Türk Icra Hukuku'nda ihtiyati haciz istemi alacaklinin bir para alacaginin zamaninda ödenmesini garanti altina almak için, mahkeme karari ile borçlunun mallarina önceden geçici olarak el konulmasidir. (B.Kuru, Icra ve Iflas Hukuku, C.3, S.2495-Icra ve Iflas Hukuku El Kitabi, S.1033) Bir baska deyisle ihtiyati haciz, para alacaklarina iliskin mevcut veya müstakbel bir takibin sonucunun güvence altina alinmasi için mahkeme karari ile borçlunun mal varligina el konulmasini saglayan geçici bir hukuki koruma (Muhammet Özekes,Icra Iflas Hukukunda ihtiyati haciz, S.12) olarak tanimlanmistir. Mahkemece verilecek ihtiyati haciz karari almanin sartlari IIK m.257'de su sekilde ele alinmistir:
Ihtiyati haciz sartlari;
Madde 257 - Rehinle temin edilmemis ve vadesi gelmis bir para borcunun alacaklisi, borçlunun yedinde veya üçüncü sahista olan tasinir ve tasinmaz mallarini ve alacaklariyla diger haklarini ihtiyaten haczettirebilir.
Vadesi gelmemis borçtan dolayi yalniz asagidaki hallerde ihtiyati haciz istenebilir:
1 - Borçlunun muayyen yerlesim yeri yoksa
2 - Borçlu taahhütlerinden kurtulmak maksadiyla mallarini gizlemege, kaçirmaga veya kendisi kaçmaga hazirlanir yahut kaçar ya da bu maksatla alacaklinin haklarini ihlâl eden hileli islemlerde bulunursa; Bu suretle ihtiyati haciz konulursa borç yalniz borçlu hakkinda muaccaliyet kesbeder.
IIK 257 maddesince ihtiyati haciz kararinin verilebilmesinin sartlari sunlardir:
a) Alacakliya iliskin kosullar
- Ihtiyati haciz isteminde bulunan kisinin alacakli sifati tasimasi gerekir.
- Kambiyo senedine dayanarak ihtiyati haciz isteminde bulunan alacaklinin ticaret hukuku bakimindan hakli ve mesru hamil olmasi veya son hamil disinda senet bedelini ödeyen ciranta, avalist, araya girme suretiyle ödeme bulunan senet ilgilisi sifatini tasimalidir. (T. Uyar, Icra Hukukunda Kambiyo Senetleri,3. Basi, C.1, S.555 - IIK serhi C.8, S.13421 vd.).
Yüksek Mahkeme (Yargitay 11.HD. 10.07.2013 Tarihli 15292/14571; 17.01.2011 Tarihli 14930/223) bu konuda hamilin bonoyu tanzim eden kesideciye ve onun lehine aval verene karsi ihtiyati haciz isteyebilmesi için bononun vadesinin gelmis olmasinin gerekli ve yeterli oldugunun ayrica protesto olmasinin gerekmedigini ifade etmistir. Kambiyo senedine dayanarak mahkemeden ihtiyati haciz karari istenebilmesi için senet asli, senet kaybedilmisse mahkemeden alinmis olan iptal kararinin mahkemeye sunulmasi gerekmektedir. Mahkeme, istemde bulunan kisilerin alacakli sifatini tasiyip tasimadigini re'sen inceleyerek, karar vermesi gerekmektedir.
- Alacakli medeni haklari kullanma ehliyetine sahip bir kisi olmasi gerekmektedir. Sulh Mahkemesi'nce bir meslek ve sanatin icrasi için izin verilen velayet altindaki çocuklarla vesayet altindaki kimseler bu meslek ve sanatin icrasindan dogan alacaklar için ihtiyati haciz isteminde bulunma hakkina sahiptir. Ihtiyati haczin vekaleten istenmesi de mümkündür. Acele hallerde teminat gösterilmisse vekaletname gösterilmese dahi vekilin alacaklinin vekaletine sahip olduguna iliskin beyani ile yetinilebilir.
Yabanci uyruklu alacaklilarda ihtiyati haciz isteyebilirler.
- Alacaklinin borçlu hakkinda cebri icra talebinde bulunma yetkisine sahip olmasi gerekir. Sarta bagli alacaklar için ihtiyati haciz istenemez. (S.Onsun, Vadesiz Senetler Için Ihtiyati Haciz Karari Verilebilir Mi?, I.H.1948/33,S.508)
- Kamu idarelerinin kamu alacaklarina iliskin ihtiyati haciz istekleri hakkinda özel bir yasa olan 6183 sayili kanunun hükümleri uygulanir.
- Ihtiyati haciz istemlerine iliskin gemi ve yük alacaklilarinin ihtiyati haciz istemleri IIK 257/4- 5 fikra hükümleri 6103 sayili kanunda yapilan degisiklik sonucunda yürürlükten kaldirilmistir.
