Toplu İş Sözleşmesinde Taraflarca Değişiklik Yapılması

Toplu iş sözleşmesinin tarafları bir araya gelerek imzaladıkları sözleşmede değişiklik yapabilecektir. Bu kapsamda taraflar sözleşmede olan mevcut bir hükmü ortadan kaldırabilecek, mevcut hükmün içeriğini değiştirebilecek yahut yeni bir hüküm ihdas edebilecektir. İşbu bilgi notumuzda uygulamada görülen değişiklikler, değişikliklerin kim tarafından yapılabileceği ve değişiklik yapma süresi bilgilerinize sunulmaktadır.

The parties to a collective labor agreement may amend the contract they have signed together. In this context, the parties may remove an existing provision, modify its content, or introduce a new provision. This information note provides details on common amendments in practice, who is authorized to make these amendments, and the timeframe for making such changes.

Toplu iş sözleşmesinde değişiklik yapılması

Toplu iş sözleşmesi (Tis), iş sözleşmesinin yapılması, içeriği ve sona ermesine ilişkin hususları düzenlemek üzere işçi sendikası ile işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren arasında yapılan sözleşmeyi ifade eder. SenTisk m. 35'de yer alan “Toplu iş sözleşmesi en az bir ve en çok üç yıl süreli olarak yapılabilir. Toplu iş sözleşmesinin süresi, sözleşmenin imzalanmasından sonra taraflarca uzatılamaz, kısaltılamaz ve sözleşme süresinden önce sona erdirilemez.” hükmü uyarınca tarafların sözleşmede değişiklik yapmasına ilişkin bir engelleme yoktur. Bu kapsamda taraflar bir araya gelerek imzaladıkları sözleşmede değişiklik yapabilecektir.

Toplu iş sözleşmesinde değişiklik yapılması üç şekilde karşımıza çıkar:

Tis'te mevcut olan bir hükmün ortadan kaldırılması (Kira yardımının kaldırılması)
Tis'te mevcut olan bir hükmün içeriğinin değiştirilmesi (İkramiye sayısının arttırılması)
Tis'te mevcut olmayan yeni bir hüküm getirilmesi (Çocuk yardımı eklenmesi)

Toplu iş sözleşmesinde yapılan değişiklik sözleşme niteliğindedir. Ancak söz konusu değişiklik yeni bir toplu iş sözleşmesi değil; ilk yapılan sözleşmeye dahil olan bir sözleşmedir. Bu sebeple de yeni bir yetki prosedürünün uygulanmasına gerek yoktur. Toplu iş sözleşmesinde sonradan yapılan değişiklikle getirilen düzenleme de bir tis hükmü olup doğrudan ve emredici niteliğe sahiptir.

Kimler Yapabilir?

Toplu iş sözleşmesinde değişiklik yapma hakkı sözleşmenin taraflarına aittir. Bu kapsamda toplu iş sözleşmesi işçi sendikası ile işverenin üyesi olduğu işveren sendikası arasında imzalamış ise, işçi ve işveren sendikaları; işçi sendikası ile işveren arasında akdedilmiş ise, bu iki taraf değişikliklik yapmaya yetkilidir¹.

Değişiklik Yapma Süresi ve Şekli

Tarafların toplu iş sözleşmesinde değişiklik yapma yetkisi yalnızca sözleşmenin yürürlük süresi içerisinde geçerlidir. SenTisk m. 36/2 uyarınca, taraflar sözleşmenin yürürlükte bulunduğu döneme ilişkin veya art etki gereğince belirli hükümlerin uygulanmaya devam ettiği döneme ilişkin herhangi bir değişiklik yapamazlar.

Toplu iş sözleşmesinin yazılı şekilde yapılması gerekir (Sentisk m.35). Söz konusu hüküm gereğince tiste sonradan yapılacak değişikliklerin de yazılı yapılması zorunludur. Değişikliğin adi yazılı şekilde yapılması yeterli olup noterden onaylanması gerekmez.

Yargı kararlarında sıkça karşılaşılan örnekler:

Tarafların karşılıklı hak ve borçlarına ilişkin hükümlerde değişiklik
İş sözleşmesine ilişkin hükümlerde değişiklik
Normların hukuki niteliğinde değişiklik

Yargıtay kararlarında, toplu iş sözleşmesinde gerçekleştirilen değişikliklere avans ve ücret ödemelerinin tarihlerinin değiştirilmesi, belirli süreli iş sözleşmesi yapılmasına ilişkin öngörülen süre sınırının değiştirilmesi, ikramiyelerin aylık ücrete dahil edilerek ödeneceğinin kararlaştırılması örnek olarak verilebilir.

