Giriş

İşbu makalede Türk Ticaret Kanunu'nda ("TTK") düzenleme alanı bulan ticari işletmelerin Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanun'u ("TİTRK") uyarınca rehnedilmesi incelenecektir.

Ticari İşletme Kavramı

Ticari işletme kavramı, Türk Ticaret Kanunu'nun 11. maddesinde düzenlenmiştir. Genel hatlarıyla ticari işletme, esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedefleyerek faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde yürütüldüğü işletmelere denmektedir. Ticari işletme ile esnaf işletmesi arasındaki sınır ise Cumhurbaşkanı kararıyla belirlenmektedir.

Ticari İşletmede Rehin Hakkı

Rehin hakkı, bir alacağa teminat olarak verilen ve söz konusu borç yerine getirilmediği takdirde hak sahibi olan alacaklıya rehne konu şeyi veya hakkı paraya çevirerek alacağını öncelikli olarak elde etme yetkisi veren bir haktır. Ticari işletmelerin bir bütün halinde hukuki işlemlere konu olabileceği TTK madde 11/3 uyarınca düzenlenmiştir. Bunun dışında, Türk Ticaret Kanunu'nda ticari işletme rehine ilişkin özel bir düzenleme bulunmamaktadır.

Ticari işletmelerde rehin, ilk olarak 1447 sayılı Ticari İşletme Rehni Kanunu ile düzenleme alanı bulmuştur. Ardından 1/1/2017 tarihinde Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu'nun yürürlüğe girmesi ile bahsi geçen 1447 sayılı kanun mülga olmuştur. TİTRK madde 18 ve Rehin Yönetmeliği madde 42'ye göre, ilgili kanun ve yönetmelikte hüküm bulunmayan hallerde 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun taşınmaz rehnine ilişkin hükümlerinin uygulanacağı da ayrıca belirtilmiştir.

Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu Uyarınca Düzenlemeler

TİTRK, taşınır varlıkları konu edinen işlemlerde rehin hakkının tesisine ve üçüncü kişilere karşı hüküm ifade etmesi bağlamında Rehinli Taşınır Siciline tesciline, öncelik haklarının belirlenmesine ve rehin hakkının kullanımı ile rehinli işlemlere ilişkin diğer usul ve esasları kapsamaktadır.

Üzerinde rehin hakkı kurulabilecek taşınır varlıklara örnekler TİTRK madde 5'te sayılmıştır ve ticari işletmeler de bu taşınır varlıklardadır. TİTRK'e göre ticari işletme üzerinde rehin hakkının tesis edilebilmesi için rehin veren ve alacaklı arasında bir rehin sözleşmesi imzalanması ve bu sözleşmenin Sicile tescil edilmesi gerekmektedir. Rehin sözleşmesi, kredi kuruluşları ile tacir, esnaf, çiftçi, üretici örgütü, serbest meslek erbabı gerçek ve tüzel kişiler arasında veya tacir ve/veya esnaflar arasında kurulabilmektedir.

Rehin Sözleşmesi

Rehin hakkı, elektronik ortamda düzenlenip e-imza ile imzalanan veya yazılı olarak düzenlenip imzalanan rehin sözleşmesinin Sicile tescil edilmesiyle kurulmaktadır. Yazılı olarak düzenlenen rehin sözleşmesinin Sicile tescil edilebilmesi için tarafların imzalarının noterce onaylanması veya sözleşmenin Sicil yetkilisinin huzurunda imzalanması da şart koşulmuştur.

TİTRK madde 4 uyarınca rehin sözleşmesinde bulunması gereken unsurlar detaylıca belirtilmiştir. Buna göre TİTRK'e aykırı olmamak koşuluyla ticari işletme rehni için yapılacak sözleşmelerde;

  • Ticari işletmenin ticaret unvanı, MERSİS numarası, temsil ve ilzama yetkili temsilcinin adı, soyadı ve imzası,
  • Sözleşmeye esas borcun konusu, borcun miktarı, borcun miktarı belirli değilse rehnin ne miktar için güvence teşkil ettiği, ödenecek para cinsi ve rehnin azami miktarı,
  • Rehne konu varlık ile bu varlığın ayırt edici özelliklerini belirten seri numarası, markası, üretim yılı, şasi numarası, belge seri numarası, varsa GTİP ya da PRODTR sanayi ürünü kodu,
  • Rehin hakkının Sicile tescilinden doğan masrafların kime ait olacağı, gibi hususlar belirtilmelidir.

TİTRK'de ayrıca rehne konu taşınır varlığın alt veya art rehne konu edilmesi ile rehin verenin rehne konu taşınır varlık üzerindeki tasarruf yetkisini kısıtlayan kayıtların geçersiz olduğu da belirtilmiştir.

