ABD Başkanına seçim kazandıran ve dünyayı diken üstünde tutan gümrük tarifelerinin önemi bir kez daha ortaya çıkmıştır. Doğal olarak her ülkede gümrük tarifelerini koyan ve uygulamasını yapan gümrük idareleri ile onların bağlı olduğu merkez teşkilatı bulunmaktadır. Ne yazık ki bu kadar önemli bir kuruma ülkemizde yeterince değer verilmemektedir.
Tüm dünya nefesini tutmuş Donald Trump'ın 20 Ocak'ta ABD Başkanlığına fiilen başlamasını bekliyor. Trump dönemi öncesi, seçilen ABD Başkanlarının hamleleri öngörülebilirdi. Ancak Trump ne zaman ne yapacağı tahmin edilemeyen bir yönetici izlenimi veriyor. Buna rağmen, ekonomik, askeri ve dolar gücü açısından dünyanın en ileri ülkesinin başkanını dikkate almamak mümkün değil.
Trump, uluslararası ticaret alanında kapsamlı politika değişiklikleri yapacağını vadederek özellikle Çin mallarına odaklanıp, çok çeşitli sektörler arası gümrük tarifeleri koymayı planlıyor, yanı sıra evrensel gümrük tarifeleri ile küresel ithalatı etkilemeyi hedefliyor. Bu planlar, uygulanmaları halinde küresel olarak faaliyet gösteren kişi ve kuruluşlar üzerinde etkili olacak ve dünya çapında korumacı ticaret eğilimi ortaya çıkacaktır.
Öngörülen gümrük tarifeleri muhtemelen çeşitli işletmeleri etkileyecek, çelik, alüminyum ve otomotiv gibi bazı kritik sektörler belirli zorluklarla karşı karşıya kalacaktır. Büyük bir satış pazarı olarak Amerika Birleşik Devletleri'nde yoğun şekilde faaliyet gösteren işletmelerin, pazar erişim koşulları üzerindeki potansiyel etkiyi ve olası tedarik zinciri kesintilerini dikkate almaları gerekecektir.
Donald Trump'ın ilk döneminde de tarifeler ticaret politikasının merkezi bir unsuruydu. Tarifelerin getirilmesi, haksız ticaret taktiklerine karşı bir misilleme önlemi ve iç ekonomiyi canlandırmanın ve ABD ticaret açığını azaltmanın bir yolu olarak sunuldu. Ayrıca, Başkan Trump tarifeleri rakipler üzerinde baskı kurmanın veya diğer ülkelerin politikalarını etkilemenin uygulanabilir bir yöntemi olarak gördü.
Bu vaatlerin ne ölçüde uygulanacağı ve ne kadarının müzakere taktiği olarak kullanılacağı belirsizliğini koruyor. Ancak, kendisini "gümrük vergisi adamı" olarak tanımlayan Trump'ın göreve geldiğinde, planlarının gerçekleştirmesi halinde sonuçları tüm dünyayı etkileyecektir. Gümrük vergileri, Trump'ın seçim kampanyasının ana unsuruydu ve seçimi kazanmasında belirleyici oldu. Trump'ın gümrük vergilerini yalnızca daha fazla pazar erişimi sağlamak için baskı aracı olarak kullanmakla kalmayıp, aynı zamanda daha geniş bir yelpazedeki siyasi konularda zorlayıcı bir taktik olarak kullanması muhtemel. Meksika ve Kanada'dan gelen tüm mallara yüzde 25 gümrük vergisi koyma tehdidiyle ilgili olarak Trump, bu önlemlerin özellikle "yasadışı göç ve uyuşturucu kaçakçılığını" durdurmayı hedefleyeceğini duyurdu. Benzer şekilde, BRICS ülkelerine yönelik tehditlerinde de, bu ülkelerin uluslararası ticarette dolara alternatif yaratmaları halinde gümrük tarifelerini devreye sokma niyetini belirtmiştir. AB ile ilgili olarak ise Trump, tarifelerin uygulanmamasını AB ülkelerinin ABD'den büyük miktarda petrol ve gaz satın alma taahhüdüne bağlamıştır.
