Uzlaşma Kurumunun Dünü Ve Yarini

ÖZET

Devletlerin mali kaynakları arasında vergiler en önde gelmektedir. Vergi alacağının tahsilinde yargı iş yükünün birikmemesi ve alacağın hızlı tahsili, devlet işlerinin yürütülmesi ve finansman bulunması açısından büyük önem taşımaktadır. Bunun için devletlerin, mevzuatlarına uzlaşma (reconciliation) kurumunu eklemeleri söz konusu olmuştur.

1963 yılından beri vergi mevzuatımızda bulunan ve defaatle değişiklik geçiren uzlaşma kurumunda en güncel değişiklik, 18 Temmuz 2024 tarihinde komisyonda görüşülen ve Türkiye Büyük Millet Meclisi ("TBMM") Başkanlığı'na sunulan, 2 Ağustos 2024 tarihi itibarıyla da yayımlanan 7524 sayılı Vergi Kanunları ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ("7524 sayılı Kanun ve/veya Kanun") ile meydana gelmiştir.

Kanun'da uzlaşma hususunda düzenlemeye konu edilen noktalar ise 213 sayılı Vergi Usul Kanunu ("VUK")'ndaki vergi cezalarında indirim başlığı altından uzlaşmanın çıkarılması ve uzlaşmanın kapsamından vergi aslının çıkarılıp sadece vergi aslına ilişkin cezaların uzlaşma kapsamında bırakılmasıdır. Aynı zamanda, yasalaşan düzenlemelerden önce mevcut olan uzlaşma başvurularının VUK değişikliğinden önceki hükümlere göre sonuçlandırılması öngörülmüştür.

Bu makalemizde, kısa süre içerisinde yasalaşan 7524 sayılı Kanun'da yer alan uzlaşma kurumundaki değişikliklerin, 7524 sayılı Kanun öncesindeki durum ile karşılaştırılarak detaylarına yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler: 7524 sayılı Kanun, Uzlaşma, Değişiklik, İndirim, Vergi Aslı, Vergi Cezası.

GİRİŞ

7524 sayılı Kanun Teklifi ("Teklif"), 16.07.2024 tarihinde TBMM Başkanlığı'na sunulmuş olup 2 sün sonrasında Plan ve Bütçe Komisyonu toplantısında görüşülmüş, toplantıdan 4 gün sonra ise TBMM genel gündemine alınmak üzere dağıtılmıştır. Görüşmeleri hızlıca bitirilen Kanun Teklifi, 02.08.2024 tarihinde Resmî Gazete'de ilan edilerek kanunlaşmış, birçok maddesi de aynı gün itibarıyla yürürlüğe de girmiştir. 7524 sayılı Kanun'un aynı gün yürürlüğe giren maddelerinden biri de uzlaşma kurumuna ilişkin olup önemli değişiklikler ihtiva etmektedir.

Uzlaşma, "mükellefle idare arasında ortaya çıkan uyuşmazlıkların, yargı yoluna başvurmadan önce, taraflarca konuşulup görüşülerek giderilmesi, yani verginin ya da cezanın miktarı konusunda iki taraf arasında uyuşma sağlanarak anlaşmazlığın çözümlenmesidir."¹

Mevzuatımıza uzlaşma kurumunun dahil edilişi, 28.02.1963 tarih ve 11343 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan 04.01.1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Hükümler Eklenmesi Hakkında Kanun'un kabul edilmesi ile olmuştur. Bu ilk düzenlemeye göre "Uzlaşma kurumunun ana amacı, mükellef ve vergi dairesini, vergi kazasının uzun ve zaman alıcı işlemlerinden kurtarmak, verginin bir an önce tahsilini sağlamak, yargı organlarının işlerini hafifletmek ve psikolojik yönden mükellefi etkilemek suretiyle mükellef ve idare ilişkilerini düzenlemekten ibarettir."²