Rehin Hakkının Kapsamı

TİTRK uyarınca, ticari işletmenin tamamı üzerinde rehin hakkı tesis edilebileceği gibi bir işletmenin belirli bir taşınır varlık grubunun bir bütün olarak rehnedilmesi söz konusu olabilmektedir. İlk durumda rehnin kuruluşu anında işletmenin faaliyetine tahsis edilmiş olan her türlü varlık rehnedilmiş olacakken ikinci durumda rehnedilen gruba dahil varlıkların tamamı rehnedilmiş sayılacaktır. Taşınır varlık üzerindeki rehin hakkı, o varlığın bütünleyici parçasını da kapsamaktadır ancak taşınır varlığın eklentilerinin rehin kapsamına alınmasını tarafların ayrıca kararlaştırması gerekir.

Rehin, işletmelerin mevcut veya müstakbel taşınır varlıklarının ve/veya getirilerinin üzerinde kurulabilir. Taşınır varlığın gelecekteki her türlü faiz, sigorta gibi hukuki getirileri ile doğal ürün ve ikamesi mallar, taşınır varlık ile birlikte doğrudan rehnin kapsamına girer.

Diğer kanunlarda rehnedilecek olan varlıkların niteliği gereği belli bir sicile tescil edilmesi gerektiği düzenlenmişse bu rehin ilgili sicillere bildirilmelidir. Ayrıca ticari işletme rehninin ticaret siciline bildirmesi de gerekmektedir.

Rehinli Taşınır Sicili

TİTRK ile, rehin hakkının tesisi ve üçüncü kişilere karşı hüküm ifade etmesi, rehinli alacaklılar arasında öncelik hakkının belirlenmesi, rehinli taşınır varlık ile alacağın devrinin tescili amacıyla Rehinli Taşınır Sicili kurulmuştur. Bunun yanında rehin veren, rehinli taşınır varlığın devri ile alacağın devrini de Sicile tescil ettirmekle yükümlüdür. Ticari işletmeye konulan rehnin derecesi ve öncelik sırasının nasıl belirleneceği de gerek 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nda gerekse TİTRK'de düzenlenmiştir.

Rehin alacaklısı, alacağın son bulduğu tarihten itibaren yabancı hukuka tabi ise otuz, Türk hukukuna tabi ise on beş işgünü içinde, rehin kaydının Sicilden terkini için başvuruda bulunmalıdır. Aksi halde rehin alacaklısı hakkında, rehin veren veya borçlunun şikâyeti üzerine güvence altına alınan borç tutarının onda biri oranında Bakanlıkça idari para cezası uygulanacaktır. Böyle bir durumda borcunu ödeyen ve borcu belgeleyen borçlu, rehnin terkinini Sicilden isteyebilecektir.

Rehin Sözleşmesi Taraflarının Hak ve Yükümlülükleri

Rehinli taşınırın zilyedi, taşınırın değerini koruyacak gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür. Bu yükümlülüğe aykırı davranılması halinde alacaklı mahkemeye başvurarak gerekli önlemleri almak üzere kendisine yetki verilmesini isteyebilir. Hakları zarar gören kişiler tedbir için yapmış olduğu giderlerin tazminini zarara sebep olanlardan talep edebilecektir.

Müeyyideler

Rehin hakkının usulüne uygun bir şekilde uygulanması ve korunması kapsamında TİTRK rehin veren ve taşınırı rehin yüklü olarak devralan kişiye bazı yükümlülükler getirmişti. TİTRK madde 16 uyarınca, sayılan yükümlülüklere uyulmaması halinde alacaklıların şikayeti üzerine uygulanacak adli para cezaları belirtilmiştir. Buna göre Rehin veren veya taşınırı rehin yüklü olarak devralanın;

  • Rehinli varlığı bu Kanunun hilafına kullanması,
  • Borcu ödememesi hâlinde rehinli varlığın mülkiyetini devretmemesi,
  • Rehinli varlığı alacaklıya zarar vermek kastıyla tahrip veya imha etmesi,
  • Rehinli taşınır varlığın devri ile alacağın devrini Sicile tescil ettirmemesi,
  • Sicili yanıltmaya yönelik fiillerde bulunması,

hâllerinde alacağını tamamen veya kısmen tahsil edemeyen rehin alacaklılarının şikayeti üzerine güvence altına alınan borç tutarının yarısını geçmemek üzere adli para cezası uygulanacaktır.

TİTRK'e göre, bir taşınırı rehin almak suretiyle ödünç para verme işini devamlı yapan kişi hakkında 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun tefecilik suçunu düzenleyen 241. maddesine göre cezalandırılacağı düzenlenmiştir. İlgili maddeye göre, kazanç elde etmek amacıyla başkasına ödünç para veren kişi, iki yıldan altı yıla kadar hapis ve beş yüz günden beş bin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılacaktır.

Sonuç

Ticari işletme rehni, taşınır rehni olarak kabul edilmekle birlikte, rehin veren ve alacaklı arasında bir rehin sözleşmesi imzalanması ve bu sözleşmenin Rehinli Taşınır Siciline tescil edilmesiyle kurulabilmektedir. Ticari işletme rehninin usulü ve esasları ile tarafların hak ve yükümlülükleri de detaylı bir şekilde TİTRK'de düzenlenmiştir.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.