Yapay Zekâ Hukuk Gelişmeleri 2025

Yapay Zekâ Uygulamalarındaki Hukuki Gelişmeler: 2025'e Kısa Bir Bakış

Yapay zekâ ("YZ") teknolojilerinin ekonomik, sosyal ve kurumsal yapılara giderek daha derin biçimde nüfuz etmesiyle, dünya genelindeki hukuk sistemleri bu dönüşüme ayak uydurmak için hızla düzenlemeler geliştirmektedir. 2025 yılı itibarıyla birçok ülke, yapay zekanın kullanımına ilişkin sorumluluk, hesap verebilirlik ve insan hakları temelli konuları ele almaya başlamıştır.

Avrupa Birliği: Küresel Bir Ölçüt Olarak Yapay Zekâ Tüzüğü

1 Ağustos 2024 tarihinde yürürlüğe giren Avrupa Birliği Yapay Zekâ Tüzüğü ("Tüzük"), yapay zekaya özgü ilk kapsamlı ve bağlayıcı yasal çerçeveyi oluşturmuştur. Risk temelli yaklaşım benimseyen Tüzük, YZ sistemlerini "kabul edilemez", "yüksek", "sınırlı" ve "asgari" risk düzeylerinde sınıflandırmakta; risk derecesine uygun yükümlülükler öngörmektedir.

Kabul edilemez risk grubuna giren, manipülatif teknikler, sosyal puanlama, biyometrik kategorizasyon veya kolluk kuvvetleri tarafından gerçek zamanlı biyometrik gözetim gibi uygulamalar içeren sistemler tamamen yasaklanmıştır.

İstihdam, eğitim, kritik altyapı ve seçim süreçleri gibi alanlarda kullanılan yüksek riskli sistemler için ise titiz yönetişim standartlarına uyum zorunluluğu getirilmiştir. Bu kapsamda; belgelenmiş risk yönetim süreçleri, yüksek kaliteli veri setleri, izlenebilirlik ve kayıt tutma yükümlülükleri, insan denetimi mekanizmaları ile doğruluk, sağlamlık ve siber güvenlik düzeylerinin ispatı gerekmektedir. Sağlayıcıların ayrıntılı teknik dokümantasyon hazırlamaları, risk yönetim sistemi oluşturulmalı ve insan-yapay zekâ etkileşimlerinde şeffaflığı sağlamaları zorunludur.

Tüzük, aynı zamanda birçok YZ uygulamasının temelini oluşturan genel amaçlı yapay zekâ modellerine ("GPAI") yönelik hükümler de içermektedir. Bu modeller, şeffaflık ve fikrî mülkiyet korumasına ilişkin yükümlülüklere tabi olup, uyum yükümlülükleri Ağustos 2025'te yürürlüğe girecek; tam uygulama ise Ağustos 2027'de tamamlanacaktır.

Tüzükte bahsi geçen yaptırımlar oldukça ağırdır: Yasaklı sistemlerin kullanımı, 35 milyon Euro'ya kadar para cezası veya küresel yıllık cironun %7'sine denk gelen miktardaki idari para cezası ile sonuçlanabilir. Diğer ihlallerde ise 15 milyon Euro'ya kadar para cezası veya cironun %3'üne karşılık gelen miktardan hangisi daha yüksekse o idari para cezası uygulanacaktır. Uygulama ve denetim süreçleri, Avrupa YZ Ofisi ve Üye Devlet otoriteleri tarafından yürütülmektedir. Avrupa Parlamentosu 2025 ortasında ayrıntılı bir uygulama takvimi yayımlamıştır.

Tüzük, yenilikçilik ile koruma arasındaki dengeyi gözeten uyumlaştırılmış bir çerçeve oluşturarak geliştiricilere ve işletmecilere hukuki öngörülebilirlik sunmakta, aynı zamanda AB'nin insan hakları ve veri güvenliğine bağlılığını pekiştirmektedir.

Amerika Birleşik Devletleri: Bölünmüş Ancak Hızla Evrilen Bir Yapı

Henüz federal düzeyde bir YZ yasası yürürlüğe girmemiş olsa da Amerika Birleşik Devletleri'nde eyalet düzeyinde tüketicilerin koruması ve bireylerin haklarını gözetir şekilde birçok düzenleme hızla gündeme gelmiştir.