Başkan Trump'ın kapsamlı tarife gündemi uygulanırsa, küresel olarak faaliyet gösteren hemen hemen tüm iş sektörleri üzerinde önemli bir etkiye sahip olacaktır. Ancak, otomotiv, elektrikli araçlar, ilaç ürünleri, çelik alüminyum ve diğer kimyasallar, balıkçılık ve elektronik sektörleri daha fazla etkilenecektir.
İlgili yasal çerçeveler ve etkileri nelerdir?
ABD yasal çerçevesi
Amerika Birleşik Devletleri'nde Gümrük Tarifeleri koymanın yasal temeli, esas olarak Kongre'ye harç ve vergi koyma yetkisi veren ABD Anayasası'ndan (Madde I, Bölüm 8) kaynaklanmaktadır. Başkanın (kongrenin onayı olmadan) belirli koşullar altında, özellikle ulusal güvenlik, ticaret dengesizlikleri veya haksız ticaret uygulamalarıyla ilgili olarak önemli tarifeler koymasına olanak tanır.
ABD Başkanı'na gümrük vergisi yetkisi veren temel ABD ticaret yasaları şunlardır:
- 1962 Ticaret Genişletme Yasası (Bölüm 232): Ticaret Bakanlığı tarafından ulusal güvenliği tehdit edecek miktarda veya koşullarda ithal edilen ürünlere ilişkin tarifeleri ayarlamak üzere başkana izin verir.
- 1974 Ticaret Kanunu (Bölüm 301): Yabancı ülkelerin ticaret anlaşmalarını ihlal ettiği veya ayrımcı uygulamalarda bulunduğu tespit edilirse, başkana gümrük vergileri veya ticaret kısıtlamaları koyma yetkisi verir.
- 1930 Gümrük Tarifeleri Kanunu (Bölüm 338): ABD ürünlerine karşı ayrımcılığa yanıt olarak başkana gümrük tarifeleri koyma yetkisi verir.
- 1977 tarihli Uluslararası Acil Ekonomik Yetkiler Yasası ("IEEPA"): Başkana, genellikle ulusal güvenlik endişeleriyle bağlantılı olarak ulusal bir acil durum ilan edilmesi halinde ithalatı düzenleme konusunda geniş yetkiler verir.
Küresel piyasalarda olası tepkiler ve etkiler
Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) hukuku ve serbest ticaret anlaşmalarında belirlenen kuralların potansiyel ihlalleri ışığında, etkilenen ülkelerin Trump'ın beklenen ikinci tur Gümrük Vergilerine DTÖ nezdinde itirazları beklenmektedir.
Ancak, bu itirazlar halen ABD'nin yargıçları yeniden atama engeli nedeniyle oluşamayan Temyiz Kurulu'ndan dolayı işlevsiz kalacaktır. Kaldı ki ABD Geçici Tahkim Düzenlemesi'ne de taraf değildir. Etkilenen ülkeler bu nedenle tek taraflı misilleme önlemlerine başvurabilirler. Örneğin, Trump 2018'de AB çelik ve alüminyuma gümrük vergisi koyduğunda, AB kendi gümrük vergileriyle karşılık verdi, Kanada, Meksika, Türkiye, Hindistan ve Rusya da aynısını yaptı. En çok etkilenen ülkelerden biri olan Çin de büyük bir misilleme gümrük vergisiyle karşılık verdi ve sonunda bu bir ticaret savaşına dönüştü.
Tam olarak işleyen bir DTÖ anlaşmazlık çözüm mekanizmasının yumuşatıcı etkisi olmadan, yeni tarife tehditleri dünya çapındaki ülkelerden tam ölçekli bir küresel ticaret savaşına yol açabilecek tek taraflı misilleme önlemleri dalgasına yol açabilir. Ayrıca, AB gibi büyük ithalat pazarları ticaret sapması nedeniyle baskıyla karşı karşıya kalabilir. Daha önce diğer ülkelerden Amerika Birleşik Devletleri'ne ihraç edilen ürünler artık yeni pazarlar arayabilir ve bu da etkilenen yerel endüstrilerde artan bir gerginliğe ve ilgili koruma önlemleri olasılığına yol açabilir. Bu etki önceki Trump yönetimi sırasında zaten gözlemlenmiş, örneğin AB, son Trump tarifelerine yanıt olarak diğer ülkelerden çelik ve alüminyum ithalatına karşı koruma önlemleri getirmişti.
