Şubeler, ticari işletme faaliyetlerinin genişlemesi ve yeni müşteri çevrelerine ulaşılması amacıyla oluşturulan birimlerdir. Türk Ticaret Kanunu'nda şubenin tanımına yer verilmemiştir; ancak farklı yasal düzenlemelerde şubeye ilişkin çeşitli tanımlar bulunmaktadır. Bu tanımlardan hareketle şubenin esaslı unsurlarına ulaşmak mümkün olmakla birlikte, şubenin başlıca özellikleri iç ilişkide merkeze bağlı, dış ilişkide ise bağımsız olmasıdır. Ayrıca, mevzuatta "şube" olma niteliğine birçok hüküm ve sonucun bağlandığı da görülmektedir.
Branches are entities established to enable the expansion of commercial operations and the access to new customer bases. Although the Turkish Commercial Code does not provide a definition of a branch, various other legislative instruments contain provisions addressing its definition. While the essential elements of a branch may be derived from these definitions, its principal characteristics are that it is subordinate to the head office in internal relations yet independent in external dealings. Moreover, numerous statutory provisions and legal consequences are attached to the status of being a branch under Turkish law.
- Şubenin Tanımı
Ticari büyümenin kaçınılmaz bir sonucu ve ticari işletmelerin faaliyet alanlarının genişlemesine paralel şekilde ortaya çıkan "şube"nin doğrudan bir tanımına 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu'nda ("TTK") kapsamında değilse de 5995 sayılı Ticaret Sicili Yönetmeliği'nin ("TSY") 118. Maddesinde yer verilmiştir. Buna göre şube, "bir ticari işletmeye bağlı olup ister merkezinin bulunduğu sicil çevresi içerisinde isterse başka bir sicil çevresi içinde olsun bağımsız sermayesi veya muhasebesi bulunup bulunmadığına bakılmaksızın kendi başına sınai veya ticari faaliyetin yürütüldüğü yerler ve satış mağazaları" olarak tanımlanmıştır.
Bununla birlikte şubenin yukarıdaki tanımı ile örtüşen bir başka tanımına da 5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği İle Odalar ve Borsalar Kanunu ("TOBBK")'nun 9/2 maddesinde "bir merkeze bağlı olduğu halde, ister merkezin bulunduğu odanın, ister başka odanın çalışma alanı içinde olan müstakil sermayesi ve müstakil muhasebesi bulunan ve/veya muhasebesi merkezde tutulduğu ve müstakil sermayesi bulunmadığı halde kendi başına sınaî faaliyet ve ticarî muamele yapan yerler ve satış mağazaları" şeklinde yer verilmiştir.
- Tescili ve Unvanı
Şubenin ticaret siciline tescili, merkezinin Türkiye'de olup olmamasına değişiklik arz etmekte olup TTK m. 40/3 uyarınca merkezi Türkiye'de bulunan ticari işletmelerin şubeleri de bulundukları yerin ticaret siciline tescil ve ilan olunur. Merkezi Türkiye dışında bulunan ticari işletmelerin şubeleri için de kendi ülkelerinin kanunlarının ticaret unvanına ilişkin hükümleri saklı kalmak şartıyla aynı husus geçerliyse de bu şubeler için yerleşim yeri Türkiye'de bulunan tam yetkili bir ticari mümessil atanır.
Ticaret unvanı konusunda ise şubelerin bağlı olduğu merkezin ticaret unvanını şube olduğunu belirtmek suretiyle kullanabileceği öngörülmüştür. İlaveten merkezi yabancı ülkede bulunan bir işletmenin Türkiye'deki şubesinin ticaret unvanında, merkezin ve şubenin bulunduğu yerlerin ve şube olduğunun açıkça gösterilmesi şarttır.
- Unsurları
Bir yerin şube olarak nitelendirilebilmesinin hukuki unsurlarının öğretide TSY'nin 118/1 maddesinden hareketle iç ilişkide merkeze bağımlılık, dış ilişkide bağımsızlık ve mekân ile yönetim ayrılığı olarak sayıldığı görülmektedir.
Şube bir ticari işletmenin merkezine bağımlı olarak faaliyet göstermesi yönüyle iç ilişkide merkeze bağımlıdır. Şubelerin ayrı bir tüzel kişiliğinin olmadığına dair hem doktrin hem de içtihattaki yaygın görüşün temel sebebi de bu merkeze bağımlılık unsurudur. Bu durumun doğal sonucu olarak şube ancak merkezden aldığı yetkiye dayanarak üçüncü kişiler ile işlem yapabilir ve ancak ticari işletme merkezinin nam ve hesabına hak ve borç elde edebilir1.
