11 Haziran 2020 tarihli Rekabet Kurulu ("Kurul") kararı ile e-ticaret alanında önem teşkil eden aktörlerden olan e-pazaryeri platformlarına yönelik olarak sektör incelemesi başlatılmıştır. Geleneksel piyasalardan ayrışır bir niteliği haiz olan e-pazaryeri platformları gerek işleyişi gerekse pazar ve tüketici üzerindeki etkileri nedeniyle piyasadaki rekabetçi düzen bağlamında oldukça önemli bir yere sahiptir. Kurul nezdindeki ihtilaflarda da sabit görülen "Sektörün farklı rekabet dinamiklerine sahip olduğu ve bu yönüyle geleneksel yasal çerçevenin öngördüğünden farklı ve karmaşık bir yapı ve işleyiş içerdiği1 tespitine ilişkin olarak sağlıklı bir rekabet ortamının tesis edilmesi amacıyla platform ekonomisine sahip olan e-pazaryerlerine yönelik sektör incelemesi başlatıldığı ifade edilmiştir. Başlatılan sektör incelemesinin sonucunda, Rekabet Kurumu ("Kurum"), 7 Mayıs 2021 tarihinde "E-Pazaryeri Platformları Sektör İncelemesi Ön Rapor"unu ("Ön Rapor") yayımlamıştır. Ön Raporda yer alan politika önerileri; kamuoyu görüşlerinden istifade edilerek, pazarda yaşanan gelişmeler göz önünde bulundurularak ve Kurum nezdinde süren mevzuat çalışmaları dikkate alınarak nihai hale getirilmiştir ve 14 Nisan 2022 tarihinde "E-Pazaryeri Platformları Sektör İncelemesi Nihai Raporu" ("Nihai Rapor") yayımlanmıştır. Nihai Raporda temel amaç, dijitalleşmenin odağına konumlanan ve COVID-19 salgını ile birlikte ivme kazanan çevrim içi platformlara yönelik ortaya çıkan problemlerin tespiti ile rekabet sorunlarının çözümüne yönelik politika önerilerinin sunulmasıdır.
Nihai Raporun ilk bölümünde perakende e-ticaret, ikinci ve takip eden bölümlerinde ise e-pazaryeri kavramı ele alınmış olup; ilgili kavramların küresel boyuttaki ve Türkiye'deki gelişimleri incelenmiştir. Nihai Raporun devamında, Türkiye'ye ilişkin çok kategorili e-pazaryeri platformları pazarına yönelik örnekler verilmiştir. Akabinde, e-pazaryerlerinin temel iktisadi özelliklerine değinilmiş ve e-pazaryerlerinin davranışlarından kaynaklı rekabet sorunlarına yer verilmiştir. Son olarak da temel tespitler ile birlikte Ön Raporda yer alan politika önerileri gözden geçirilerek nihai politika örnekleri irdelenmiştir. Belirtmek gerekir ki, anılan her iki raporda da dijitalleşme ile e-ticaret sektöründe yaşanan büyümeye vurgu yapılmaktadır. Bu kapsamda ilgili pazarın mühim kanalı olan e-pazaryerlerinin davranışlarına ilişkin tespitler yapılmakla beraber büyüyen e-ticaret hacminin ve büyüme oranının küresel sahnede Türkiye'yi en yüksek büyüme oranına sahip ülke konumuna taşıyacağı ifade edilmektedir.
Nihai Raporda, sektör incelemesine konu olan e-pazaryerleri platformlarının uygulama ve davranışlarından kaynaklı rekabet sorunları ele alınmış olup bu hususlar (i) platformlar arası rekabet, (ii) platform içi rekabet ve (iii) tüketicilere yönelik endişeler başlıkları altında incelenmiştir.
(i) Platformlar Arası Rekabet
Pazardaki rekabete ilişkin olarak temel itici faktörün markalar arası rekabet olduğu yaklaşımından hareketle; e-pazaryerleri bakımından tüketiciye makul koşullarda çeşitli ürünler sunulması, pazarın yapısına ilişkin sürekli gelişim ve inovasyon ihtiyacını doğurmaktadır. Böylece rekabet, yalnızca tüketicilere hizmet/ürün sunulmasında değil, satıcılar ve e-pazaryeri platformlarına yönelik olarak da hasıl olmaktadır. Bu noktada, e-pazaryerlerinin davranışları ve uygulamalarından kaynaklı olası aksaklıkların çözümlenmesi rekabet kurallarının piyasadaki değişimlere hızlı bir şekilde cevap vermesiyle mümkün olabilecektir.
