Son yıllarda enerji ve altyapı sektörlerinde artan talep, mevcut elektrik dağıtım sistemlerinde çeşitli zorlukları beraberinde getirmiştir. Elektrik hizmetlerinin genişleyen yerleşim alanlarına ve sanayi bölgelerine ulaştırılması, dağıtım şirketleri için gerek finansal gerekse operasyonel açıdan önemli bir yük oluşturmaktadır. Geleneksel olarak, bu altyapılar dağıtım şirketleri tarafından tesis edilip işletilirken, yeni düzenlemelerle birlikte gerçek ve tüzel kişilerin de dağıtım varlıklarını tesis edebilmesine olanak tanınmıştır. Bu değişikliğin temel sebebi, yatırım süreçlerini hızlandırmak ve altyapı ihtiyacını daha esnek bir modelle karşılayabilmektir.
Üretim veya tüketim tesislerinin dağıtım sistemine bağlanabilmesi veya dağıtım sistemine bağlı üretim veya tüketim tesislerinin güç artışı taleplerinin karşılanabilmesi için, sistem kullanımı açısından kapasitenin yetersiz olması nedeniyle genişleme yatırımı veya yeni yatırım yapılmasının gerekli olduğu hallerde, söz konusu yatırımın dağıtım şirketi adına, bağlantı yapmak isteyen gerçek veya tüzel kişiler tarafından ilgili mevzuat kapsamındaki teknik standartlar sağlanarak yapılabilmesi veya yeterli finansmanın mevcut olmadığı hallerde finanse edilebilmesi ile geri ödemeye ilişkin usul ve esaslar, mevzuatımıza yeni düzenleme ile girmiştir.
Yetersiz trafo kapasitesi, mevcut şebekenin yeni bağlantıyı kaldıracak altyapıya sahip olmaması sebebiyle yeni hat, trafo veya dağıtım merkezi yatırımı gerekmesi, bağlantı talebinin dağıtım şirketinin mevcut yatırım planlarında ön görülmemiş olması, fiziki koşullar sebebiyle iletim hatlarının döşenmesi veya yeni trafo kurulumunun zor olması gibi sorunlarla karşılaşan başvuru sahibinin dağıtım varlıklarını kendisi tesis ederek veya finansman sağlayarak altyapı eksiklerini daha hızlı gidermesi bir ihtiyaç halini almaktadır.
Dağıtım şirketleri belirli bir bütçe ve plan çerçevesinde yatırım yapabildiğinden, her bölgedeki ihtiyaca aynı hızda yanıt vermeleri her zaman mümkün olmayabilir. Özellikle sanayi tesisleri, büyük konut projeleri ve ticari alanlar için altyapı erişiminin hızlı sağlanması büyük önem taşırken, mevcut prosedürler kimi zaman gecikmelere yol açmaktadır. Bununla birlikte, dağıtım şirketleri için belirlenen regülatif çerçeve ve yatırım planları, tüm taleplerin eş zamanlı karşılanmasını zorlaştırmaktadır. Bu noktada, Yeni Metodoloji (“Gerçek ve Tüzel Kişiler Tarafından Dağıtım Varlıklarının Tesis Edilmesi ve Geri Ödeme Metodolojisi”) devreye girerek kullanıcıların (başvuru sahibi), kendi ihtiyaçlarına uygun altyapıyı kurmalarına imkân tanımakta ve böylece sürecin hızlanmasını sağlamaktadır. Finansal açıdan bakıldığında da bu model, dağıtım şirketlerinin üzerindeki mali yükü azaltarak, daha geniş çaplı projelere odaklanmalarına olanak tanımaktadır. Böylece, talebin yoğun olduğu bölgelerde hem altyapı genişletme süreçleri hızlanmakta hem de ekonomik kaynaklar daha verimli kullanılmaktadır.
Yazımızın ilk bölümünde, başvuru sahibinin karşılaşabileceği fırsatları ele alacağız. İkinci bölümde ise yeni düzenlemeyi, Yeni Metodoloji ile yürürlükten kaldırılan Mülga Metodoloji (“Kullanıcı Tarafından Dağıtım Varlıklarının Tesis Edilme Metodolojisi”) arasında bir karşılaştırma yaparak inceleyeceğiz.
“Başvuru sahibi” veya “kullanıcı” veya “yatırımcı” terimlerini birbirinin yerine geçecek şekilde kullanacağız.
