Türk İcra Hukuku'nda ihtiyati haciz istemi alacaklının bir para alacağının zamanında ödenmesini garanti altına almak için, mahkeme kararı ile borçlunun mallarına önceden geçici olarak el konulmasıdır. (B. Kuru, İcra ve İflas Hukuku, C.3, S.2495-İcra ve İflas Hukuku El Kitabı, s.1033) Bir başka deyişle ihtiyati haciz, para alacaklarına ilişkin mevcut veya müstakbel bir takibin sonucunun güvence altına alınması için mahkeme kararı ile borçlunun malvarlığına el konulmasını sağlayan geçici bir hukuki koruma (Muhammet Özekes, İcra İflas Hukukunda İhtiyati Haciz, s.12) olarak tanımlanmıştır. Mahkemece verilecek ihtiyati haciz kararı almanın şartları İİK m.257'de su şekilde ele alınmıştır:
İhtiyati haciz şartları;
Madde 257 - Rehinle temin edilmemiş ve vadesi gelmiş bir para borcunun alacaklısı, borçlunun yedinde veya üçüncü şahısta olan taşınır ve taşınmaz mallarını ve alacaklarıyla diğer haklarını ihtiyaten haczettirebilir.
Vadesi gelmemiş borçtan dolayı yalnız aşağıdaki hallerde ihtiyati haciz istenebilir:
1 - Borçlunun muayyen yerleşim yeri yoksa
2 - Borçlu taahhütlerinden kurtulmak maksadıyla mallarını gizlemeye, kaçırmaya veya kendisi kaçmaya hazırlanır yahut kaçar ya da bu maksatla alacaklının haklarını ihlâl eden hileli işlemlerde bulunursa; Bu suretle ihtiyati haciz konulursa borç yalnız borçlu hakkında muacceliyet kesbeder.
İİK 257. maddesince ihtiyati haciz kararının verilebilmesinin şartları şunlardır:
- Alacaklıya İlişkin Koşullar
- İhtiyati haciz isteminde bulunan kişinin alacaklı sıfatı taşıması gerekir.
- Kambiyo senedine dayanarak ihtiyati haciz isteminde bulunan alacaklının ticaret hukuku bakımından haklı ve meşru hamil olması veya son hamil dışında senet bedelini ödeyen ciranta, avalist, araya girme suretiyle ödeme bulunan senet ilgilisi sıfatını taşımalıdır (T. Uyar, İcra Hukukunda Kambiyo Senetleri, 3. Bası, C.1, s. 555 - İİK şerhi c.8, s.13421 vd.).
Yüksek Mahkeme (Yargıtay 11. HD. 10.07.2013 Tarihli 15292/14571; 17.01.2011 Tarihli 14930/223), bu konuda hamilin bonoyu tanzim eden keşideciye ve onun lehine aval verene karşı ihtiyati haciz isteyebilmesi için bononun vadesinin gelmiş olmasının gerekli ve yeterli olduğunu, ayrıca protesto olmasının gerekmediğini ifade etmiştir. Kambiyo senedine dayanarak mahkemeden ihtiyati haciz kararı istenebilmesi için senet aslı veya senet kaybedilmişse mahkemeden alınmış olan iptal kararının mahkemeye sunulması gerekmektedir. Mahkeme, istemde bulunan kişilerin alacaklı sıfatını taşıyıp taşımadığını re'sen inceleyerek karar vermelidir.
- Alacaklı, medeni hakları kullanma ehliyetine sahip bir kişi olmalıdır. Sulh Mahkemesi'nce bir meslek ve sanatın icrası için izin verilen velayet altındaki çocuklar ile vesayet altındaki kimseler bu meslek ve sanatın icrasından doğan alacaklar için ihtiyati haciz isteminde bulunabilirler. İhtiyati haczin vekâleten istenmesi de mümkündür. Acele hâllerde teminat gösterilmişse, vekâletname gösterilmese dahi vekilin alacaklının vekiline sahip olduğuna ilişkin beyanı ile yetinilebilir.
Yabancı uyruklu alacaklılar da ihtiyati haciz isteyebilirler.
- Alacaklının borçlu hakkında cebrî icra talebinde bulunma yetkisine sahip olması gerekir. Şarta bağlı alacaklar için ihtiyati haciz istenemez. (S. Önsun, Vadesiz Senetler İçin İhtiyati Haciz Kararı Verilebilir Mi?, İ.H.1948/33, s.508)
- Kamu idarelerinin kamu alacaklarına ilişkin ihtiyati haciz istekleri hakkında özel bir yasa olan 6183 sayılı Kanun hükümleri uygulanır.
- İhtiyati haciz istemlerine ilişkin gemi ve yük alacaklılarının ihtiyati haciz istemleri, İİK 257/4-5 fıkra hükümleri 6103 sayılı kanunda yapılan değişiklikle yürürlükten kaldırılmıştır.
Yeni TTK'nin 1400-1464 maddeleri arasında düzenlenen Deniz Takip Hukuku, gemilerin ihtiyati haczi, gemi rehninin paraya çevrilmesi ve gemilerin cebrî icra işlemlerine ne şekilde konu olacağına dair özel hükümler sevk etmiştir. Bu kısımda hüküm bulunmayan hâllerde genel İcra Hukuku hükümleri uygulama alanı bulacaktır.
