Giriş
Anonim şirketlerde pay sahibinin bilgi alma ve inceleme hakkı, pay sahiplerinin şirket işleyişi, ekonomik ve mali durumu, yönetimi, geleceği, şirketin mevcut durumu hakkında bilgilere ulaşmasına sağlamaktadır. Özellikle anonim şirketlerde pay sahiplerinin yönetim kurulunda üye olma zorunluluğu olmadığından, pay sahiplerinin şirket işleri ve şirketin genel durumu hakkında bilgi sahibi olmaları açısından oldukça önemli bir haktır.
Hakkın Hukuki Niteliği
Bilgi alma ve inceleme hakkı, pay sahiplerinin en temel haklarından olup, bağımsız, müktesep ve vazgeçilmez nitelikte bir pay sahipliği hakkıdır ve sahip olunan pay oranına bağlı değildir. Buna rağmen, pay sahibinin bilgi alma ve inceleme hakkını kullanma zorunluluğu bulunmamaktadır. Ayrıca pay sahibinin bu haktan önceden esas sözleşme ya da genel kurul kararı ile feragat etmesi mümkün değildir. Pay sahibinin yalnızca somut olay özelinde bu hakkını kullanmaktan vazgeçmesi mümkündür.
Bilgi Alma Hakkı
Pay sahibinin bilgi alma ve inceleme hakkı, Türk Ticaret Kanunu madde 437'de birlikte düzenlenmektedir. Buna göre maddenin birinci ve dördüncü fıkrası özellikle inceleme hakkını düzenlemekte iken, bilgi alma hakkı maddenin ikinci fıkrasında düzenlenmektedir.
Türk Ticaret Kanunu madde 437/2 uyarınca, anonim şirketin pay sahibi genel kurulda, yönetim kurulundan şirketin işleri; denetçilerden denetimin yapılma şekli ve sonuçları hakkında bilgi isteyebilir. Pay sahibinin bilinçli şekilde haklarının kullanılabilmesini amaçlayan bu düzenleme kapsamında pay sahiplerinin şirketin finansal verileri, yönetim işleri, denetlenmesine ilişkin tüm hususlar, faaliyet raporu kapsamına giren konular, personel politikaları, şirketin varsa araştırma geliştirme konuları, organizasyon yapısı gibi konularda bilgi isteyebileceği belirtilebilir. Başka bir ifade ile, konu bakımından sınır olmaksızın, bu hakkın kullanımı şirketin ve Türk Ticaret Kanunu 200. maddesi çerçevesinde şirketin bağlı şirketlerinin tüm iş ve işlemlerini kapsamaktadır.
Belirtmek gerekir ki, pay sahibinin bu hak kapsamında yönetim kurulundan veya denetçiden talep ettiği bilgiler gerçeğe uygun ve özenli olmalıdır. Madde gerekçesinde belirtiği üzere, bilgi verilirken baştan sağma olmayan şekilde, sorunun karşılığı bilgiyi içeren, yalan ve aldatıcı bilgiler içermeyen ve hesap verme ilkesine uygun hareket edilmesi gerekmektedir.
İnceleme Hakkı
Türk Ticaret Kanunu madde 437/1 pay sahiplerinin genel kurul toplantısından önce inceleme hakkını düzenlemektedir. Buna göre, finansal tablolar, konsolide finansal tablolar, yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu, denetleme raporları ve yönetim kurulunun kâr dağıtım önerisi, genel kurulun toplantısından en az on beş gün önce, şirketin merkez ve şubelerinde, pay sahiplerinin incelemesine hazır bulundurmak zorundadır. Ayrıca, finansal tablolar ve konsolide tablolar bir yıl süre ile merkezde ve şubelerde pay sahiplerinin bilgi edinmelerine açık olarak tutulmaya devam edecektir.
Türk Ticaret Kanunu madde 437/4 uyarınca, pay sahibi tarafından ticari defterlerin, yazışmaların, pay sahibinin sorusunu ilgilendiren kısımların incelenebilmesi için, genel kurulun açık izni veya yönetim kurulunun bu hususta kararı gerektiği düzenlenmiştir. Bu kapsamda fıkra 4 uyarınca inceleme hakkının kullanımına ilişkin mevzuatta zaman ve yer olarak bir açıklama bulunmamaktadır. Ancak gündemde yer almasa bile inceleme hakkının genel kurul toplantısı sırasında ileri sürülebileceği belirtilmelidir.