Başvuru sahibi olarak gerçek veya tüzel kişiler ve kullanıcılar sayılmaktadır. Bireysel Tüketiciler (konut aboneleri, yani evlerinde elektrik kullanan bireyler), Ticari ve Sanayi tüketicileri (fabrikalar, işletmeler, alışveriş merkezleri, organize sanayi bölgeleri (OSB'ler) gibi yüksek tüketim yapan ticari ve sanayi kuruluşları), Kamu kurumları ve belediyeler, elektrik kullanan sulama kooperatifleri ve tarımsal işletmeler, elektrik üreticileri (belirli durumlarda şebekeye bağlanmak isteyen bazı üreticiler) de bağlantı sürecinde “kullanıcı” statüsüne girebilirler.
Başvuru sahibi, yani dağıtım varlıklarını tesis eden yatırımcı, doğrudan kar etmek yerine dolaylı yollarla ekonomik avantajlar sağlayarak kazanç elde edecektir. Yeni metodoloji kapsamında yatırımcılar, şebeke altyapısını geliştirerek geri ödeme mekanizmalarından, işletme maliyetlerini düşürmekten, stratejik avantajlardan ve gelecekteki iş fırsatlarından faydalanabileceklerdir.
Başvuru sahibinin hangi fırsatlarla karşılaşabileceğine baktığımızda:
1. Geri ödeme mekanizması ile yatırımın karşılanması
- Yeni metodolojiye göre başvuru sahibi dağıtım varlığını tesis etmek için yaptığı harcamaları geri alacaktır. Bu geri ödeme süreci TEDAŞ'ın belirlediği maliyet tarifesi ve TÜFE oranları çerçevesinde gerçekleşecektir.
- Başvuru sahibi, dağıtım sistemine bağlanabilmesi için gerekli olan elektrik altyapısını (trafo, hat, direk, dağıtım merkezi vb.) kendi finansmanıyla inşa edecek veya ettirecektir.
- Yapılan harcamalar belgelenerek dağıtım şirketine sunulacaktır.
- TEDAŞ ve dağıtım şirketi, yapılan harcamaları kontrol ederek geri ödeme hesaplamalarını yapacaktır.
- Belirlenen süre içinde yatırımcıya ödemeler yapılacaktır.
- Ancak buradan doğrudan kar elde edilmeyip yalnızca yapılan yatırımın geri alınması beklenmektedir. Yatırımcı neden böyle bir yatırım yapar sorusunun cevabı dolaylı kazanç fırsatlarında görülmektedir.
2. Elektrik Üreticileri için: Daha fazla elektrik satışı yapmak
- Özellikle yenilenebilir enerji üreticileri (güneş, rüzgâr, biyokütle vb.) veya büyük enerji üreticileri, dağıtım altyapısına yatırım yaparak kendi ürettikleri elektriği şebekeye daha hızlı ve kesintisiz şekilde satma fırsatı yakalayabileceklerdir.
- Elektrik üreticileri, dağıtım sisteminde kapasite sorunu yaşanıyorsa, yatırım yaparak altyapıyı güçlendirip ürettikleri elektriği şebekeye verebilme sürecini hızlandırabileceklerdir.
- Böylece daha erken elektrik satışı yapmaya başlayıp daha fazla gelir elde edebilirler.
- Şebekeye öncelikli bağlantı sağlayarak rekabet avantajı kazanabilirler.
Örnek: Bir güneş enerjisi santrali (GES) yatırımcısı, trafo kapasitesi dolu olduğu için şebekeye bağlanamıyorsa, dağıtım varlıklarını kendisi finanse ederek şebekeye bağlanmayı temin edebilir ve elektrik satışından gelir elde edebilir.
3. Sanayi ve Ticari İşletmeler için: Daha düşük elektrik maliyeti
- Büyük ölçekli elektrik tüketicileri (sanayi tesisleri, AVM'ler, organize sanayi bölgeleri, büyük üretim fabrikaları), dağıtım varlıklarını tesis ederek uzun vadede enerji maliyetlerini düşürebilir ve kar elde edebilir.
- Kesintisiz ve güvenilir enerji altyapısı, üretim kayıplarını önleyebilecektir.
- Enerji kesintileri nedeniyle yaşanan üretim duruşlarını minimize edeceğinden operasyonel maliyetlerin düşmesi beklenecektir.
- Şebeke kapasitesini arttırarak, gelecekte artacak enerji ihtiyacını daha düşük maliyetlerle karşılayabileceklerdir.
Örnek: Bir fabrika, sürekli elektrik kesintileri sebebiyle üretim kaybı yaşıyorsa, dağıtım varlıklarına yatırım yaparak kesintisiz enerji sağlayabilir ve operasyonel verimliliği arttırarak dolaylı yoldan kazanç elde edebilir.