Parasal hükümlerde yapılan değişiklikler:

Öğretideki bir görüşe göre, toplu iş sözleşmesindeki değişiklikler ileriye etkili olarak yapılabileceği için ücrete ilişkin dönem zammı yürürlüğe girdikten sonra artık bu dönem zammının bütünlüğüne geçmişe etkili olarak dokunulamaz². Bu görüş kabul edilirse sözleşme dönem zammı uygulaması yoksa tis yürürlüğe girdikten sonra ücret konusunda değişiklik de yapılamaz.
Öğretideki bir diğer görüşe göre, dönem zammı yürürlüğe girmiş olsa bile işçinin ücret hakkı çalıştıktan sonra doğduğu için çalışılmayan zaman dilimi hakkında taraflarca ücrette değişikliğe gidilebilir³. Değişikliğin hüküm doğurabilmesi için zam döneminin sonunu beklemek gerekmez. Zira hakkın doğumu için gereken çalışma olgusunun henüz gerçekleşmediği dönem için işçinin doğmuş hakkından söz edilemeyecektir( Yargıtay 9. HD. 2005/19012E., 2005/24835K. )

Değişikliğin Görevli Makama Tevdi Edilmesi:

Toplu görüşmenin sonunda bir anlaşmaya varılırsa dört nüsha olarak düzenlenecek olan toplu iş sözleşmesi, taraf temsilcilerince imzalanır ve iki nüshası altı iş günü içinde çağrıyı yapan tarafça görevli makama tevdi edilir. Görevli makam sözleşmenin bir nüshasını Bakanlığa gönderir. Değişiklik görevli makama bildirilmezse, bu halde 48'nci maddeye aykırı şekilde hareket edilmesi sözleşmenin geçerliliğini etkilemeyecektir.

Toplu İş Sözleşmesine aykırı protokol yapılması:

Uygulamada feragatname veya muvafakat adı altında yapılan protokollerin/iş sözleşmelerinin geçerliliği bulunmamaktadır. Toplu iş sözleşmesinde aksi belirtilmedikçe iş sözleşmeleri toplu iş sözleşmesine aykırı olamaz. İş sözleşmelerinin toplu iş sözleşmesine aykırı hükümlerinin yerini toplu iş sözleşmesindeki hükümler alır. Toplu iş sözleşmesinde iş sözleşmelerine aykırı hükümlerin bulunması hâlinde ise iş sözleşmesinin işçi yararına olan hükümleri geçerlidir.

Sonuç:

Taraflar, toplu iş sözleşmesi süresi boyunca mevcut hükümlerin içeriğini değiştirebilir, yeni hükümler ekleyebilir veya bazı hükümleri kaldırabilir. Ancak, değişiklikler yeni bir toplu iş sözleşmesi olarak değerlendirilmez.
Değişiklik yapma yetkisi sözleşmenin taraflarına aittir. Değişiklikler, sözleşmenin yürürlük süresi içerisinde ve yazılı olarak yapılmalıdır.
Tarafların yaptığı değişiklikler, toplu iş sözleşmesi hükümleri gibi doğrudan ve bağlayıcıdır. Ayrıca, tarafların toplu iş sözleşmesi hükümlerine aykırı şekilde yaptığı protokoller geçerli değildir.

Footnotes

1. "The protocol in dispute is related to the wage increase stipulated in Article 35/e of the collective bargaining agreement on 31.03.2009, which will enter into force on 01.04.2009. However, the protocol was drawn up between the employer officials and the labor union instead of the parties to the collective bargaining agreement. Changes to the collective bargaining agreement can only be made by the parties to the collective bargaining agreement." Court of Appeals 9. Decision of the Civil Chamber dated 03.06.2014 numbered E. 2012/23266 K. 2014/17977.

2. Nuri Çelik, Nurşen Caniklioğlu, Talat Canbolat, Ercüment Özkaraca, Labor Law Lessons, Istanbul, Beta, 2022, pp. 1028-1029; Fevzi Şahlanan, Collective Labor Law, Istanbul, Twelve Plates, 2020, p. 492.

3. Gülsevil Alpagut, "Is It Possible to Give Up the Rights Arising from the Collective Bargaining Agreement?", Legal YKİ, C.2, S.6, Y.2007, p. 459-460; Erdem Özdemir, "The Scope of the Powers of the Parties to the Collective Bargaining Agreement to Make Subsequent Amendments to the Agreement (Decision Review)", Legal İHSGHD, C.1, S.3, 2004, p. 962.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.