Genel hatlarıyla bu ortam, tedarik zincirleri boyunca üretim yapan işletmelerin maliyetlerinin önemli ölçüde artmasına ve belirsiz piyasa ortamı nedeniyle yatırımların azalmasına yol açacak ve genel olarak uluslararası ticaretten elde edilen faydaların azalmasına neden olacaktır.
ABD Başkanına seçim kazandıran ve dünyayı diken üstünde tutan gümrük tarifelerinin önemi bir kez daha ortaya çıkmıştır. Doğal olarak her ülkede gümrük tarifelerini koyan ve uygulamasını yapan gümrük idareleri ile onların bağlı olduğu merkez teşkilatı bulunmaktadır. Ne yazık ki bu kadar önemli bir kuruma ülkemizde yeterince değer verilmemektedir.
Tarihsel olarak, 30 Aralık 1929 tarihinde, 1909 sayılı Kanunla Gümrük ve İnhisarlar Vekâleti kurulmuş, kaçakçılıkla mücadele görev ve yetkisi de bu vekalet bünyesine verilmiştir. Ayrıca 1931 yılında, kaçakçılıkla mücadele amaçlı yarı askeri Gümrük Muhafaza Umum Kumandanlığı oluşturulmuştur. 29 Mart 1932 tarihli ve 1989 sayılı Kanunla, Maliye Vekâletine bağlı olan Tekel İdare ve İşletmeleri de Gümrük ve İnhisarlar Vekâletine bağlanarak teşkilatın kuruluşu tamamlanmıştır. 13 Aralık 1983 tarihli ve 178 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameyle, Maliye ve Gümrük Bakanlığı ismiyle yeni bir Bakanlık oluşturulmuştur. 2 Temmuz 1993 tarihli ve 485 sayılı "Gümrük Müsteşarlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname" ile gümrük kanadı, Maliye Bakanlığından ayrılarak, Gümrük Müsteşarlığı adı altında Başbakanlığa bağlı ayrı bir Müsteşarlık olarak yapılandırılmıştır. 2011 yılına kadar, Gümrük Müsteşarlığı olarak 18 yıl faaliyetlerine devam eden kurum, 08 Haziran 2011 tarihli ve 27958 sayılı Resmi Gazete'nin mükerrer sayısında yayımlanan "Gümrük ve Ticaret Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname' ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığı olarak yeniden organize edilmiştir.
Nihayet,10 Temmuz 2018 tarihli ve 30474 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Ticaret Bakanlığı kurulmuş ve "gümrük" sözcüğü bakanlık isminden çıkarılmıştır.
Böylece Osmanlı İmparatorluğu döneminden beri merkez teşkilatı içinde 'Gümrük' ismiyle faaliyet gösteren yapılanmanın merkez teşkilatındaki ismi ortadan kaldırılmıştır.
Gümrük tarifelerini de içeren gümrük mevzuatı uluslararası boyutu olan teknik bilgi ve deneyim gerektiren bir alandır. Kendi alanında belirli bir yetkinliğe ulaşan gümrük personeli ülkemizde olduğu gibi uluslararası kuruluşlarda da saygın bir yere sahiptir. Diğer taraftan yine bu personelin katkısıyla Avrupa Birliği ile yapılan Gümrük Birliği anlaşmasının mevzuat düzenlemesi ve uygulaması sorunsuz yürütülmektedir. Bütçe gelirlerinde önemli bir paya sahip ithalattan alınan vergiler bu teşkilat tarafından toplanmaktadır.
Büyük bir özveriyle ülkenin her yerinde görev yapan, zaman zaman can güvenliğini bile tehlikeye atan bu fedakâr personel en azından kendi ismini taşıyan bir bakanlığı hak etmektedir.
Originally published by T24, Bağımsız Internet Gazetesi
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