1963 yılında VUK'a eklenen uzlaşma kurumu hükümleri, 1981 yılındaki değişikliklere kadar aynı kalmış, 1985'te ise tarhiyat öncesi uzlaşma kurumu getirilmiş ve 1995'te ise kaçakçılık cezasına ilişkin vergi ve ceza hükümleri ilga edilmiştir. Bunların akabinde ise çeşitli yıllarda uzlaşma hükümleri tekrar değişmiş özellikle 11.08.1999 tarih ve 4444 sayılı Gelir Vergisi Kanunu, Kurumlar Vergisi Kanunu, Katma Değer Vergisi Kanunu, Vergi Usul Kanunu, Emlâk Vergisi Kanunu, Belediye Gelirleri Kanunu ve Harçlar Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, VUK'da uzlaşma hükümlerini tekrar değiştirmiş olup; vergi aslına bağlı olarak kesilen vergi ziyaı cezası kurumun kapsamına dahil edilmiş, tarhiyat öncesi uzlaşmalarda vergi ziyaı cezasının yanı sıra usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları da uzlaşma kapsamına alınmıştır³ . Bu düzenlemelerden sonra da uzlaşma kurumu birçok değişiklik ve eklemeler ile 7524 sayılı Kanun öncesindeki hâline gelmiştir.

Nitekim makalemizde, 7524 sayılı Kanun ile getirilen düzenleme öncesindeki uzlaşma kurumu düzenleme sonrası ile karşılaştırılarak değerlendirilecek ve güncel dönemde yasama ve vergi idaresinin uzlaşma kurumuna olan tutumundan bahsedilecektir.

1. 7524 SAYILI KANUNLA YAPILAN DEĞİŞİKLİK ÖNCESİNDE UZLAŞMA

Öncelikle uzlaşma belirli aşamalardan oluşur. İlk olarak, mükellef uzlaşma talebini tarhiyat öncesi veya sonrası dönemde vergi idaresine ileterek başvuru sürecini başlatır. Sonrasında, idare mükellefin başvurusunu ve ibraz ettiği belgeleri inceler ve bu aşamanın olumlu geçmesinin ardından mükellef ve idare temsilcileri uyuşmazlığın çözümü için toplanırlar. Son aşamada bir anlaşmaya varılırsa tarafların iradeleri yazılı hâle getirilir ve mükellef belirlenen şartlara göre yükümlülüklerini yerine getirir.

Uzlaşma tarhiyat öncesi ve sonrası olmak üzere ikiye ayrılır. Tarhiyat öncesi uzlaşma, mükellefin vergi incelemesine konu vergi aslı ve vergi aslına ilişkin cezaları henüz idarece vergi tarhı gerçekleştirilmeden uzlaşma talebinin konusu yapmasıyla söz konusu olur. Tarhiyat sonrası uzlaşmada ise vergi daireleri tarafından mükellef adına ikmalen, re'sen veya idarece vergi tarh edilir. Vergi aslı ve bunlara ilişkin uzlaşma kapsamındaki cezalara dair ihbarnameyi tebliğ alan mükellef bunun üzerine idareye uzlaşma talebinde bulunabilir. Tarhiyatın ne zaman gerçekleştiği farklılığı oluşturmaktadır.

a. Tarhiyat Öncesi Uzlaşma

Tarhiyat öncesi uzlaşma kapsamındaki vergi ve cezalar şunlar idi:

• Vergi incelemeleri sonucunda bulunan matrah veya matrah farkları üzerine salınacak vergiler,
• Yukarıda belirtilen vergilere ilişkin olarak kesilecek vergi ziyaı cezaları,
• 01.01.2024 tarihinden itibaren 23.000 Türk lirasını aşan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları⁴.

