Dijital çağın bir sonucu olarak hızla gelişen teknoloji çeşitli sektörlerde etkisini göstermektedir. Etkin ve verimli olabilmek adına ön plana çıkan unsurlar hız ve işlem kolaylığı olarak nitelendirilebilir. Bu kapsamda birçok sektörde yeni teknolojiler benimsenerek dijital dönüşüm gerçekleşmektedir. Her ne kadar hukuk sektörü olası belirsizlikler ve risklerden dolayı değişime karşı dirençli olsa da dijital dönüşümün bir yansıması olarak bu alanda da yeni teknolojiler geliştirilmiştir. Bu kapsamda, elektronik sözleşmeler ve akıllı sözleşmeler, hukuk alanında geleneksel sözleşmelerin yerini alacak teknolojilerdir.
Elektronik sözleşmeler, tarafların bir elektronik iletişim aracı kullanarak, genellikle internet üzerinden akdettikleri sözleşmeleri ifade etmektedir. Akıllı sözleşmeler ise sözleşmenin ifasının otomatik olarak yerine getirildiği yani sözleşmeden insan müdahalesinin kaldırıldığı sözleşmeler olarak ifade edilmektedir1. Kavramlar arasındaki farkların ve benzerliklerin neler olduğunun ortaya konulması, iki farklı sözleşme türünün anlaşılması ve tabi oldukları hukuki rejimin belirlenmesi açısından önem arz etmektedir.
Elektronik Sözleşmeler
Türk hukukunda elektronik sözleşmelerin tanımı yapılmamıştır. Ancak elektronik sözleşmeler, sözleşmenin taraflarından en az birinin irade beyanını sayısallaştırıp elektronik hale getirerek ilettiği sözleşmeler olarak karşımıza çıkmaktadır2. Elektronik sözleşmeler geleneksel sözleşmelerin dijital ortamda oluşturulmuş ve akdedilmiş olan versiyonu olarak da nitelendirilebilir. Zira Türk Hukuku'nda elektronik sözleşmelere de geleneksel sözleşmelere uygulanan hükümler uygulanır. Elektronik sözleşmelerin kurucu unsurları 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun ("TBK") 1. maddesi uyarınca tarafların karşılıklı irade beyanları ve birbirlerine uygun açıklamalarıdır. Bunun yanında dijital bir ortamda kurulan bir sözleşme olduğu için hazır bulunmayanlar arasında akdedilen bir sözleşmedir. Kuruluş bakımından üç farklı şekilde anılan elektronik sözleşmelerin web siteleri üzerinden, elektronik posta yolu üzerinden ya da elektronik veri değişimi ("EDI- electronic data interchange") yoluyla kurulması mümkündür.3 EDI, temelinde taraflar arasında önceden kurulmuş sözleşmelere dair verilerin insan müdahalesi olmaksızın standart bir şekilde bilgisayardan bilgisayara taşınmasını ifade eder. Çoğunlukla standartlaştırılmış siparişlerin, faturaların vb. diğer kayıtların taraflar arasında iletilmesinde kullanılmaktadır4. Elektronik ticaret amacıyla kurulan elektronik sözleşmeler hazırlanırken 6563 Sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun'un da ayrıca dikkate alınması gerekmektedir.
Akıllı Sözleşmeler
İlk olarak Nick Szabo tarafından 1994 yılında kaleme alınan ve "Smart Contracts" başlığını taşıyan makale ile anılmaya başlayan akıllı sözleşmeler, "bir sözleşmenin koşullarını yerine getiren ve bilgisayar üzerinden kurulan bir işlem protokolü" olarak tanımlanmaktadır5. Akıllı sözleşmeler blokzincirde saklanan ve sözleşmenin koşullarını otomatik olarak yerine getiren kod olarak da tanımlanabilir. Akıllı sözleşmelerin oluşturulmasında kullanılan temel program "Eğer ..., o halde ("If...Then") şeklinde formüle edilen bir kalıpla çalışmaktadır. Dolayısıyla önceden anlaşılmış olan şartlar gerçekleştiğinde sözleşme kendi kendini ifa etmektedir. Akıllı sözleşmelerde yer alan protokol akıllı sözleşme ile bağlantının nasıl blokzincire yüklendiği ve protokolde düzenlenen kuralın hangi eyleme izin verdiği algoritmaları ifade etmektedir6.