Öte yandan, şube, merkezin yaptığı işlemlerin tamamını veya bir kısmını üçüncü kişilerle yapma hak ve yetkisine sahiptir. Nitekim merkezin yaptığı işlemleri kısmen de olsa kendi başına yapma yetkisiyle donatılmamış bir birimin şube vasfını taşıması mümkün değildir. Bu unsur da dış ilişkide bağımsızlık olarak adlandırılır. Ve fakat şubenin üçüncü kişilerle yapacağı bu işlemlerin kapsamının belirlenmesi merkez ile arasındaki iç ilişkinin konusudur.
Son olarak, şubenin varoluş nedeni ve maksadı gereği ticari işletmenin merkezinin bulunduğu yerden farklı bir yerde bulunması yönüyle mekân ayrılığı ve kendi başına üçüncü kişilerle işlem yapmak suretiyle kendi faaliyetlerini yürütebilmesi yönüyle de yönetim ayrılığı unsurlarından bahsedilmektedir.
- Hukuki Sonuçları
Şube olmaya bağlanan başlıca hukuki sonuç, bütünlük ilkesi gereği şubenin ticari işletmenin malvarlığı unsuruna dahil olması nedeniyle bir bütün halde ticari işletmeyi konu alan (örneğin bir sözleşme akdedilmesi) hukuki işlemlerin kapsamına aksi belirtilmediği sürece şubelerin de dahil olmasıdır.
Şube olunması ayrıca beraberinde TTK m. 40/3 ve TSY m. 121 hükümleri uyarınca şubenin ticaret siciline tescil ve ilanının ve ilgili odalara kayıt zorunluluğu ve yine TTK m. 48/1 uyarınca şubenin ticari unvan kullanırken merkezin ticari unvanıyla birlikte şube olduğunun belirtilerek kullanılması zorunluluğunu da getirir.
Bir başka önemli sonucu da, temsil yetkisinin şube işleriyle sınırlandırılabilmesidir (TBK m. 549/1). Kural olarak temsil yetkisinin iyiniyetli üçüncü kişilere karşı sınırlandırılmasına müsaade etmeyen kanun koyucunun, bu kurala getirmiş olduğu istisnaların başında durumun ticaret siciline tescil ve ilan edilmiş olması kaydıyla şube işleri gelmektedir2.
Şube olmanın, usul hukuku alanında da birtakım sonuçları olup kanun koyucu bir şubenin işlemlerinden doğan davalarda o şubenin bulunduğu yer mahkemesinde de dava açılabileceğini öngörmüştür (HMK m. 14/1). Aynı husus İcra İflas Kanunu'ndaki atıf uyarınca şube işlemleriyle ilgili başlatılan icra takiplerinde de geçerlidir.
Hükmün lafzından ve gerekçesinden anlaşıldığı üzere şubenin bulunduğu yerde dava açılabilmesini öngören düzenleme, kesin yetki kuralı olmayıp, seçimlik bir özel yetki kuralı mahiyetindedir. Dolayısıyla davacının ticari işletmenin merkezi ile şubenin bulunduğu yer arasında dava açma hususunda bir seçimlik hakkı bulunmaktadır.
- Taraf Ehliyeti
Şubenin ayrı bir tüzel kişiliği olmayışı sebebiyle kendi başına yaptığı işlemler nedeniyle de olsa aktif ve pasif taraf ehliyeti bulunmamaktadır. Zira şube kendi nam ve hesabına değil, ticari işletmenin merkezini temsilen ve merkezin nam ve hesabına işlem yapar. Dolayısıyla bu işlemlerden doğan hak ve borçlar da merkeze ait olmaktadır. Bu nedenle de şubeye karşı şubenin bulunduğu yer mahkemesinde açılan davada taraf olarak şubenin kendisi değil bağlı olduğu gerçek veya tüzel kişi gösterilmelidir.
Sonuç:
- Şube olarak nitelendirilebilmesinin hukuki unsurlarının yasal düzenlemelerden hareketle iç ilişkide merkeze bağımlılık, dış ilişkide bağımsızlık ve mekân ile yönetim ayrılığı olarak sayılmaktadır.
- Şubelerin bağlı oldukları şirketin merkezinden ayrı bir tüzel kişiliği olmadığından dış ilişkide yaptıkları işlemlerin merkezi temsilen yapıldığı, bu işlemlerden doğan hak ve borçların da yine ticari işletmenin merkezine ait olduğu kabul edilmektedir.
Footnotes
1 Kendigelen, Ticari İşletme Hukuku, Güncellenmiş Dördüncü Bası, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2015, s. 161.
2 Kayış, F., Ticari İşletmede Şube Kavramı ve Şube Olmaya Bağlanan Hüküm ve Sonuçlar, 1. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, 2019, s. 296.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