(ii) Platform İçi Rekabet
Platformlarda gerçekleşen rekabetin kapsamı, e-pazaryerleri tarafından benimsenen iş modeli doğrultusunda şekillenmektedir. Platformun kapsamına bağlı olarak pazaryerlerinin rolleri, e-pazaryeri aktörleri arasındaki rekabet ilişkisinde etkili olmaktadır. İlgili rollerin kapsamının genişlediği durumlarda ise çıkar çatışması doğabilmekte ve bu çatışmalar platform içi rekabete neden olabilmektedir. Pazaryerlerinin satıcılara yönelik ayrımcılık uygulaması, hem sağlayıcı hem de rakip rolü haiz hibrit pazaryerlerinin kendini kayırması veya pazaryerlerinin topladığı yoğun verinin şeffaf bir biçimde kullanılmaması platform içindeki rekabette asimetri yaratabilecektir.
(iii) Tüketicilere Yönelik Endişeler
Çok kategorili e-pazaryerlerinin gerek tüketicilerin alışveriş imkanlarını genişletmesi gerekse de tüketicileri daha az zamanda çok çeşitli ürün ve/veya hizmetlere ulaştırması geleneksel alışveriş yöntemlerine nazaran tüketim hayatındaki alışkanlıkları değiştirmektedir. Bu değişim ile karşı karşıya olan tüketiciler, tüketici faydası yaratan bu kanala yönelttikleri talepler neticesinde kanal büyümesine sebep olmuşlardır ve tüketici anketi bulgularının gösterdiği üzere e-pazaryerleri başarılı bir şekilde tüketici taleplerini karşılamaktadır.
E-pazaryerleri tarafından tüketici refahının yakalanmasının yanında, işbu aktörlerin davranışlarının tüketiciler üzerinde yaratabileceği olası endişeler de önem arz etmektedir. Alışverişe yönelik motivasyon unsurlarından olan fiyat, tüketicinin dikkatini canlı tutarak bağımlılık yaratmak ve aşırı veri toplayarak pazar gücü elde etmek bahse konu endişelerden sayılabilecektir.
SONUÇ
COVID-19 salgını ile birlikte ivme kazanan dijitalleşmeye ayak uydurabilmek için rekabet kurallarının e-pazaryerleri platformlarının büyümesine ve gelişmesine cevaz verir bir çeviklikte olması gerekmektedir. 7 Mayıs 2021 tarihinde kamuoyunun görüş ve değerlendirmelerine açılan Ön Raporda, dijital ekonomiye atfedilen öneme ve bundan kaynaklı e-pazaryeri platformlarında doğabilecek rekabet sorunlarına istinaden; ikincil rekabet hukuku mevzuatının güçlendirilmesi, "platform davranış kodu" düzenlenmesi ve geçit bekçisi şeklinde tanımlanan e-pazaryeri platformlarına yönelik düzenleme yapılmasına ilişkin politika önerileri ortaya koyulmuştur. Ön Raporda; platformlar arası rekabet, platform içi rekabet ve tüketicilere yönelik endişeler başlıkları altında incelenen bulguların Nihai Rapor ile yinelendiği görülmektedir. Ön Raporda ele alınan bu bulguların ve bunlara yönelik ortaya koyulan politika önerilerinin Nihai Rapor ile arasındaki dönemde pazarda yaşanan gelişmeler doğrultusunda isabetli olduğu belirtilmektedir ve Ön Raporda sinyali verilen mevzuat çalışmaları da gözetilerek işbu Nihai Rapor ile amaçlanan; sektöre dair politikaların nihai hale getirilmesidir. Bu kapsamda, ortaya koyulan politika önerilerinin nihai hale getirilmiş olup, öncelikle çok kategorili pazaryeri platformlarına ve temel platform hizmetlerine yönelik olarak mevzuat çalışmalarının hız kazandığı ifade edilmektedir.
Footnote
1. Rekabet Kurumu, (Çevrim içi) https://www.rekabet.gov.tr/tr/Guncel/rekabet-kurulu-tarafindan-e-pazaryeri-pl-b792ce1d38c7ea11811c00505694b4c6, 24.04.2022.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.