Akıllı sözleşmeler tamamen dijital bir içeriğe sahip şekilde düzenlenmektedir. Dijital olarak doğrulanması mümkün olmayan edimlerin, akıllı sözleşmelerin konusunu oluşturması mümkün olmamaktadır7. Bir diğer anlatımla, akıllı sözleşmeler gerçekte somut olarak bulunan bir varlığın dijital ortamdaki yansımasına ilişkindir. Örneğin, şartların gerçekleşmesiyle taraflardan birinden diğerine transfer edilen token, gerçekte bir taşınmazı ifade edebilir. Akıllı sözleşmeler Türk Hukuku'nda düzenlenmemiştir. Bu kapsamda akıllı sözleşmeye uygulanacak hükümler ve olası bir uyuşmazlıkta mahkemenin nasıl bir değerlendirme yapacağı belirsizdir. Özellikle resmi şekle tabi olan taşınmaz satışı, ipotek gibi hukuki işlemlerin akıllı sözleşme ile ifa edilmesi birçok soruna neden olabilir. Şartların gerçekleşmesiyle dijital ortamda ifa edilen akıllı sözleşmenin gerçekte yansıttığı varlık, aslında şekil şartına uyulmadığı için geçersiz olabilecektir.
Elektronik Sözleşmeler & Akıllı Sözleşmelerin Birbirlerinden Ayrılan Noktaları
İlk bakışta, akıllı sözleşmeler elektronik sözleşmelere benzetilebilir. Zira ikisi de internet ortamında ve dijital olarak düzenlenen sözleşmelerdir. Ancak elektronik sözleşmeler ve akıllı sözleşmeler birbirleri ile aynı anlama gelmemektedir. Bu kavramların birbirlerinden ayırt edilmesi için elektronik sözleşmelerin ve akıllı sözleşmelerin başlıca özellikle üzerinde durarak açıklayıcı bir karşılaştırma yapılmaya çalışılacaktır.
Elektronik sözleşmeler esasen yazılı bir sözleşmenin elektronik ortamda akdedilmesidir. Bu sayede, elektronik ortamdan yapılan mal ve hizmet satışlarında kişiler istediği takdirde, sözleşme dokümanlarına yazılı olarak erişebilmektedir. Bu nedenle, mahkemeler adi yazılı şekilde yapılmış bir sözleşmeye uyguladıkları hükümlerin aynısını elektronik sözleşmelere de uygulayabilmektedir8. Bazen akıllı sözleşmeler, sözleşme olarak bile nitelendirilemeyebilir, dağıtık defterde otomatik olarak devreye giren bilgisayar kodudur.9 Bu kapsamda akıllı sözleşmelerin, sözleşmenin kendisinden ziyade ifasına ilişkin olduğu söylenebilir. Zira akıllı sözleşmeler, kesin olarak tanımlanmış koşullar gerçekleşmeden devreye girmemektedir.
Akıllı sözleşmenin ifa edilmesinde sözleşme taraflarının veya üçüncü kişilerin bir davranışta bulunmasına gerek kalmamaktadır. Elektronik sözleşmelerden farklı olarak akıllı sözleşmelerde, baştan belirlenmiş olan edim ve karşı edim, programlama dilinde yazılım ve donanımlar kullanılarak kendiliğinden gerçekleşmektedir10. Bunun bir sonucu olarak aracılar da ortadan kalkmakta ve eşler arası (peer to peer) bir işlem gerçekleşmektedir. Elektronik sözleşmelerde ise sözleşmenin her aşamasında insan müdahalesi olabilir. Elektronik sözleşmeyi, geleneksel sözleşmelerde olduğu gibi taraflar kendileri ifa ederler. Akıllı sözleşmenin aksine ifanın gerçekleşmesi için merkezi bir aracı gerekebilir. Örneğin bir akıllı sözleşmenin şartları gerçekleştiğinde token taraflardan birinin cüzdanından diğerine bir bankanın aracılığına ihtiyaç olmaksızın doğrudan transfer edilmekteyken, elektronik sözleşmenin ifası için yapılacak ödemede banka üzerinden transfer yapılması gerekebilecektir.
