Εισήγηση Ιωνά Νικολάου1 στο 12ον Ενεργειακό Συμπόσιο που διοργανώθηκε στην Λευκωσία στις 15 Νοεμβρίου 2024
Οι προσπάθειες προς την κατεύθυνση της ολοκλήρωσης και της εύρυθμης λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρισμού, ήταν ανέκαθεν μεγάλης σημασίας, ωστόσο η ενεργειακή κρίση και η κρίση του κόστους ζωής με τις οποίες βρίσκονται αντιμέτωποι οι καταναλωτές, έχουν προσδώσει ακόμη περισσότερο επείγοντα χαρακτήρα. Μια εύρυθμα λειτουργούσα εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας συμβάλλει:
- στην εξασφάλιση ανταγωνιστικών τιμών,
- στη διασφάλιση της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού και
- στην επίτευξη της πράσινης μετάβασης.
Η θεαματική αύξηση στις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας ασκεί πίεση στα νοικοκυριά, στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και στη βιομηχανία και βλάπτει ευρύτερα την κοινωνία και την οικονομία. Παρόλο ότι τα μέτρα της κυβέρνησης βρίσκονται προς την σωστή κατεύθυνση προκειμένου να αμβλυθούν οι δυσκολίες για τους ευάλωτους καταναλωτές, εν τούτοις απαιτείται ταχεία και συντονισμένη αντίδραση γιατί εκτός από τα νοικοκυριά, υπάρχουν επιχειρήσεις των οποίων διακυβεύεται η οικονομική τους βιωσιμότητα και τα επενδυτικά τους σχέδια.
Κατά μέσο όρο, μετά την ενεργειακή κρίση, ως αποτέλεσμα της επίθεσης της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι λιανικές τιμές ηλεκτρικής ενέργειας για τα νοικοκυριά διπλασιάστηκαν. Σύμφωνα με τα στατιστικά της Eurostat το πρώτο εξάμηνο του 2024 στη Κύπρο η τιμή πώλησης ήταν 32.41σ/KWh, η οποία οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αύξηση της τιμής των καυσίμων κατά 8σ/KWh και στο κόστος των ρύπων κατά 6,2σ/KWh.
Ενώ η τιμή χωρίς φόρους και δικαιώματα ρύπων το πρώτο εξάμηνο του 2021 ήταν 15σ/KWh, το πρώτο εξάμηνο του 2022 ανέβηκε στα 17σ/KWh και το 2024 έφτασε στα 21.1σ/KWh. Το κόστος καυσίμων αποτελεί την πιο σημαντική μεταβλητή (ποσοστιαία 40%) για τον καθορισμό της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος και το κόστος των ρύπων έχει ακολουθήσει εκρηκτική τροχαιά κατά το 2023, αφού σε σύγκρηση με το 2020 αυξήθηκε κατά 250%.
Οι ψηλές τιμές αναμένεται να συνεχιστούν χωρίς ουσιαστικές διαφοροποιήσεις, ενόσω δεν λαμβάνονται δραστικά μέτρα, όπως είναι η μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα και ειδικότερα από το πετρέλαιο και η ανάπτυξη ενός υγειούς ανταγωνισμού.
Η παραγωγή ηλεκτρισμού στη χώρα μας από ορυκτά καύσιμα τον Φεβρουάριο 2024 ήταν 80% και τον Μάιο του ιδίου έτους ήταν 70% της ζητούμενης ενέργειας. Ενώ το 90% της ενέργειας που προμηθεύεται η αγορά προέρχεται από μείγμα ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ορυκτά καύσιμα και ΑΠΕ σε τιμή που καθορίζεται με ρυθμιστική απόφαση της ΡΑΕΚ (αρ. 112/2023).
Tον Ιούνιο του 2024 η εγκατεστημένη ισχύς των συμβατικών μονάδων ήταν 1488MW και των ΑΠΕ ανερχόταν στα 902 MW, από τα οποία μόνο τα 280 MW συμμετείχαν στη μεταβατική ρύθμιση, δηλαδή μόνο το 11,7%. Σε μια περίοδο υψηλής συμμετοχής ΑΠΕ, πρόκειται για πολύ χαμηλό ποσοστό.
