Türkiye'nin İlk İklim Kanunu Yürürlüğe Girdi

A. GİRİŞ

2021 yılında Paris Anlaşması'nın Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından onaylanması ve 2053 yılına yönelik "net sıfır karbon" hedefinin ilan edilmesinin ardından hazırlıklarına 2022 yılında başlanan 7552 sayılı İklim Kanunu ("Kanun") 9 Temmuz 2025 tarihli ve 32951 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanarak yayımı tarihinde yürürlüğe girmiştir.

İşbu Kanun yeşil büyüme vizyonu ve net sıfır emisyon hedefi doğrultusunda; iklim değişikliğiyle mücadele ve uyum kapsamında sera gazı emisyonlarının azaltılması, karbon piyasalarının kurulması, sektörlere özel yükümlülükler getirilmesi ve iklim risklerine karşı ulusal stratejilerin hukuki temele oturtulmasını amaçlayan çerçeve bir yasadır. Buna ek olarak, önemli gelişme olarak, Kanun ile sürdürülebilir yeşil kalkınmanın desteklenmesi, kurumsal mekanizma olarak Emisyon Ticaret Sistemi'nin kurulması amaçlanmıştır.

B. KANUN İLE GELEN YENİLİKLER

Kanun, iklim değişikliği ile mücadelede Türkiye, ortak fakat farklılaştırılmış sorumluluklar ilkesini benimseyerek eşitlik, iklim adaleti, ihtiyatlılık, katılım, entegrasyon, sürdürülebilirlik, şeffaflık ve adil geçiş ilkelerini esas alacağını düzenlemiştir. Kanun uyarınca, kamu kurumları ile gerçek ve tüzel kişiler, kamu yararı gözetilerek alınan önlemlere uymakla yükümlüdür ve net sıfır emisyon hedefi belirlenirken ülkenin kalkınma öncelikleri ve özel koşulları dikkate alınacağı açıkça ifade edilmiştir.

1. Net Sıfır Emisyon Hedefi

Sera gazı emisyonları; Ulusal Katkı Beyanı ¹, net sıfır emisyon hedefi ve İklim Değişikliği Başkanlığı ("Başkanlık") tarafından yayımlanan veya güncellenen dönemsel strateji ve eylem planları doğrultusunda azaltılacaktır.

Ulusal ve yerel düzeyde belirlenen strateji ve eylem planları, belirli dönemlerde hazırlanarak hayata geçirilecek ve uygulama süreci düzenli olarak takip edilecektir.

Yerel düzeyde ise, bölgenin öncelik ve ihtiyaçlarına uygun olarak Yerel İklim Değişikliği Eylem Planları oluşturulacaktır.

2. İl İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulları

Her ilde, o ilin koşullarına uygun strateji, eylem ve uygulama alanlarını belirlemek ve bunların hayata geçirilmesini sağlamak amacıyla, vali başkanlığında bir İl İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu ("Kurul") kurulacaktır. Kurul, ilgili kurumların yerel temsilcileri ve yerel yönetimlerden oluşacaktır. Kurulun sekreterya görevini Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'nın ("Bakanlık") il teşkilatı yürütecek, çalışma usul ve esasları ise Bakanlık tarafından belirlenecektir.

3. İklim Değişikliği Başkanlığı

Kanun kapsamında sera gazı emisyonlarının azaltımı ve iklim değişikliğine uyum faaliyetlerine ilişkin ilerlemeler yıllık bazda Başkanlıkça izlenecektir.

Başkanlık, bu Kanun uyarınca gerekli tedbirleri almak amacıyla; görev alanı içinde kurumlar arası koordinasyonu sağlamak, faaliyet ve standartları belirlemek, gelişmeleri izlemek ve karbon fiyatlandırmasına ilişkin piyasaya dayalı mekanizmaları düzenlemekle yetkilidir.

Emisyon Ticaret Sistemi ("ETS") ² Bakanlık tarafından kurulacak ve bu kapsamda tahsisatların dağıtımı yapılacaktır.