Uzlaşma görüşmelerine mükellef, noterden alınan vekaletname ile vekili, tüzel kişiler, küçükler ve kısıtlılarla, tüzel kişiliği olmayan teşekküllerde bunların kanuni temsilcileri katılabilir⁵ . Görüşmelerin sonunda komisyonun ilettiği teklifin mükellef tarafından kabul edilip edilmemesine göre "uzlaşma vaki olmuş" veya "uzlaşma vaki olmamış" sayılır. Kısmi dahi uzlaşma vaki olduğunda üzerinde uzlaşılan vergi ve cezalar için tahakkuk fişi düzenlenir, bunlar uzlaşma tutanağının tebliğ tarihinden itibaren 1 ay içinde ödenir.

Uzlaşılamayan vergi ve cezalar için ihbarnameye karşı tebliğ tarihini müteakip 30 gün içerisinde yargıya başvurma hakkı devam eder. Üzerinde uzlaşma sağlanan vergi ve cezalar bakımından dava açılamaz veya şikâyette bulunulamaz. Tarhiyat öncesinde vukuu bulmayan uzlaşma sonrasında mükellef tarhiyat sonrasında uzlaşma talebinde bulunamaz.

Mükellefler, VUK'un 376. maddesinde değişiklik yapan 14.10.2021 tarihli ve 7338 sayılı Vergi Usul Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile yapılan düzenlemeyle uzlaşma vaki olduktan sonra da vergi cezasında indirim imkânına sahiplerdi. Söz konusu düzenleme aşağıdaki gibidir;

Madde 376 – Mükellef veya vergi sorumlusu;
...
2. Uzlaşmanın vaki olması durumunda, üzerinde uzlaşılan vergiyi veya vergi farkını ve vergi cezalarının %75'ini, bu Kanunun ek 8. maddesinin 1. fıkrasının (1) numaralı bendinde yer alan ödeme süreleri içinde öderse üzerinde uzlaşılan cezanın %25'i, indirilir.

b. Tarhiyat Sonrası Uzlaşma

VUK'un uzlaşma hükümlerini düzenleyen ek madde 1 vd. hükümleri uyarınca;

• Tarhiyatta, VUK'de yer alan vergi hataları veya bunlar dışında her türlü maddi hatanın bulunması,
• Yetkili makamların mükellefe yazı ile yanlış bir açıklama yapmış olması ve bir hükmün uygulanma tarzında yetkili makamların görüş ve kanaatini değiştirmiş veya bu hükme ait bir içtihadın değişmiş olması nedeniyle mükellefin yanıltılmış olması,
• Mükellefin kanun hükümlerini yeterince bilememesi,
• Uyuşmazlık konusu olayda yargı kararları ile idarenin görüş farklılığının olması

durumlarından bir tanesinin vergi ziyaının müsebbiplerinden olduğu hâllerde yukarıda mezkur bulunan kişiler tarhiyat sonrası uzlaşma yoluna başvurabilirler.

Tarhiyat sonrası uzlaşma kapsamındaki vergi ve cezalar şunlardır:

• Kaçakçılık ve 370. maddenin (b) fıkrası kapsamında kendilerine ön tespite ilişkin yazı tebliğ edilen mükelleflere mezkûr maddeye göre kesilen cezalar dışındaki fiiller sonucu vergi ziyaına sebebiyet verilen durumlarda tarh edilen vergiler ile kesilen vergi ziyaı cezaları,
• 01.01.2024 tarihinden itibaren 23.000 Türk lirasını aşan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları,
• Mükellefler tarafından yasal süresinden sonra verilen beyannameler ile VUK'un 371. maddesine göre pişmanlık talepli olarak kabul edilen ancak şartların ihlali nedeniyle kanuni süresinden sonra verilen beyanname olarak işleme tabi tutulan beyannameler üzerinden tahakkuk fişi ile tahakkuk ettirilen vergilere ilişkin olarak kesilen vergi ziyaı cezaları⁶ .

Uzlaşma talebinin münasipliğinin anlaşılması üzerine mükellefe uzlaşma davetiyesi gönderilir. Davetiye görüşme tarihinden en az 15 gün önce tebliğ edilir. Mükellefin mücbir sebeplerden ötürü toplantıya katılamayacağını tevsik etmesi, komisyonun belirlenen günde toplanamayacağının anlaşılması veya daha ayrıntılı inceleme yapılmasının gerekmesi durumlarında uzlaşma tarihi ertelenebilir.