Είναι εξίσου σημαντικό ότι στη περίπτωση που τα 280 MW συμμετείχαν στο μείγμα ηλεκτροπαραγωγής της ΑΗΚ και στη τιμή που καθορίστηκε με την απόφαση της ΡΑΕΚ, η διαφορά στη τιμή ανά KWh, θα ήταν μόλις 1.1 σεντ. Στη περίπτωση που τα 280 MW συμμετείχαν στο μείγμα της ΑΗΚ τον Ιούνιο του 2024, η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος η οποία ήταν 31.02 σεντ/KWh θα μειωνόταν σε 29.92 σεντ/KWh, δηλαδή η τιμή διατηρείται σε εξίσου υψηλά επίπεδα.
Είναι φανερό ότι για να εξασφαλιστούν χαμηλότερες τιμές, επιβάλλεται η λήψη δραστικότερων μέτρων, κατά τρόπο ολιστικό και βάσει προτεραιοτήτων, που να εξασφαλίζουν την μετάβαση σε ένα ενεργειακό σύστημα χαμηλών εκπομπών άνθρακα και η ανταγωνιστική διαδικασία να διασφαλίζει προσιτές και διάφανες τιμές ενέργειας για τον καταναλωτή. Μια υποχρέωση που προκύπτει από την Οδηγία(ΕΕ) 2019/944, τον Κανονισμό(ΕΕ) 2019/942 και τον περί Ρύθμισης της Αγοράς Ηλεκτρισμού Νόμο του 2021 (κατωτέρω «ο Νόμος»).
Ο ενεργειακός τομέας στη Κύπρο παρουσιάζει πολλές προκλήσεις με κυριότερες την ενεργειακή απομόνωση και το πολύ υψηλό κόστος. Η ηλεκτρική διασύνδεση Great Sea Interconnector αναμένεται να δημιουργήσει νέες προοπτικές στη ενεργειακή ασφάλεια, στη διαφοροποίηση του ενεργειακού μείγματος, στη ενδυνάμωση του ανταγωνισμού στην εσωτερική αγορά ηλεκτρισμού, στην επίτευξη των περιβαλλοντικών και ενεργειακών μας στόχων και στην μείωση του κόστους της ηλεκτρικής ενέργειας. Πρόκειται για έργο με γεωπολιτικές διαστάσεις και η κατασκευή του προχωρεί με ορίζοντα το 2030, γι' αυτό είναι αναγκαία η θεμσική και τεχνική προετοιμασία για ένταξη της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρισμού στην μεγάλη αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μια προετοιμασία η οποία πρέπει να γίνει σε όλα τα επίπεδα ώστε οι παραγωγοί, προμηθευτές και Λειτουργός Αγοράς να είναι έτοιμοι στα αναμενόμενα δεδομένα της ευρωπαϊκής αγοράς ηλεκτρισμού.
Το ψηλό ενεργειακό κόστος, καθορίζεται κυρίως από το κόστος καυσίμων και το κόστος των ρύπων. Για την αντιμετώπιση του κόστους καυσίμων σημειώνονται οι προσπάθειες για την ολοκλήρωση του τερματικού εισαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου στο Βασιλικό και την έλευση φυσικού αερίου σε ανταγωνιστική τιμή, το οποίο, εκτός από την μείωση του κόστους του καυσίμου και των ρύπων, αναμένεται να αυξήσει τον ανταγωνισμό με την λειτουργία των νέων μονάδων παραγωγής ηλεκτρισμού. Γι' αυτό παραμένει ως ζητούμενο η σύνδεση με το δίκτυο φυσικού αερίου των ιδιοτικών εγκαταστάσεων θερμικής παραγωγής ηλεκτρισμού .
Για την επίληση των προβλημάτων που αφορούν την ενεργειακή μετάβαση και την εξασφάλιση πιο προσιτών τιμών, βραχυπρόσθεσμα χρειάζεται αναβάθμιση του ηλεκτρικού δικτύου, ώστε να αυξηθεί η ευελιξία του ηλεκτρικού συστήματος, όπου παράλληλα με την χρήση του φυσικού αερίου και των τεχνολογιών αποθήκευσης ενέργειας, να διασφαλίζεται η διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργιακό ισοζύγιο, χωρίς σημαντικές περικοπές ανανεώσιμης παραγωγής ηλεκτρισμού.