4. Ulusal Emisyon Ticaret Sistemi ("ETS")

Kanun, karbon salımı yapan işletmeler için bir ulusal emisyon ticaret sistemi kurulmasını öngörmektedir. Böylece ulusal tahsisat planlaması hazırlanarak tahsisatların dağıtımı gerçekleştirilecektir. İşbu ulusal tahsisat planlaması ise Resmî Gazete'de yayımlanacaktır.

Bu doğrultuda ETS kapsamında esasları yönetmelikle belirlenen doğrudan sera gazı emisyonlarına neden olan faaliyetleri yürüten işletmelerin, bu faaliyetleri gerçekleştirebilmesi için Başkanlıktan sera gazı emisyon izni alması zorunludur.

Ek olarak ise, ETS kapsamına dâhil olan işletmeler tarafından doğrulanmış yıllık sera gazı emisyon değerine karşılık gelecek şekilde yıllık tahsisat tesliminde bulunulması zorunludur.

Yine işletmeler kendilerine tahsis edilen yıllık emisyon miktarını takip edecek ve belirlenen yükümlülükleri yerine getirmemeleri durumunda yaptırımlarla karşı karşıya kalacaklardır.

5. Gönüllü Karbon Piyasaları

ETS kapsamında tahsisat yükümlülüklerinin bir bölümünün eşdeğer miktarda karbon kredisi ile karşılanması amacıyla denkleştirme yapılmasına izin verilebilecektir.

ETS kapsamında, tahsisat yükümlülüklerinin bir kısmı karbon kredileriyle karşılanabilecektir. ETS ve gönüllü taahhütlerde kullanılacak karbon kredilerinin, emisyon azaltımı, giderimi veya yutak alanların artırılması yoluyla üretilmesini sağlayan ulusal bir sistem kurulacak, bu sistemin esaslarını ise Başkanlık belirleyecektir.

6. Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması ("SKDM")

Türkiye Gümrük Bölgesi'ne ithal edilen malların gömülü sera gazı emisyonlarını yönetmek amacıyla Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması kurulabilecektir. SKDM'ye ilişkin raporlama, kapsam, içerik ile usul ve esaslar, ilgili bakanlıklarla iş birliği içinde Ticaret Bakanlığı tarafından belirlenecektir.

7. Türkiye Yeşil Taksonomisi

Bu Kanun kapsamında Başkanlık; ulusal, sektörel ve tematik raporlar hazırlar, iklimle ilgili yatırımları desteklemek için teşvik mekanizmaları geliştirecek ve Türkiye Yeşil Taksonomisini kurup uygulayacaktır.

Döngüsel ekonomi ve sıfır atık kapsamında; ürünlerin yeniden kullanımı, atıkların alternatif hammadde olarak değerlendirilmesi ve geri dönüşümle elde edilen ürünlerin zorunlu kullanım oranları belirlenecektir.

8. Diğer Uygulamalar

Kanun'da belirtilen diğer uygulamalar aşağıda kısaca özetlenmektedir:

• Yeşil iş gücünün geliştirilmesi ve tüm eğitim kademelerinde müfredatın iklim hedefleri doğrultusunda güncellenmesi amacıyla, Millî Eğitim Bakanlığı ve Yükseköğretim Kurulu ile iş birliği yapılacaktır.
• Net sıfır emisyon hedeflerine ulaşmak için, orman, tarım, mera ve sulak alanlardaki karbon yutaklarının korunması ve kayıpların önlenmesi amacıyla ilgili kurum ve kuruluşlarca gerekli tedbirler alınacak; yutak alanların ve korunan alanların sürdürülebilir şekilde artırılması sağlanacaktır.
• İklim değişikliğinin su kaynakları üzerindeki etkilerine karşı direnç oluşturmak amacıyla, ilgili kamu kurum ve kuruluşları tarafından suyun etkin yönetimini esas alan planlama araçları geliştirilecek ve hayata geçirilecektir.
• Denizel ve karasal korunan alanların hem kapsamı hem de koruma düzeyi artırılacaktır.
• Çölleşme ve erozyonla mücadeleye yönelik çalışmalar güçlendirilerek sürdürülecektir.
• Tarım sektörünün iklim değişikliğine karşı dayanıklılığını artırmak ve gıda güvenliğini sağlamak amacıyla, ilgili kamu kurumları tarafından doğa temelli çözümler ve ekosistem temelli uyum yaklaşımları doğrultusunda; su bütçesini dikkate alan planlama araçları geliştirilecek, iklim dirençli uygulamaların yaygınlaştırılması desteklenecektir. Bu kapsamda doğal kaynakların, biyolojik çeşitliliğin ve ekosistemlerin korunması esas alınacak, iklime uyumlu ürün desenlerinin benimsenmesi teşvik edilecektir.
• İklim kaynaklı afetlerin yol açtığı kayıp ve zararların azaltılması amacıyla; risk değerlendirme, izleme, bilgilendirme ve erken uyarı sistemleri bütüncül bir afet yönetimi anlayışıyla geliştirilecektir.

C. YAPTIRIMLAR

Kanun kapsamında belirlenen yükümlülüklere aykırı hareket eden işletmeler için çeşitli idari yaptırımlar öngörülmüştür. Bu yaptırımlar arasında idari para cezalarının yanı sıra, faaliyet durdurma ve lisans iptali gibi yaptırımlar da yer almaktadır.

• Sera gazı emisyon raporlamasına ilişkin ihlaller: Doğrulanmış sera gazı emisyon raporunu belirlenen süre içinde sunmayan işletmelere 500.000 TL ila 5.000.000 TL arasında idari para cezası uygulanacaktır. Bu yükümlülük, ETS kapsamındaki işletmeler için iki katı oranında ceza ile karşılık bulacaktır.
• Ozon tabakasını incelten maddelere ilişkin ihlaller:
• • Bu maddeleri kullanan, ithal eden, satan veya piyasaya arz edenler için 2.500.000 TL,
  • Bu maddeleri içeren ürün veya ekipmanlara bakım, onarım ve servis hizmeti sunanlar için 250.000 TL,
  • Etiketleme kurallarına aykırı hareket edenler için ise 120.000 TL idari para cezası uygulanacaktır.
• Florlu sera gazlarına ilişkin ihlaller:
• • Bu gazları kullanan, satan veya piyasaya arz edenlere 2.500.000 TL idari para cezası uygulanacak ve 3 ila 6 ay süreyle Hidroflorokarbon (HFC) Kontrol Belgesi düzenlenmeyecektir.
  • HFC'leri kotasız veya kota aşılarak ithal edenler 1.000.000 TL ceza ile karşılaşacak olup, müteakip yıl için kota indirimi yapılacaktır.
  • Etiketleme kurallarına aykırı ürün, kap veya ekipmanlar için 120.000 TL,
  • Zorunlu bildirim veya raporlamayı zamanında gerçekleştirmeyenler için 120.000 TL,
  • Florlu gaz içeren ya da bu gazlarla çalışan ekipmanlara yetkisiz müdahalede bulunanlar için 120.000 TL idari para cezası öngörülmüştür.
• Emisyon Ticaret Sistemi'ne ilişkin ihlaller:
• • Süresi içinde doğrulanmış emisyon raporu sunmayan işletmelerin tahsisatlarına geçici kısıtlama getirilir; rapor sunulduğunda kısıtlama kaldırılır. Bu durum, idari para cezası uygulanmasına engel teşkil etmez.
  • Emisyon izni bulunmaksızın faaliyet gösteren işletmelere:
  • • Doğrulanmış emisyon raporu varsa, en yüksek emisyon değeri esas alınarak ton başına 5 TL,
    • Rapor sunulmamışsa 1.000.000 TL ile 10.000.000 TL arasında ceza uygulanır. Ceza tutarı, benzer işletmelerin emisyon hacmi göz önünde bulundurularak belirlenir.
  • Zorunlu tahsisat teslim yükümlülüğünü zamanında yerine getirmeyenlere, teslim edilmeyen her bir tahsisat birimi için ilgili yılın son üç ayındaki en yüksek piyasa fiyatının iki katı kadar ceza kesilir.
  • Üç yıl üst üste, tahsisat yükümlülüğünün %80'ini yerine getirmeyen işletmelerin emisyon izinleri iptal edilir ve yeni izin başvuruları 3 ila 6 ay süreyle kabul edilmez.
• Aykırılığın giderilmesi için süre verilmesi: Kanun ve ilgili ikincil düzenlemelere aykırı fiillerin tespiti hâlinde, Bakanlık tarafından söz konusu ihlalin giderilmesi için bir defaya mahsus olmak üzere ve bir yılı aşmamak kaydıyla süre tanınabilecektir.
• Ceza üst sınırı: Her bir fiil için uygulanacak idari para cezası tutarı 50.000.000 TL'yi aşamayacaktır.
• Pilot uygulama dönemi: ETS'nin tam anlamıyla devreye alınmasından önce, geçici bir pilot uygulama dönemi öngörülmektedir. Bu dönemin kapsamı, süresi ve uygulamaya ilişkin usul ve esaslar, ilgili kamu kurumları, kuruluşlar ve sivil toplum örgütlerinin görüşleri alınarak Karbon Piyasası Kurulu tarafından belirlenecektir. Pilot uygulama süresince, Kanunda düzenlenen yükümlülüklere aykırı davranılması hâlinde uygulanacak idari para cezaları %80 oranında indirimli olarak uygulanacaktır.