4. Gelecekteki yatırımlara hazırlık: Yeni iş fırsatları yaratmak
- Dağıtım varlıklarına yatırım yapmak, yatırımcıya uzun vadeli avantajlar sunacaktır.
- Elektrik altyapısına yatırım yapan şirketler, gelecekteki enerji projelerinde öncelikli konuma gelebilir.
- Devlet teşvikleri ve hibelerden yararlanma fırsatı doğabilir.
Örnek: Bir yatırımcı, belirli bir bölgede trafo merkezi kurarak altyapıyı geliştirirse, gelecekte bu bölgede daha büyük enerji projeleri geliştirilirken öncelikli yer alıp rekabet avantajı kazanabilir.
5. Kamusal ve Stratejik avantajlar
- Büyük şirketler, enerji altyapısına yatırım yaparak çevresel ve sosyal sürdürülebilirlik hedeflerine katkı sağlayabilir.
- Kamusal projelere destek veren yatırımcılar, devlet teşviklerinden ve uzun vadeli finansman avantajlarından yararlanabilir.
- Daha düşük enerji fiyatları ve uzun vadede daha düşük işletme maliyetleri sağlanabilir.
Örnek: Bir belediye, bölgesinde elektrik kesintilerini azaltmak için dağıtım varlıklarına yatırım yaparsa hem bölge sakinlerinin memnuniyetini arttırabilir hem de uzun vadede altyapı maliyetlerini düşürerek tasarruf sağlayabilir.
Özetle; Yatırımcı dağıtım varlıklarını tesis ederek nasıl kazanç sağlar?
- Başvuru sahibi, doğrudan geri ödemeden kar elde etmez ama dolaylı yollardan kazanç sağlayabilir.
- Elektrik üreticileri, dağıtım altyapısına yatırım yaparak şebekeye hızlı bağlanıp elektrik satışından erken gelir elde edebilirler.
- Sanayi ve ticaret işletmeleri, daha güvenilir ve kesintisiz enerjiyle operasyonel maliyetlerini düşürebilir.
- Uzun vadeli iş fırsatları yaratılıp yatırımcılar gelecekteki projelerde öncelikli konum elde edebilir.
- Devlet teşvikleri, hibeler ve enerji maliyet avantajlarından faydalanılabilir.
- Rekabet avantajı sağlanarak pazardaki konum güçlendirilebilir.
Başvuru sahibi, dağıtım varlıklarını tesis ederek direkt olarak kar elde etmese de bağlantı önceliği kazanma, enerji maliyetlerini düşürme, operasyonel verimlilik arttırma ve gelecekte yeni iş fırsatları yakalama gibi avantajlarla dolaylı bir kazanç sağlayabilir.
Bu nedenle, bu tür yatırımlar genellikle elektrik üreticileri, büyük enerji tüketicileri ve uzun vadeli enerji projelerine odaklanan yatırımcılar için mantıklı bir finansal strateji olabilir.
Yeni Metodolojinin Getirdikleri
Enerji Piyasası Denetleme Kurumu'nun (EPDK), 27/08/2014 tarihli toplantısında “Kullanıcı Tarafından Dağıtım Varlıklarının Tesis Edilme Metodolojisi” (“Mülga Metodoloji”) onaylanmış ve bu metodoloji yürürlüğe girmiştir. Ancak 13/02/2025 tarihli,13289 sayılı EPDK kararı ile bu metodoloji yürürlükten kaldırılmış ve yerine EPDK “Gerçek ve Tüzel Kişiler Tarafından Dağıtım Varlıklarının Tesis Edilmesi ve Geri Ödeme Metodolojisi” (“Yeni Metodoloji”) getirilmiştir.
Yeni Metodoloji, dayanağı 14/03/2013 tarihli ve 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu (m.9 Dağıtım Faaliyeti) olan Elektrik Piyasası Bağlantı Yönetmeliği'nin 21. Maddesine dayanılarak hazırlanmış ve 19/02/2025 tarihli 32818 sayılı Resmî Gazete 'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu değişiklik ile yatırımcılar ve dağıtım şirketleri arasındaki süreçler yeniden düzenlenmiş, yatırımcıların sorumlulukları arttırılmış ve geri ödeme mekanizmaları detaylandırılmıştır.
Yeni Metodolojinin Getirdiği Temel Yenilikler
Yeni metodoloji ile bazı önemli değişiklikler ve yenilikler yürürlüğe girmiştir. Bunlar, önceki metodoloji ile karşılaştırmalı olarak şu şekilde özetlenebilir:
- Başvuru Sahibinin Rolü
Mülga Metodoloji: Yalnızca kullanıcılar, bağlantı noktalarındaki kapasite yetersizliği nedeniyle belirli durumlarda dağıtım varlıklarını tesis edebilmekte; süreç, dağıtım şirketlerinin inisiyatifindeydi.
