Rekabet Kurulu (“Kurul”) soruşturma kapsamında İstanbul-İzmir Otoyolu'nda (O-5 Otoyolu) elektrikli araçlara şarj hizmeti sunulması faaliyeti bakımından OKSİJEN isimli otoyol hizmet tesislerinin işletmecisi Otoyol İşletme ve Bakım AŞ (OİB) ve elektrikli araç şarj istasyonu işletmecisi ZES Dijital Ticaret AŞ (ZES) arasındaki dikey ilişki çerçevesinde tek alıcıya sağlama yükümlülüğü bulunması ve bu durumun sözleşmesel münhasırlığa yol açması nedeniyle OİB ve ZES tarafından 4054 sayılı Kanun'un 4. maddesinin ve/veya 6. maddesinin ihlal edilip edilmediği iddiaları incelemiştir.
Soruşturma kapsamında Kurul elektrikli araçlara şarj hizmeti sunulması faaliyeti kapsamında O-5 otoyolunda yer alan şarj ünitelerini incelediğinde; 2018 yılında OİB ile ZES arasında imzalanan sözleşme ile birlikte OKSİJEN'lerde ayrı bir trafo ve ek iletim hattına gerek olmadan ZES markalı AC şarj ünitelerinin kullanıldığı ancak zamanla AC şarj ünitelerinin yerini DC şarj ünitelerine bıraktığını tespit etmiştir. Bu doğrultuda dosya özelinde ilgili ürün pazarı; hem AC hızlı şarj hizmetini hem de DC yüksek hızlı şarj hizmetini kapsayacak şekilde “elektrikli araç şarj hizmeti” olarak tanımlanmıştır.
Yapılan ilgili coğrafi pazar değerlendirmesinde ise, O-5'e ücret ödeyerek giriş yapan kullanıcıların elektrikli araç şarj hizmetini ve kişisel ihtiyaçlarını karşılamak üzere dinlenme tesisi hizmetini ne şekilde alabileceği hususunun göz önünde bulundurulması gerektiği kanaatine varılmıştır. O-5'e giriş yapan kullanıcıların 27 km'de bir bulunan OKSİJEN'ler ve birbirlerini ikame eden haricinde muhtelif ihtiyaçlarını karşılamak istemesi durumunda O-5'ten çıkış yapması gerektiği belirtilmiştir. Böyle bir durumda ise O-5'e yeniden giriş yapılması söz konusu olacağı ve kullanıcılar hem otoyol giriş-çıkış ücretinin doğuracağı maliyetle hem de giriş-çıkıştaki zaman kaybı nedeniyle işlem maliyetiyle karşılaşacağı ifade edilmiştir. Bu sebeple O-5'e giriş yapan kullanıcıların O-5 üzerinde yer alan OKSİJEN'lere ilişkin kilitlenme etkisine (lock-in effect) maruz kaldıkları değerlendirilmiştir. Bu nedenle ilgili coğrafi pazar “O-5 İzmir-İstanbul Otoyolu” olarak tanımlanmıştır.
OİB tarafından ZES'e, OKSİJEN'lerde elektrikli araç şarj istasyonlarının kurulumu ve işletilmesi bakımından 01.06.2018-01.06.2023 dönemine ilişkin münhasırlık hakkı verildiği belirtilmiştir. OİB ile ZES arasında 02.06.2022 tarihinde imzalanan Zeyilname vasıtasıyla, ZES'in münhasıran faaliyet gösterdiği O-5 Otoyolu üzerindeki OKSİJEN'lerde TESLA'nın da faaliyet gösterebilmesi mümkün kılınmıştır. Bu kapsamda OİB tarafından ZES'e tanınan beş yıllık münhasırlığın, bitimine yaklaşık bir yıl varken, yine OİB tarafından sonlandırıldığı ifade edilmiştir. İlerleyen süreçte OİB ve başkaca teşebbüsler arasında da OKSİJEN'lerde şarj istasyonu kurulumuna ve işletilmesine yönelik olarak sözleşmeler imzalanmış olup, 25.11.2024 tarihi itibarıyla sözleşme imzalanan 14 teşebbüs bulunduğu belirtilmiştir.
Kurul tarafından, sağlayıcı konumundaki OİB'nin O-5'in işletilmesi ve yer sağlama hizmeti sunulması bakımından hukuki tekel konumunda olduğu, rakip alıcıların dikey entegrasyon veya alternatif bir sağlayıcı vasıtasıyla O-5 üzerinde yer sağlama hizmetine erişmesinin mümkün olmaması sebebiyle söz konusu münhasırlık ilişkisinde pazar kapama etkisinin yüksek olduğu belirtilmiştir. OİB ile ZES arasındaki münhasırlık ilişkisi grup muafiyeti açısından değerlendirildiğinde; 2002/2 sayılı Tebliğ'in tek alıcıya sağlama yükümlülüğü öngören bir dikey anlaşmanın grup muafiyetinden faydalanabilmesi için alıcının anlaşma konusu malları veya hizmetleri aldığı pazardaki pazar payının %30'u aşmaması gerektiğini koşulu çerçevesinde 01.06.2018-02.06.2022 döneminde münhasır alıcı konumunda bulunan ZES'in ilgili pazardaki pazar payının %30'dan fazla olduğu dikkate alındığında taraflar arasında akdedilen Kurulum Sözleşmesi'nin 2002/2 sayılı Tebliğ'den faydalanamayacağı ifade edilmiştir. Bunun yanı sıra OİB ile ZES arasında akdedilen Kurulum Sözleşmesi'nin, ZES'e yaklaşık dört yıllık bir münhasırlık sağlaması dolayısıyla bu süreçte pazarı ZES'in rakiplerine tamamen kapatması sebebiyle Kurulum Sözleşmesi'ne 4054 sayılı Kanun'un 5. maddesi kapsamında muafiyet tanınmasının mümkün olmadığı değerlendirilmiştir.
Tüm bu nedenlerle Kurul, sözleşmesel münhasırlık uygulaması ile OİB ile ZES'in 4054 Kanun'un 4. maddesini ihlal ettiklerine, uzlaşma usulü kapsamında idari para cezalarının %25 oranında indirilmesi sonucunda 2023 yılı gayrisafi gelirleri üzerinden ZES hakkında 1.707.963,45 TL tutarında ve OİB hakkında 6.025.703,83 TL tutarında idari para cezası uygulanmasına karar vermiştir.
(Rekabet Kurulu –27.12.2024, 2024-2-005 & 09.01.2025, 2024-2-005)
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
