin ihbarını yapar.
- İthalatçı, mal bedelini ihracatçının bankasına gönderilmek üzere kendi bankası üzerinden yatırır.
- İthalatçı ilgili sevk belgeleri ile malı kendi gümrüğünden çeker.
4. Kabul Kredili Ödeme (Acceptance Credit)
İthalatçı ile ihracatçı arasında yapılacak bir anlaşma ile ithal edilecek malların bedellerinin ödenmesinin, malların sevkiyatından belli bir süre sonraya bırakılması şeklinde olan ödeme şeklidir. Kabul kredili ödeme şeklinde mal bedelinin belirli bir vadede ödenmesini taahhüt eden ve bu ödemeyi garanti eden bir poliçe ya da bono bulunmaktadır.
5. Akreditifli Ödeme (Letter of Credit)
Akreditifli ödeme yöntemi, ithalatçının verdiği talimat doğrultusunda, ithalatçının çalıştığı bankanın belirli bir meblağa kadar ve belirli bir vade için istenilen koşulların yerine getirilmesi ve ihracatçı tarafından ihraç edilen malların ihracına ilişkin belgelerin ibrazı karşılığında ihracatçıya ödeme yapılacağını taahhüt etmesi halinde mümkündür. İthalatçı ve ihracatçı bir bankanın mali güvencesi altında olduklarından akreditifli ödeme şekli hem ithalatçı hem de ihracatçı açısından rizikonun en az olduğu ödeme şeklidir.
İhracatçının akreditif koşullarını tamamlaması şartıyla, ihracat bedelinin kendisine ödeneceği kesinleşmiş olur. İthalatçı ise belirli koşulların karşılanacağı garanti altına alındığından, malların tesliminin istenilen standartlarda gerçekleşmesini sağlar.
Akreditif ödemede süreç şu şekildedir:
- İthalatçı ve İhracatçı arasında sözleşme yapılır. Sözleşmede malın cinsi, türü, fiyatı, sevk şekli, satış şekli, özellikleri, malın alım satımında kullanılacak para birimi gibi ayrıntılı detaylara yer verilmesi gerekir. Ayrıca sözleşmede ödeme şeklinin akreditif ödeme yöntemi ile gerçekleşeceği hususu, ya satım sözleşmesinde ya da ayrı bir akreditif sözleşmesi yapmak üzere kararlaştırılır.
- İthalatçı kendi bankasına, ihracatçı firma lehine akreditif açması için talimat verir.
- Açılan akreditif ihracatçı firmanın bankasına gönderilir. İhracatçı firmanın bankası tarafından ihracatçıya ihbar edilir. İhracatçı kabul ederse ihracat süreci başlar.
- Malların ithalatçının ülkesine gönderilmesiyle birlikte, ithalatçı lehine düzenlenen fatura, taşıma belgesi, menşe şahadetnamesi, sigorta poliçesi gibi mala ilişkin belgeler ihracatçı tarafından bankasına teslim edilir. İhracatçı teslim ettiği sevk belgeleri karşılığında kendi bankasından mal bedelini alır.
- İhracatçı firmanın bankası, söz konusu belgeleri ithalatçının bankasına gönderir. İthalatçının bankası, belgelerin doğruluğunu denetledikten sonra ihracatçı firmanın bankasına ödemeyi yapar.
- İthalatçı firmanın bankası sonrasında ithalatçıdan ödeme yapılmasını ister. Ödeme banka komisyonu da eklenerek yapılır.
- İthalatçı firmanın bankası mal bedelini ithalatçıdan tahsil ettikten sonra belgeleri ithalatçıya teslim eder.
- İthalatçı mal bedelini ödedikten sonra mülkiyeti banka üzerinden devralır.
- İthalatçı söz konusu sevk belgeleri ile malı gümrükten çeker.
6. Banka Ödeme Yükümlülüğü (Bank Payment Obligation - BPO)
İhracatçı ve ithalatçı arasında gerçekleşecek olan alışverişe ait sadece elektronik ortamda sunulan verilerin başarılı bir şekilde eşleşmesi şartı ile alıcının bankasının, satıcının bankasına verdiği geri dönülemez ve bağımsız bir ödeme taahhüdüdür. Akreditif ile mal mukabili ödeme şekillerini birleştiren bir ödeme yöntemidir.
SONUÇ
Dış ticareti etkileyen değişkenlerin bilinmesi, ödeme şeklinde izlenecek doğru yolun belirlenmesinde kolaylık sağlayacaktır. Dış ticarette her iki tarafın da etkili bir ticari ilişki kurabilmesi ve kurulan ticari ilişkinin sürdürülebilir olması açısından karşılıklı güven ilişkisi önem arz etmektedir. Nitekim peşin ödeme, mal mukabili ödeme ve vesaik mukabili ödeme hallerinde taraflardan biri üzerinde olan ticari riskin ağır basması dolayısıyla, rizikoyu üzerinde barındıran tarafın due diligence çalışmasını doğru bir şekilde yapması ve önlemlerini bu doğrultuda alması önemlidir. Buna karşılık akreditif yöntemde ise garantör olarak bankalar araya girmekte ve tarafları güvence altına almaktadır. Bu sebeple günümüz dış ticaretinde akreditif yöntem giderek yaygınlaşmaktadır. Akreditif yöntemlerde ortaya çıkabilecek risklerin doğuracağı zararlar bankalar aracılığıyla önlenmeye çalışılmıştır. Bankalar da üstlendikleri rizikoya karşılık olarak komisyon bedeli almak suretiyle menfaat elde etmektedir. Sonuç olarak günümüzde en çok kullanılan ödeme yöntemleri yukarıda anlatılanlar ışığında peşin ödeme, mal mukabili ödeme, vesaik mukabili ödeme ile akreditif ödeme şekilleridir. Kabul kredili ödeme, konsinye satış ile ödeme, açık hesap ödeme gibi ödeme şekilleri ise günümüzde yaygın olarak kullanılmamaktadır.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