Akıllı sözleşmelerin tadili için her iki tarafın da onayı gerekmektedir, bir taraf kod üzerinde tek başına değişiklik yapamamaktadır. Elektronik sözleşmelerde ise taraflardan birinin sözleşmeyi tek başına tadil edebileceğine ilişkin bir hüküm eklenebilir, dolayısıyla sözleşmenin tadili için her iki tarafın da onayına gerek olmayan durumlar gerçekleşebilecektir.
SONUÇ
Elektronik sözleşmeler ve akıllı sözleşmelerin her ikisi de dijital ortamda oluşturulan sözleşmeler olmakla beraber, sözleşmenin kurulması, niteliği ve ifası yönünden esaslı farklılıklar bulunmaktadır. Elektronik sözleşmeler, geleneksel anlamda yazılı sözleşmelerin dijital ortamda akdedilmesini ifade ederken, akıllı sözleşmeler blokzincir üzerinde kesin olarak tanımlanmış koşulların gerçekleşmesiyle devreye girerek ifayı sağlayan bilgisayar kodlarıdır. Elektronik sözleşmelerin Türk Hukuku'nda tanımı yapılmamıştır, ancak yazılı sözleşmelere uygulanan hükümler elektronik sözleşmelere de uygulanır. Akıllı sözleşmeler ise Türk Hukuku'nda düzenlenmemiştir. Bu kapsamda akıllı sözleşmeye uygulanacak hükümler ve olası bir uyuşmazlıkta mahkemenin nasıl bir değerlendirme yapacağı belirsizdir. Akıllı sözleşmelerde insan müdahalesi oldukça azdır, bunun bir sonucu olarak eşler arası ve aracısız bir transfer sağlar, elektronik sözleşmelerde ise her aşamada insan müdahalesi mümkündür ve aracıya olan ihtiyaç tamamen bertaraf edilmemiştir. Akıllı sözleşmelerin tadili için her iki tarafın da onayı gerekirken, elektronik sözleşmelerin taraflardan sadece biri tarafından tadil edilebileceği kararlaştırılabilir.
Footnotes
1. Krş. Paech, s. 1082; RASKIN, Mask, The Law and Legality of Smart Contracts, Georgetown Law Technology Review 304 (2017), s. 305.
2. KENTLİ I., Elektronik Sözleşmelerin Kurulması ve Geçerliliği, Yüksek Lisans Tezi, s.9,2021.
3. Akıllı Sözleşmelerin Kuruluşu ve Geçerlilik Şartları, s.94; Governatori et al. S.384, Doç. Dr. Pınar Çağlayan Aksoy, Onikilevha Yayıncılık, Ocak 2021.
4. Akıllı Sözleşmelerin Kuruluşu ve Geçerlilik Şartları, s.100, Doç. Dr. Pınar Çağlayan Aksoy, Onikilevha Yayıncılık, Ocak 2021.
6. DOĞANCI D.E., Blokzincire Dayalı Akıllı Sözleşmelerin Hukuki Nitelikleri, Kuruluşu, Yorumu, İfası ve Bazı Örnek Hukuki Uygulamalar, s.78, On İki Levha Yayıncılık, 2021.
7. "Akıllı Sözleşme Raporu", Blockchain Türkiye: Hukuk, Düzenlemeler ve Kamu İlişkileri Çalışma Grubu, Türkiye Bilişim Vakfı, Temmuz 2021, sf.11.
8. "Akıllı Sözleşmelerin Kuruluşu ve Geçerlilik Şartları", s.98; O'Shields, s.181, Doç. Dr. Pınar Çağlayan Aksoy, Onikilevha Yayıncılık, Ocak 2021.
10. "Akıllı Sözleşme Raporu", Blockchain Türkiye: Hukuk, Düzenlemeler ve Kamu İlişkileri Çalışma Grubu, Türkiye Bilişim Vakfı, Temmuz 2021, sf.11.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