• Tennessee ELVIS Yasası (2024): Bir kişinin sesinin, suretinin veya görüntüsünün izinsiz kullanılmasını yasaklayarak üretken YZ'nin "deepfake" üretme kapasitesine karşı erken bir koruma mekanizması oluşturmuştur.
• Utah YZ Değişiklik Yasası (Senato Tasarısı 149): Özellikle sağlık sektöründe olmak üzere, metin, görsel veya ses içeriği üretiminde YZ kullanıldığında bunun açıkça belirtilmesini zorunlu kılmaktadır. Utah, özel sektör için kapsamlı YZ şeffaflığı düzenlemesini yürürlüğe koyan ilk eyalet olmuştur.
• Colorado Yapay Zekâ Yasası (CAIA): 2026'dayürürlüğe girmesi planlana bu yasa; finans, konut, istihdam ve sağlık gibi sektörlerde yüksek riskli YZ sistemlerini geliştiren ve kullanan kişi veya kuruluşlara özen yükümlülüğü ve ayrımcılıkla mücadele sorumluluğu getirmektedir.

Federal düzeyde ise "Take It Down Act" önemli bir dönüm noktası olmuştur. Bu yasa, rıza dışı üretilen ve çevrimiçi dağıtılan YZ kaynaklı müstehcen içerikleri suç kapsamına almakta, platformların bildirimden itibaren 48 saat içinde söz konusu içerikleri kaldırmasını zorunlu kılmaktadır. Federal Ticaret Komisyonu Yasası ("FTCA") uyarınca yürürlüğe konulan bu düzenleme, özellikle çocukları etkileyen mahremiyet ihlalleri karşısında artan yasa koyucu duyarlılığın bir yansımasıdır.

Eylül 2025'te Federal Ticaret Komisyonu (FTC), çocuklara yönelik güvenlik önlemlerinin yeterliliğini değerlendirmek amacıyla önde gelen YZ sohbet robotu sağlayıcılarına yönelik bir inceleme başlatmıştır.

Bu parçalı ancak proaktif yaklaşım, ABD'de eyaletlerin kapsamlı federal düzenleme öncesinde YZ etiği ve sorumluluk çerçevelerini şekillendirmede öncü bir rol üstlendiğini göstermektedir.

Birleşik Krallık: Yenilikçilik ile Telif Hakkı Arasında Denge Arayışı

Birleşik Krallık henüz YZ'ye özgü bağlayıcı bir mevzuat kabul etmemiştir. Hükûmetin "yenilik dostu" yaklaşımı, esnekliği ve mevcut hukuk düzeni içinde YZ gelişimini teşvik etmeyi öne çıkarmaktadır. Bununla birlikte, bağlayıcı kuralların yokluğu, bireylerin hak ihlalleri ve teknolojik kötüye kullanımlara karşı korunmasında boşluklar yaratmaktadır.

Güncel tartışmalar, YZ'ye ilişkin önerilerin, teknolojiyi ve telif hakkıyla korunan materyallerin kullanımını düzenlemek için kapsamlı bir yasa tasarısı hazırlanması nedeniyle ertelendiği yönünde.

Avustralya: Etik Rehberlik ve Gönüllülük Esasına Dayalı Standartlar

Avustralya, YZ'ye ilişkin düzenlemelerde ilke temelli ve gönüllülük esasına dayalı bir yaklaşım benimsemiştir. OECD YZ İlkeleri temel alınarak hazırlanan 2019 Yapay Zekâ Etik İlkeleri, adalet, şeffaflık ve hesap verebilirliği teşvik eden sekiz gönüllü ilke içermektedir.

Bu ilkeleri tamamlayan Gönüllü YZ Güvenlik Standardı, şeffaflık, hesap verebilirlik ve risk yönetimine ilişkin on temel koruma mekanizması ile kuruluşlara yönelik yapay zekanın faydalarından yararlanırken riskleri azaltmaları için pratik rehberlik sunmaktadır.