Hakkın Sınırları
Türk Ticaret Kanunu madde 437/4 uyarınca bilgi alma hakkının sınırları düzenlenmiştir. Buna göre, pay sahibinin bilgi alma hakkı yalnızca iki halde sınırlandırılmıştır. Bunlar (i) istenilen bilginin verildiği takdirde "şirket sırlarının" açıklanacağı ve (ii) "korunması gereken diğer şirket menfaatlerinin" tehlikeye girebileceği durumlar olarak belirtilmiştir. Bu düzenlemenin inceleme hakkı için de geçerli olduğu belirtilmelidir. Bu düzenleme ile genel kurul toplantılarında yalnızca sağ duyulu ve iyi niyetli kişilerin bulunmama ihtimali ve rakiplerce de genel kurulun izlenebilme riskine karşı menfaat dengesini kurma amaçlanmıştır.
Şirket sırrı ile rakip şirketin bilmediği, öğrenmemesi gereken, şirketin zararına kullanılabilecek, rekabet gücünü azaltacak bilgi olarak değerlendirilebilir. Örneğin, her somut olay özelinde değerlendirilmek şartıyla, fiyat oluşturulmasına dair bilgiler, araştırma geliştirme faaliyetleri, banka sırları, müşterilere ait kişisel veriler mutlak nitelikte şirket sırrı olarak sayılabilir ve şirketin bu bilgileri açıklamama yükümlülüğü bulunmaktadır. Diğer yandan, müşteri çevresi, şirketin ticari işlemleri nispi nitelikte şirket sırrı olarak sayılabilir ve bu bilgilerin paylaşımının şirket yetkili organlarının değerlendirilmesine bırakılmıştır.
Elbette bilgi vermeye ve inceleme hakkının kullandırılmasında sorumlu olan yönetim kurulunun gerekçe göstermeksizin hakkı engellemesi mümkün değildir. Şirket menfaatinin tehlikeye düştüğünün somut şekilde ortaya konması veya ileri sürülen tehlikenin gerçekleşmesi muhtemel olmalıdır.
Önemle belirtmek gerekir ki, ilgili maddenin ikinci fıkrasında, pay sahipleri arasındaki eşitlik ilkesine değinilmiş ve özellikle azınlık pay sahiplerinin menfaatlerinin korunması amaçlanmıştır. Buna göre, pay sahiplerinden herhangi birine bu sıfatı dolayısıyla genel kurul dışında bir konuda bilgi verilmişse, diğer bir pay sahibinin istemde bulunması üzerine, aynı bilgi, gündemle ilgili olmasa da aynı kapsam ve ayrıntıda verileceğini açıkça düzenlenmiştir. Böyle bir durumda, yönetim kurulu bu durumun şirket sırrı veya korunmaya değer şirket menfaati olduğu gerekçesi ile bilgi vermekten kaçınamayacaktır.
Hakkın Mahkeme Aracılığıyla Kullanımı
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile bir yenilik olarak, pay sahibinin bilgi alma ve inceleme hakkının haksız olarak yerine getirilmemesi halinde mahkemeye başvurma hakkı tanınmıştır. Bilgi alma veya inceleme hakkını kullanma talebinin, genel kurul veya yönetim kurulu tarafından haksız yere reddedilmesi, cevapsız bırakılması, ertelenmesi halinde Türk Ticaret Kanunu madde 437/5 uyarınca pay sahibine, şirketin merkezinin bulunduğu asliye ticaret mahkemesine başvurma imkanı tanınmıştır. Bu düzenleme ile, pay sahibine tanınan bilgi alma ve inceleme hakkı güçlendirilmiş ve doğrudan yaptırım hakkı tanınmıştır. Kanun uyarınca, pay sahibinin reddi izleyen on gün içinde, diğer hâllerde de makul bir süre sonra mahkemeye başvurması gerekmektedir.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.