Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de sürdürülebilirlik bankacılık sektörünün önemli gündem maddelerinden birini oluşturmaktadır.
2022 yılında Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu ("BDDK"), sürdürülebilir bankacılığın geliştirilmesini stratejik bir hedef olarak belirlemiş, iklim değişikliğinin ve düşük karbon ekonomisine geçişin finans sektörü üzerinde oluşturulacağı risklerin ölçülmesi ve yönetilmesini ise önemli gündem maddelerinden biri olarak belirlemiştir. Bu kapsamda, 2022-2025 yıllarına ilişkin "Sürdürülebilir Bankacılık Stratejik Planı" yayınlamıştır.
2024 Ağustos ayında ise BDDK tarafından "Türk Bankacılık Sektöründe Çevresel ve Sosyal Sürdürülebilirlik Raporu" ("Rapor") yayınlanmıştır. Rapor, 2023 yılında bankalara iletilmiş olan "Sürdürülebilir Bankacılık Soru Seti" ne bankalar tarafından verilen yanıtlardan yola çıkarak, bankaların sürdürülebilirlik politikaları ve taahhütleri, iklimle bağlantılı finansal risklere dair yaklaşımları, sürdürülebilir finansmanın ulaşmış olduğu hacim ve sürdürülebilir finansmanının kaynaklarına dair önemli bilgiler içermektedir.
Raporda yer alan ve hem bankalar hem de finansmana erişmek isteyen kurumlar açısından önemli olduğunu düşündüğümüz bazı bilgileri aşağıda özetledik.
Bankaların Sürdürülebilirlik Politikaları:
Bankaların sürdürülebilirlik alanındaki yaklaşımlarını, hedeflerini, ilke ve uygulamalarını ortaya koyan belgeler olmaları açısından strateji ve politika belgeleri önem taşımaktadır:
- 2023 yılı itibarıyla toplam sektör payı (TSP) %94 olan 28 bankanın sürdürülebilirliğe yönelik yazılı bir strateji ya da politika dokümanı bulunmaktadır.
- 15 bankanın (TSP %67) sürdürülebilirlik kapsamında somut sayısal hedefleri bulunmaktadır: 13 bankanın (TSP %53) kapsam 1 ve kapsam 2 emisyonlarının azaltılması yönünde, 8 bankanın (TSP %41) Kapsam 3 emisyonlarının azaltılması yönünde hedefleri vardır.
- 11 banka (TSP %42), kömürle doğrudan bağlantılı faaliyetlerin finansmanını azaltmaya ya da sonlandırmaya yönelik açık taahhütte bulunmuştur.
- 1 banka (TSP %10), kömür dışındaki fosil yakıtlar açısından doğalgaza dayalı yeni termik santral projesi finanse etmeme taahhüdü vermiştir.
Bankalarca İklimle Bağlantılı Risklerin Değerlendirilmesi ve Kredi Tahsisi:
İklimle bağlantılı risklerin analizi ve yönetilmesi sürdürülebilir finansın önemli konularından birisidir:
- 16 banka (TSP %61) sektörlere/faaliyet türlerine yönelik risk kategorizasyon sistematiği uygulamaktadır.
- 7 banka (TSP %37) İklimle bağlantılı risklere yönelik olarak düzenli şekilde yönetim kurullarına ya da ilgili komite veya merciilerine iç raporlama yapmaktadır. Raporlamalar genellikle, karbon yoğun yahut fiziksel risklere maruz sektörlere ilişkin limitlerin ve ısı haritalarının iletilmesini içermektedir.
- 5 banka (TSP %23) iklimle bağlantılı risklerin yönetimi sürecinde bir karbon fiyatı kullanmakta ya da referans almaktadır. Genellikle AB emisyon ticaret sisteminde ortaya çıkan fiyatlar referans alınmakta, ilaveten farklı karbon fiyatlama sistemlerinde ortaya çıkan fiyatların ortalaması ya da belli varsayımlar ışığında kendi fiyatlarını belirlemektedirler.
- 5 banka (TSP %30) Müşteri derecelendirme metodolojisi kapsamında çevresel, sosyal ve yönetişimsel faktörleri dikkate almaktadır.
- 11 bankanın (TSP %61) kredi politikası ve tahsis süreci dokümanlarında "iklim" ile bağlantılı risklere ilişkin açık ifadeler bulunmaktadır.
- 7 banka (%42), kredi portföyünü maruz bulunduğu iklimle bağlantılı risklerin derecesine göre sınıflandırmak suretiyle ısı haritası çalışmaları yapmaktadır
- 3 banka (%20) veri yönetimi ve IT altyapısının iklim risklerinin analizi ve izlenmesi amacıyla geliştirilmesine yönelik çalışmalar ve projeler yürütmektedir.
- 5 banka (%19), AB Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizmasının yarattığı riskler konusunda çalışma yapmaktadır.