Her ne kadar bağlayıcı nitelikte olmasa da bu araçların Avustralya'da ileride yasal düzenlemelere dönüşebilecek tutarlı bir etik altyapı oluşturduğu söylenebilir.

Güney Kore: İkinci Kapsamlı YZ Yasası

22 Ocak 2026'da yürürlüğe girecek olan Yapay Zekânın Geliştirilmesi ve Güvenin Tesisi Hakkında Kanun'un, Avrupa Birliği YZ Tüzüğü'nün ardından dünyadaki ikinci kapsamlı YZ yasası olması planlanıyor.

Yasa, insan hakları ve onurunun korunması, yaşam kalitesinin artırılması ve ulusal rekabet gücünün güçlendirilmesi hedefleriyle hazırlanmıştır. Kamu ve özel sektör için yükümlülükler tanımlayarak güvenli ve etik YZ kullanımına dayalı bir ekosistem oluşturmayı amaçlamaktadır.

Türkiye: Yasal Altyapının Oluşturulması

Eylül 2025 itibarıyla Türkiye'de YZ'ye özgü bağlayıcı bir yasal düzenleme yürürlüğe girmemiş olsa da stratejik girişimler kapsamında önemli adımlar atılmıştır.

Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi ile Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından hazırlanan Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi (2021-2025) hazırlanmış ve kamuoyunun dikkatine sunulmuştur.

Ardından gelen 2024-2025 Eylem Planı ile, yapay zekâ uzmanlarını yetiştirmek ve alanda istihdamı artırmak, araştırma, girişimcilik ve YZ'nin yol açtığı sosyoekonomik dönüşüme uyum, kaliteli veri ile altyapıya erişimin artırılmasına yönelik başlıklara odaklanılmıştır.

Ekim 2024'te Türkiye Büyük Millet Meclisi("TBMM")'nde YZ'nin toplumsal etkilerini incelemek ve gerekli yasal reform alanlarını belirlemek amacıyla bir Meclis Araştırma Komisyonu kurulmasınakarar verilmiştir.

Haziran 2024'te TBMM'ye sunulan Yapay Zekâ Kanun Tasarısı, YZ'nin etik ve güvenli kullanımını sağlamak, mahremiyeti korumak ve uygulama alanları için yasal bir çerçeve oluşturmak hedefiyle hâlen TBMM'de ilgili komisyon incelemesindedir.

Küresel Eğilimler: Ortak İlkelere Doğru Birleşme

Dünya genelinde 60'tan fazla bölgede YZ politikalarına ilişkin tartışmalar yoğunlaşmıştır. Farklı hukuki yaklaşımlar ve kurumsal yapılara rağmen, çoğu çerçeve şu üç temel temada birleşmektedir:

• Sağlık, finans, istihdam ve "deepfake" gibi yüksek etkili uygulamalara yönelik risk yönetimi,
• Algoritmik şeffaflık ve hesap verebilirliğin artırılması ve
• Veri koruması ve insan denetiminin sağlanması.

Sonuç: YZ Düzenlemeleri Bağlayıcı Bir Aşamaya Giriyor

2025 yılı itibarıyla yapay zekâ düzenlemelerinin, etik beyanlardan bağlayıcı hukuk kurallarına evrildiği gözlemlenmektedir. Avrupa Birliği, kapsamlı ve risk temelli modeliyle küresel standardı belirlerken; Amerika Birleşik Devletleri, eyalet inisiyatifleriyle parçalı ama dinamik bir yaklaşım sergilemektedir. Birleşik Krallık, Avustralya, Güney Kore ve Türkiye ise kendi kurumsal önceliklerini yansıtan özgün düzenleme çerçeveleri geliştirmektedir.

Farklı yaklaşımlara rağmen ortak amaç açıktır: Yapay zekânın insanlığa güvenli, şeffaf ve hesap verebilir biçimde hizmet etmesini sağlamak.

Hukuk profesyonelleri için bu hızlı gelişmeleri yakından takip etmek, yalnızca kurumsal uyumun sağlanması açısından değil, aynı zamanda yapay zekâ çağında mahremiyet, veri koruması ve ifade özgürlüğü gibi temel hakların korunması bakımından da kritik önem taşımaktadır.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.