Uzlaşmanın vaki olup olmamasına bağlı olarak neticelerine ve uzlaşılan cezalarda indirim imkânına dair yukarıdaki açıklamalar burada da aynen geçerlidir. Ek olarak, aynı vergi ve cezalar için uzlaşma talebinin yanı sıra öncesinde dava da açılmışsa dava, uzlaşma işleminin sonuca bağlanmasından önce vergi mahkemelerince incelenmez.

2. 7524 SAYILI KANUNLA YAPILAN DEĞİŞİKLİK SONRASI UZLAŞMA

Uzlaşma kurumu bakımından Kanun'daki en kapsamlı değişiklikler 14. maddede toplanmıştır. Söz konusu madde, teklif aşamasından yasanın Resmî Gazete'de yayınına kadar ufak değişiklikler ile neredeyse aynen kabul edilmiştir. Maddenin öne sürülen gerekçesi aşağıdaki gibidir;

a. Vergi aslının uzlaşmanın kapsamından çıkarılması

Kanun'un uzlaşma için getirdiği değişikliklerden ilki ve belki de en önemlisi, vergi aslının uzlaşma kapsamından çıkarılmış olmasıdır. Bunun ilk yansıması Kanun'da 14. maddede, VUK'un "Özel ödeme zamanları" başlıklı 112. maddesinde yer alan değişikliktir. Düzenleme ile vergi aslına ilişkin gecikme faizini düzenleyen fıkra ilga edilmiştir.

Düzenlemenin devamında da yine vergi aslının uzlaşma kapsamından çıkarılması yönünde değişikliklere gidilmiştir. VUK'un "Uzlaşmanın konusu, kapsamı, komisyonlar ve şekli" başlıklı ek 1. maddesinde yapılan değişiklikler ile vergi aslına dair kısımların ilga edilerek düzenlemenin yalnız cezalara yönelik olması sağlanmıştır.

Kanun'un 14. maddesi "Uzlaşma ve vergi mahkemesinde dava açma" başlıklı ek madde 7 için de çeşitli değişiklikler öngörmüştür. Maddenin değiştirilmiş yeni hâli aşağıdaki gibidir:

7254 sayılı Kanun'un, VUK'un "Ödeme" başlıklı ek 8. maddesinde yaptığı değişikliklerle maddenin yeni hâli aşağıda gösterilmiştir;

7254 sayılı Kanun'un, VUK'un "Uzlaşma ve cezalarda indirme" başlıklı ek 9. maddesinde yaptığı değişikliklerle maddenin yeni hâli aşağıda gösterilmiştir.

"Tarhiyat öncesi uzlaşma" başlıklı VUK'un ek 11. maddesinde yapılmış değişiklikler aşağıdaki gibidir:

b. Uzlaşmanın Vaki Olması Durumunda Uzlaşılan Cezada İndirimin Durumu

Uzlaşmanın vaki olmasını müteakip kanunun öngördüğü sürelerde vergi ve cezaların ödenmesi üzerine VUK mükelleflere uzlaşılan cezada bir miktar indirim düzenlemekteydi.

Kanun'un 14. maddesi, VUK'un "Vergi ziyaı, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarında indirme" başlıklı 376. maddesinde değişiklik yaparak söz konusu maddenin birinci fıkrasının ikinci bendini ilga etmiş; ek madde 8'deki sürelerde yapılan ödemeler için geçerli olan indirim imkânını ortadan kaldırmıştır.

c. Değişiklik Öncesi Mevcut Uzlaşma Başvurularının Akıbeti

7524 sayılı Kanun'un 16. maddesiyle, VUK'a geçici bir madde ihdas edilerek madde yürürlüğe girdiği tarihten (Kanun'a göre uzlaşma hükümleri, Kanun'un yayım tarihinde yürürlüğe girecektir) önce uzlaşma talep edilmiş olmasına rağmen henüz uzlaşma günü verilmeyen veya verilmiş ancak uzlaşma görüşmesi yapılmamış, muhtelif nedenlerle uzlaşma günü ertelenmiş ya da uzlaşma talep süresi geçmemiş olan vergi ve cezalara, 7524 sayılı Kanun'un getirdiği değişiklikler öncesindeki uzlaşma hükümleri uygulanacaktır.