- 6 banka (%55) kredi portföyü açısından iklim risklerinin yoğunlaştığı sektörleri belirleyip takip etmektedir. Bu kapsamda, fiziksel risklerin en fazla yoğunlaştığı sektörler sırasıyla tarım ve hayvancılık, yenilenebilir enerji (özellikle hidrolik), ormancılık ve orman ürünleri, turizm ve ulaştırma-depolama'dır. Geçiş riskleri açısından ise yenilenebilir olmayan enerji, metal, inşaat, çimento, madencilik ve ulaştırma- depolama olarak belirtilmektedir.
Bankaların Çevresel ve Sosyal Risk Değerlendirmesi (ÇSRD) Uygulaması:
ÇSRD uygulaması kapsamında, finansmana konu proje ya da yatırımın neden olabileceği çevresel ve sosyal etkiler analiz edilmekte ve riskli bulunan proje ya da yatırımlar için, risk derecesine bağlı olarak önlemler alınmaktadır. Söz konusu riskli projelere finansman sağlanmamasına karar verilebileceği gibi, finansmanın sağlanabilmesi için kredi sözleşmesinde ilave bazı taahhütlerin eklenmesi talep edilebilir: ilave bilgi sağlanması, bağımsız danışman atanması, çevresel ve sosyal eylem planı uygulanması, saha ziyaretlerine izin verilmesi, periyodik izleme raporları hazırlanması, şikâyet mekanizması oluşturulması ve paydaş katılım planı oluşturulması vb.
Raporda, ÇSRD sürecinden geçmiş olan kredilerin risk dereceleri ve bunların takipteki krediler içindeki oranı incelenmiş ve söz konusu oranların çevresel ve sosyal riski yüksek kredilerin bankalar açısından daha fazla geri ödeme riski barındırdığı yönünde bir bulgu oluşturduğu sonucuna varılmıştır. Sayısal bazı veriler şu şekildedir:
- 19 banka (TSP %78), proje finansmanı ve yatırım kredilerine yönelik olarak karar alırken kendi yazılı dokümanlarına uygun olarak çevresel ve sosyal risk değerlendirmesi (ÇSRD) yapmaktadır.
- 15 banka (TSP %65) gayri nakdi kredileri, proje finansmanı ve yatırım kredilerine paralel olarak, ÇSRD sürecine dahil etmektedir.
- 6 banka (TSP %35) ÇSRD' ye tabi finansman kategorilerinin genişletilmesi, 4 banka ise (%10) ÇSRD için gereken eşik değerleri düşürme yönünde plan yapmaktadır. ÇSRD uygulamasının (KOBİ kredileri dahil) tüm ticari kredileri hatta halihazırda kredisi bulunmayan müşterileri de kapsayacak şekilde genişletilmesi düşünülmektedir.
Sürdürülebilir Finansmanın Kaynakları:
2022 yılında, 11 banka tarafından yurtdışındaki kuruluşlardan 5,3 milyar ABD doları tutarında sürdürülebilirlik bağlantılı kredi kullanılmıştır. Bu kredilerin büyük kısmı EBRD (279 milyon ABD doları), JBIC (220 milyon ABD doları) ve IFC (200 milyon ABD doları) tarafından sağlanmıştır.
2022 yıl sonu itibarıyla 11 banka tarafından toplam yükümlülük tutarı 6,3 milyar ABD doları borçlanma aracı ihraç edilmiştir. Bu tutar sektörün toplam bilanço yükümlülüklerinin %0,8'ini ve toplam ihraç edilen menkul kıymetlerin %36'sını oluşturmaktadır.
Yapılan ihraçların çok büyük bölümü EBRD, IFC gibi nitelikli yatırımcılara yönelik özel ihraçlar niteliğinde olup yenilenebilir enerji, enerji verimliliği, kadın girişimciler, tarım, küçük ve orta ölçekli işletmeler gibi alanların finansmanı amacıyla gerçekleştirilmiştir.
2022 yıl sonu itibarıyla 2 banka (TSP %16) (Türkiye Garanti Bankası A.Ş. ve Akbank T.A.Ş.) tarafından sosyal tahvil ihraç edilerek toplam 95 milyon USD tutarında kaynak temin edilmiştir.
Kullandırılan Ticari ve Kurumsal Kredilerde Sürdürülebilir Kredilerin Payı:
2022 yıl sonu itibarıyla 33 banka tarafından sürdürülebilirlik ile bağlantılı 494 milyar TL kredi kullandırılmıştır. Bu tutar, sektörün toplam kredileri içerisinde %6,5'e tekabül etmektedir. Söz konusu nakdi krediler içerisinde en büyük pay %56 ile yenilenebilir enerjinin finansmanına ilişkin olup, yenilenebilir enerji içerisinde ise %38 hidroelektrik, %25 güneş ve %18 rüzgâr enerjisine ayrılmıştır.
Yine bu kapsamda 27 banka tarafından 108 milyar TL gayri nakdi kredi kullandırılmıştır. Bu tutar sektörün toplam gayri nakdi kredilerin %4'üne tekabül etmektedir. Bunların da %51'i yenilenebilir enerji ve %22'si kadın girişimciliği ve %14'ü sürdürülebilir turizm ile ilgilidir.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