Yeni Metodoloji: Artık gerçek ve tüzel kişiler de dağıtım varlıklarını tesis edebilecek ve süreç daha geniş bir kapsama yayılacaktır. Ayrıca, finansman seçeneği getirilerek başvuru sahiplerinin yatırımlara doğrudan katkıda bulunmaları sağlanmıştır.
- Bağlantı Görüşleri ve Anlaşmalar
Mülga Metodoloji: Bağlantı talepleri üzerine dağıtım şirketleri yatırım planlarına göre değerlendirme yapmaktaydı. Ancak bağlantı görüşleri yeterince detaylı olmayıp belirli bir çerçeveye oturtulmamıştı.
Yeni Metodoloji: Bağlantı görüşleri artık daha detaylı olacak ve tesis edilmesi gereken şebeke varlıkları, gerekli izin süreleri gibi konular önceden belirlenecek, süreç daha şeffaf hale getirilecektir.
- Geri Ödeme ve Maliyet Hesaplamaları
Mülga Metodoloji: Kullanıcı tarafından tesis edilen varlıkların geri ödeme süreçlerinde belirsizlikler bulunmaktaydı.
Yeni Metodoloji: Geri ödeme hesaplamalarında TEDAŞ'ın yayımladığı birim fiyatlar ve TÜFE oranları dikkate alınacağından yatırımcılar, hangi maliyetlerin nasıl hesaplanacağını önceden bilebilecek ve geri ödeme süreçleri standart hale gelecektir.
- Teminat ve Süreç Yönetimi:
Mülga Metodoloji: Teminat uygulaması belirsiz olup süreçlerin nasıl işleyeceği konusunda net kurallar bulunmamaktaydı.
Yeni Metodoloji: Dağıtım şirketleri, yatırım planlarını etkileyen tesisler için belirli koşullar altında başvuru sahibinden teminat talep edebilecektir.
- Kamulaştırma ve İzin İşlemleri
Mülga Metodoloji: Kamulaştırma ve izin süreçleri dağıtım şirketlerinin sorumluluğunda olup, başvuru sahiplerinin rolü net çizilmemişti.
Yeni Metodoloji: Dağıtım şirketlerinin talebi üzerine başvuru sahipleri belirli sorumlulukları üstlenebilecek; bu durum kamulaştırma süreçlerinin hızlanmasını sağlayabilecektir.
- Geçici Hükümler ve Önceki Yatırımların Durumu:
Mülga Metodoloji: Daha önce tesis edilen varlıkların geri ödeme süreçleri belirsizlik içermekteydi.
Yeni Metodoloji: Yeni düzenleme, geçmiş yatırımların da yeni metodolojiye göre değerlendirilmesine olanak tanımakta, önceki uygulamalardaki eksiklikleri gidermeyi amaçladığı düşünülmektedir.
Hukuki Önlem Önerileri
Yatırımcıların ve dağıtım şirketlerinin hukuki risklerini asgariye indirebilmek için bazı önlemler almaları gerektiği düşüncesindeyiz.
- Yatırımcılar için hukuki önlemler
Bağlantı ve geri ödeme süreçlerine ilişkin sözleşmeleri dikkatlice incelemeleri,
Kamulaştırma ve izin süreçlerinde hukuki danışmanlık almaları,
Ödemeler ve maliyet hesaplamalarıyla ilgili olarak dağıtım şirketleriyle yazılı mutabakat sağlamaları önerilebilir.
- Dağıtım Şirketleri İçin Hukuki Önlemler
Bağlantı görüşleri ve yatırım planlarını mevzuata uygun şeklide hazırlamaları,
Geri ödeme süreçlerini şeffaf yönetmeleri,
Kamulaştırma süreçlerinde yatırımcılarla açık bir iletişim kurmaları tavsiye edilebilir.
Sonuç olarak;
Yeni Metodolojinin, dağıtım varlıklarının tesis edilmesi ve geri ödeme süreçlerini daha detaylı ve şeffaf bir şekilde düzenleyerek, önceki uygulamalardan kaynaklanan belirsizlikleri gidermeyi amaçladığı görüşündeyiz. Ancak, yatırımcıların ve dağıtım şirketlerinin süreci dikkatle yönetmesi, sözleşmeleri detaylıca incelemesi ve hukuki danışmanlık almasının önemli olduğu kanaatindeyiz.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