SONUÇ

TBMM Başkanlığı'na sunulmasından itibaren görüşmeleri hızlıca bitirilen ve neredeyse 1 ay olmadan kanunlaşan 7524 sayılı Kanun, kurumlar vergisi, katma değer vergisi hükümlerinde önemli değişikliklere sahip olmasının yanı sıra uzlaşma hükümleri açısından da önemli değişiklikler ihtiva etmektedir.

Bunların en önemlisi, Kanun'un 14. maddesi gereğince vergi borcunun aslı artık uzlaşmanın kapsamı olmaktan çıkarılmıştır. Öte yandan uzlaşmanın vaki olduğu durumlarda kanunda belirtilen sürelerde vergi aslı ve buna ilişkin cezaların ödenmesi hâlinde uzlaşılmış ceza miktarında indirim sağlayan VUK'un 376. maddesinin 2. bendi ilga deildiğinden bu indirimden yararlanılması da artık mümkün değildir. Son olarak, her ne kadar Kanun ile birlikte uzlaşma hükümlerinin mükelleflere sağladığı avantajlar azaltılmış ve hatta ortadan kaldırılmış olsa da 02.08.2024 tarihinden önce uzlaşma talebinde bulunulmuş fakat henüz uzlaşma günü verilmemiş, uzlaşma günü verilmiş ancak henüz uzlaşma toplantısı yapılmamış, uzlaşma toplantısı çeşitli sebeplerle ertelenmiş veya uzlaşma talep süresi geçmemiş vergi ve cezalara eski uzlaşma hükümlerinin uygulanacağı belirtilerek kanunilik gereği haklı beklenti ilkesi korunmuş, en azından mükelleflerin uzlaşma kurumundaki değişiklikleri öngörerek bu kuruma başvurmaları sağlanmıştır.

Footnotes

1 Şükrü KIZILOT & Zuhal KIZILOT, Vergi İhtilafları ve Çözüm Yolları, Yaklaşım Yayıncılık, Ankara 2013, s.223

2 Adil NAS, Türk Vergi Hukukunda Uzlaşma Kurumu, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Mali Hukuk Anabilim Dalı (Doktora tezi), İstanbul, 2008, s.22

3 KIZILOT, KIZILOT, a.g.e., s.235-236

4 Gelir İdaresi Başkanlığı, "Vergi Uyuşmazlıklarının İdare ile Çözümünde Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Broşürü Haziran 2024" Erişim Tarihi: 8 Ağustos 2024, https://gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/beyannamerehberi/2024/2024_tarhiyat_oncesi_uzlasma_ brosuru.pdf

5 Gelir İdaresi Başkanlığı, "Vergi Uyuşmazlıklarının İdare ile Çözümünde Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Broşürü Haziran 2024" Erişim Tarihi: 8 Ağustos 2024,https://gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/beyannamerehberi/2024/2024_tarhiyat_oncesi_uzlasma_brosuru.pdf

6 Gelir İdaresi Başkanlığı, "Vergi Uyuşmazlıklarının İdare ile Çözümünde Tarhiyat Sonrası Uzlaşma Broşürü Haziran 2024" Erişim Tarihi: 8 Ağustos 2024. https://asmmmo.org.tr/userfiles/others/files/Mvzt/Rhb/2024-521-Tarhiyat%20Sonras%C4%B1%20Uzla%C5%9Fma%20Bro%- C5%9F%C3%BCr%C3%BC.pdf

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.