Yeni TTK'nin 1464-1400 maddelerinin olusturdugu Deniz Takip Hukuku'nun temel esaslari düzenlenmistir. Bu kisimda gemilerin ihtiyati haczi, gemi rehninin paraya çevrilmesi ve gemilerin cebri icra islemlerine ne sekilde konu olacagi hakkinda özel hükümler sevkedilmistir. Bu kisimda hüküm bulunmayan hallerde genel Icra Hukuku hükümleri uygulama alani bulacaktir.
b) Alacaga iliskin kosullar;
. Hakkinda ihtiyati haciz istenen alacak para(borç) alacagi olmalidir. Yabanci para alacagi için de ihtiyati haciz karari verilmesi istenebilir. Bu durumda talep konusu yabanci para alacagi Türk Parasina çevrilerek Türk parasi karsiligi için ihtiyati haciz karari verilmesi istenmedir.
. Alacagin rehin ile temin edilmemis olmasi gerekir. Alacagi rehin ile temin edilmis alacakli kural olarak ihtiyati haciz isteminde bulunamaz. (Yargitay, 11.H.D. 09.10.2006 T., 8054/9887) IIK m. 257/1 de geçen rehinle temin edilmemis alacak tabiri ile rehinle karsilanmamis alacak seklinde anlamak gerekir. Bu suretle alacagin rehni asan kismi için ihtiyati karari almak hukuken mümkün olabilecektir. Asil borç rehin ile temin edilmis olsa bile kefiller hakkinda ihtiyati haciz karari verilebilir.
Ancak kefilin ipotek vermesi durumunda kefiller hakkinda da ihtiyati haciz karari verilemez. (A.Degnekli-M.Saldirim,S.26, Ayrica bkz. Yargitay, 19. H.D., 26.10.2007 T., 9019/9288)
Bu maddedeki rehin sözcügünün IIK. Md. 23 göz önüne alinarak yorumlamak gerekir. Bu nedenle IIK. 257/1 deki rehin terimi tasinir ve tasinmaz rehinleriyle bu terimin ayni madde geregince kapsamina giren diger haklari kapsar. Su halde, alacakli borçlunun mallari üzerinde hapis hakkina sahipse bu hakta bir rehin hakki sayildigindan ayrica borçlusu hakkinda ihtiyati haciz isteminde bulunamaz.
Kural olarak; rehinle temin edilmis alacaklar için ihtiyati haciz isteminde bulunulamazsa da bazi hallerde rehine ragmen ihtiyati hacze izin verilmistir:
Ilk önce rehinin paraya çevrilmesi yoluyla takip yapmak zorunlulugu olmayan hallerde alacakli borçlu hakkinda ihtiyati haciz talebinde bulunabilir.
Örnek olarak;
- Rehinin alacagi karsilayamayacagi muhakkak olan hallerde açik kalan miktar için ihtiyati haciz istenebilir,
- Rehinin alacagi karsilayamadigi hallerde,
- Kambiyo senedine bagli alacaklarda,
- Ipotekle temin edilmis faiz ve senelik taksit alacaklarinda,
- Rehinin yabanci bir memlekette bulundugu hallerde,
- Alacakliya adi takip yoluyla rehinin paraya çevrilmesi yolu arasinda seçim hakki verilmis olan hallerde,
- Alacaklinin rehine ikinci derece basvuracaginin kararlastirildigi hallerde,
- Rehinin paraya çevrilmesi yoluyla takip sirasinda alacakliya geçici rehin açigi belgesi verilmis oldugu hallerde,
- Rehin hakkinin çekismeli bulundugu hallerde alacakli rehnin mevcut ve geçerli oldugu iddiasinda israr etmekle beraber, ihtiyati haciz isteminde bulunabilir.
- Ticari isletme rehni alacaklisi, rehinle temin edilmis alacagi için ticari isletmenin veya onun münferit unsurlarinin ihtiyaten haczini isteyebilir.
- Alacagin vadesinin gelmis olmasi
Kural olarak, vadesi gelinmis olan yani muaccel olan alacaklar için ihtiyati haciz istenebilir. Bu kuralin istisnalari vardir:
Borcun muacceliyet ani borcun istenebilecegi yani ifa edilebilecegi ani ifade eder. Genellikle ihtiyati haciz istemine konu edilen bonolarda muayyen bir vade öngörülmüs oldugundan mahkemenin bononun vadesinin gelmis olup-olmadigina bakmasi yeterlidir. Borç için bir vade öngörülmemisse o zaman alacaklinin ihtari gerekir. Bonolara 'bu bono vadesinde ödenmedigi takdirde sonraki bonolarinda muaccel olacagi' seklinde konan muacceliyet kayitlari geçersizdir. Dolasiyla vadesi gelmemis bonolar hakkinda ihtiyati haciz karari verilmemelidir. Eger ki taraflar aralarinda yaptiklari ayri bir sözlesmede 'düzenlenen senetlerden birinin ödememesi halinde digerlerinin de muaccel olacagi kararlastirmissa bu sözlesme geregince vadesi gelmemis senetler için kanaatimizce ihtiyati haciz karari istenebilir.