Γι' αυτό προτείνεται, η αύξηση της διείσδυσης των ΑΠΕ σε συνδυασμό με συστήματα αποθήκευσης, ώστε η παραγωγή να κατανέμεται κατά προτεραιότητα, όπως ρυθμίζεται στο άρθρο 102 του Νόμου, υπό την προϋπόθεση ότι το επιτρέπει η ασφαλής λειτουργία του εθνικού ηλεκτρικού συστήματος. Πρόκειται για ευρωπαϊκή υποχρέωση την οποία, παρόλο που το 2019 η Κύπρος εξασφάλισε παρέκκλιση από τις αντίστοιχες πρόνοιες του Κανονισμού(ΕΕ) 2019/944, εν τούτοις το 2021 με το άρθρο 102 του Νόμου ρυθμίστηκε η παραχώρηση προτεραιότητας στις εγκαταστάσεις ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ, ενώ οι εγκαταστάσεις που έχουν συνδεθεί και λειτουργούν πριν τις 4/7/2019 θα εξακολουθούν να κατανέμονται κατά προτεραιότητα βάσει του άρθρου 35 του Ν.112(Ι)/2013, ανεξαρτήτως εάν εν τω μεταξύ αυτή έχει καταργηθεί.
Με την εθνική νομοθεσία, το 2021 ρυθμίστηκε η προτεραιότητα που παραχωρείται βάσει του ευρωπαϊκού Κανονισμού και εφαρμόζεται σε κάθε κατανομή φορτίου, περιλαμβανομένης και της κατανομής που δεν υπάρχει διαθέσιμη εναλλακτική επιλογή που να βασίζεται σε ανταγωνιστική αγορά. Δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν έχει εφαρμοστεί, παρόλο ότι πρόκειται για υποχρέωση προκειμένου σύμφωνα το άρθρο 4(2)(α) του Κανονισμού (ΕΕ) 2018/1999 να επιευχθεί η εθνική συνεισφορά μας στο ενωσιακό δεσμευτικό συνολικό στόχο του 2030, που καθορίζεται βάσει του άρθρου 3 της Οδηγίας (ΕΕ) 2018/2001 και αναθεωρήθηκε με την Οδηγία(ΕΕ) 2023/2413 σε 42,5%.
Η κατανομή κατά προτεραιότητα, έχει κριθεί στην Απόφαση ΔΕΕ WEE ENERGY C-580/21, ημερομηνίας 20/4/2023 (παρ. 46-48 και 57), σύμφωνα με την οποία (α) κατανέμεται κατά προτεραιότητα το σύνολο της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγουν οι εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούν μόνο ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ενώ (β) οι εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούν μόνο συμβατικές πηγές ενέργειας δεν μπορούν να αποκτήσουν καμία κατά προτεραιότητα πρόσβασης, και οι εγκαταστάσεις αυτές τυγχάνουν ίσης μεταχείρισης εντός της ομάδας στην οποία ανήκουν.
Συνεπώς κατά προτεραιότητα κατανέμεται το σύνολο της παραγωγής από ΑΠΕ το οποίο καταλήγει στους καταναλωτές, και όχι το μείγμα ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ και ορυκτά καύσιμα, και για την προώθηση της απαιτείται η αύξηση της ευελιξίας του ηλεκτρικού συστήματος, ώστε παράλληλα με τη χρήση του φυσικού αερίου και της αποθήκευσης ενέργειας να διασφαλίζει την επιπλέον διείσδυση των ΑΠΕ. Πρόκειται για υποχρέωση η οποία προϋποθέτει την ασφαλή λειτουργία του ηλεκτρικού συστήματος και την ελαχιστοποίηση των περιορισμών της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ΑΠΕ, διαφορετικά ασφαλή λειτουργία του συστήματος θα αναιρεί κατά τρόπο νομικά ανεπίτρπετο την προτεραιότητα που παραχωρείται βάσει του άρθρου 102 του Νόμου.
To read this article in full, please click here.
Footnote
1. Ο Ιωνάς Νικολάου είναι δικηγόρος και ασκεί το επάγγελμα του στη Λευκωσία ως Διευθύνων Σύμβουλος της δικηγορικής εταιρείας Ionas Nicolaou LLC. Εξειδικεύεται στα θέματα που σχετίζονται με τον αναδυόμενο κλάδο του δικαίου της ενέργειας και της κλιματικής αλλαγής, τους ειδικότερους κλάδους του δημοσίου δικαίου και το διοικητικό δίκαιο. Στα θέματα της ειδικότητάς του, συνεργάζεται σε συνεταιριστική βάση με τη δικηγορική εταιρεία Kinanis LLC, για παροχή ολοκληρωμένων λύσεων, ώστε να καλύπτοντα, θέματα συμβάσεων, εταιρικού και φορολογικού δικαίου ως επίσης και θέματα ΦΠΑ.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