D. UYGULAMA

Kanunda düzenlenen mevzuata ve planlama araçlarına ilişkin hazırlama ve uyarlama yükümlülükleri ilgili kurum ve kuruluşlarca en geç 31 Aralık 2027 tarihine kadar yerine getirilecektir. Cumhurbaşkanı; işbu süreyi bir yıla kadar uzatmaya yetkilidir.

Yerel iklim değişikliği eylem planları ise yine en geç 31 Aralık 2027 tarihine kadar hazırlanacaktır. Bakanlık; bu süreyi, bir yıla kadar uzatmaya yetkilidir.

E. SONUÇ

Kanun, Türkiye'nin net sıfır emisyon hedefi doğrultusunda iklim değişikliğiyle mücadele ve yeşil kalkınma için kapsamlı bir hukuki çerçeve sunmaktadır. Emisyon Ticaret Sistemi başta olmak üzere getirilen düzenlemeler, sektörlere önemli yükümlülükler yüklerken çevresel sürdürülebilirliği teşvik etmektedir.

Sonuç olarak, Kanun, Türkiye'nin iklim değişikliği ile mücadelesinde stratejik, bütüncül ve uzun vadeli bir yol haritası sunmakta; ulusal kalkınma hedefleri ile çevresel sürdürülebilirliği entegre ederek, Türkiye'yi uluslararası iklim rejiminde daha etkin bir aktör konumuna taşımayı amaçlamaktadır.

Footnotes

1. Ulusal Katkı Beyanı: İklim Değişikliği Başkanlığı koordinasyonunda ilgili kurum ve kuruluşların iş birliğiyle uluslararası anlaşmalar ve standartlar gözetilerek sera gazı emisyonlarının azaltımı ve iklim değişikliğine uyum hedefleri ile taahhütlerini içerecek şekilde dönemsel olarak hazırlanan ve Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Sekretaryasına sunulan belge

2. Emisyon Ticaret Sistemi: Sera gazı emisyonlarına, net sıfır emisyon hedefine uygun bir üst sınır belirlenmesi ilkesine dayalı olarak çalışan ve tahsisatların alınıp satılması suretiyle sera gazı emisyonu azaltımını teşvik eden ulusal ve/veya uluslararası piyasa temelli mekanizma

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.