"Vadesi gelmemis borçtan dolayi ihtiyati haciz verilmesi ayrik olarak öngörülmüs bir yoldur. Ancak bazi hallerde muaccel olmayan bir borç için ihtiyati haciz istenebilir."
1. Borçlunun belirli bir yerleşim yerinin olmaması
Borçlunun belirli bir yerleşim yeri olmaması hiçbir yerleşim yeri bulunmaması anlamında değil yerleşim yeri sık sık değiştirmesi ve sabit bir yerleşim yeri edinmemesi şeklinde anlaşılmalıdır. Yabancı memlekette belirli bir yerleşim yeri bulunan borçlunun Türkiye'de muayyen bir yerleşim yerinin olmadığı ileri sürülerek vadesi gelmemiş borçtan dolayı ihtiyati haciz istenemez.
2. Borçlunun yükümlülüklerinden kurtulmak maksadı
a) Mallarını gizlemesi,
b) Mallarını kaçırmaya hazırlanması,
c) Kaçmaya hazırlanması,
d) Kaçması,
e) Alacaklının haklarını ihlal eden hileli işlemlerde bulunması (Yargıtay 11. HD. 14.05.2012 T. 5437/7665; Yargıtay 15. HD. 19.11.2007 T. 6565/7260 – M. Özekes s:155 vd.)
Faturaya Dayali Olarak Ihtiyati Haciz Kararinda ise;
Kanaatimizce faturalar için alacagin varligi ve muaccel oldugu konusunda (ya da IIK.'nun 257/2 maddesindeki kosullarin gerçeklesmis oldugu) yaklasik ispat kuralina göre ihtiyati haciz isteminin kabulüne karar verilmesi gerekir. Yüksek mahkemenin bu konudaki kararlari ise çeliskilidir.
- ".sadece tek yanli düzenlenen faturalara dayanmis olmasi nedeniyle salt bu faturalara göre alacagin varligindan söz edilemeyeceginden dolayi, IIK. 257/1 maddesindeki sartlarin gerçeklesmedigini.."( Yargitay 19 HD. 03.06.2015 T. 17502/8213)
- "..Mahkemece, faturanin tek basina muaccel bir alacagin varligini ispata elverisli olmayip, ihtiyati haciz isteyen tarafin alacagin varligi konusunda kanaat olusturacak baska deliller sunmamasi dikkate alinarak ihtiyati haciz isteminin reddine karar verilmesi gerektigini.."(Yargitay 19. HD. 23.01.2014 T. E:2013/18723, K:1804)
- "..Borçlu çalisaninin ifadesine göre borçlunun mal kaçirma girisiminde bulundugunun anlasildigi, faturalar, sevk irsaliyeleri, borçlunun resmi adresini bosalttigina dair tebligat islemleri ve haciz tutanaklari dikkate alindiginda, vadesi gelmemis borca iliskin ihtiyati haciz karari verilmesi kosullarinin bulundugunu.."(Yargitay 19. HD. 25.03.2014 T. 1917/5739)
- "..Ihtiyati haciz talebinde sunulan çekler ve faturalarin temlik konusu alacagin borçlusu olan sirketin borçlu oldugunu göstermedigini, bu sirketin borçlu olduguna dair imzali bir belge de ibraz edilmediginden, ihtiyati haciz isteminin reddine karar verilmesine.." (Yargitay 19 HD. 07.01.2014 T. 18170/660)
Genel itibariyle Yüksek Mahkemenin birçok kararina baktigimizda faturayi tek basina ihtiyati haciz karari istenilmesinde yeterli görmemistir. Fakat örnek vermek gerekirse fatura ile beraber taraflarin iliskisini açikça ikrar ettigi imzali hesap mutabakati gibi bir belgenin varligi ihtiyati haciz karari istenilmesini mümkün kilmistir. Yine baska bir örnekte fatura ile beraber borçlunun mal kaçirma girisiminin oldugu kanaatine varilmasi halinde de ihtiyati haciz karari istenilmesini mümkün kilmistir. Dolayisiyla agirlikli olarak salt faturanin sunulmasi ihtiyati haciz istenilmesinde yeterli görülmezken fatura baskaca destekleyecek unsurlarla beraber sunuldugunda ihtiyati haciz karari verilebildigi görülmektedir
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.