- Alacağa İlişkin Koşullar:
Hakkında ihtiyati haciz istenen alacak para (borç) alacağı olmalıdır. Yabancı para alacağı için de ihtiyati haciz kararı verilmesi istenebilir. Bu durumda talep konusu yabancı para alacağı Türk Parasına çevrilerek Türk parası karşılığı için ihtiyati haciz kararı verilmesi istenmelidir.
Alacağın rehin ile temin edilmemiş olması gerekir. Alacağı rehin ile temin edilmiş alacaklı kural olarak ihtiyati haciz isteminde bulunamaz. (Yargıtay, 11.H.D. 09.10.2006 T., 8054/9887) İİK m.257/1 de geçen rehinle temin edilmemiş alacak tabiri ile rehinle karşılanmamış alacak şeklinde anlamak gerekir. Bu suretle alacağın rehni aşan kısmı için ihtiyati kararı almak hukuken mümkün olabilecektir. Asıl borç rehin ile temin edilmiş olsabile kefiller hakkında ihtiyati haciz kararı verilebilir.
Ancak kefilin ipotek vermesi durumunda kefiller hakkında da ihtiyati haciz kararı verilemez. (A. Değnekli - M. Saldırım, s.26, Ayrıca bkz. Yargıtay, 19. H.D., 26.10.2007 T., 9019/9288)
Bu maddedeki rehin sözcüğünü İİK md.23 göz önüne alınarak yorumlamak gerekir. Bu nedenle İİK m.257/1 deki rehin terimi taşınır ve taşınmaz rehinleriyle bu terimin aynı madde gereğince kapsamına giren diğer hakları kapsar. Şu halde, alacaklı borçlunun malları üzerinde hapis hakkına sahipse bu, hakta bir rehin hakkı sayıldığından ayrıca borçlusu hakkında ihtiyati haciz isteminde bulunamaz.
Kural olarak; rehinle temin edilmiş alacaklar için ihtiyati haciz isteminde bulunulamazsa da bazı hallerde rehine rağmen ihtiyati hacze izin verilmiştir:
İlk önce rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takipyapmak zorunluluğu olmayan hallerde alacaklıborçlu hakkında ihtiyati haciz talebinde bulunabilir.
Örnek olarak;
- Rehnin alacağı karşılamayacağı muhakkak olan hallerde açık kalan miktar için ihtiyati haciz istenebilir,
- Rehnin alacağı karşılayamadığı hallerde,
- Kambiyo senedine bağlı alacaklarda,
- İpotekle temin edilmiş faiz ve senelik taksit alacaklarında,
- Rehnin yabancı bir memlekette bulunduğu hallerde,
- Alacaklıya adi takip yoluyla rehnin paraya çevrilmesi yolu arasında seçim hakkı verilmiş olan hallerde,
- Alacaklının rehne ikinci derece başvuracağının kararlaştırıldığı hallerde,
- Rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takip sırasında alacaklıya geçici rehin açığı belgesi verilmiş olduğu hallerde,
- Rehin hakkının çekişmeli bulunduğu hallerde alacaklı rehnin mevcut ve geçerli olduğu iddiasında ısrar etmekle beraber, ihtiyati haciz isteminde bulunabilir.
- Ticari işletme rehni alacaklısı, rehinle temin edilmiş alacağı için ticari işletmenin veya onun münferit unsurlarının ihtiyaten haczini isteyebilir.
- Alacağın vadesinin gelmiş olması
Kural olarak, vadesi gelinmiş olan yani muaccel olan alacaklar için ihtiyati haciz istenebilir. Bu kuralın istisnaları vardır:
Borcun muacceliyet anı borcun istenebileceği yani ifa edilebileceği anı ifade eder. Genellikle ihtiyati haciz istemine konu edilen bonolarda muayyen bir vade öngörülmüş olduğundan mahkemenin bononun vadesinin gelmiş olup-olmadığına bakması yeterlidir. Borç için bir vade öngörülmemişse o zaman alacaklının ihtarı gerekir. Bonolara 'bu bono vadesinde ödenmediği takdirde sonraki bonolarında muaccel olacağı' şeklinde konan muacceliyet kayıtları geçersizdir. Dolayısıyla vadesi gelmemiş bonolar hakkında ihtiyati haciz karari verilmemelidir. Eğer ki taraflar aralarında yaptıkları ayrı bir sözleşmede 'düzenlenen senetlerden birinin ödenmemesi halinde diğerlerinin de muaccel olacağı kararlaştırılmamışsa bu sözleşme gereğince vadesi gelmemiş senetler içinkanaatimizce ihtiyati haciz kararı istenebilir.
"Vadesi gelmemiş borçtan dolayı ihtiyati haciz verilmesi ayrık olarak öngörülmüş bir yoldur. Ancak bazı hallerde muaccel olmayan bir borç için ihtiyati haciz istenebilir."
- Borçlunun belirli bir yerleşim yerinin olmaması
Borçlunun belirli bir yerleşim yeri olmaması hiçbir yerleşim yeri bulunmaması anlamında değil, yerleşim yeri sık sık değiştirmesi ve sabit bir yerleşim yeri edinmemesi şeklinde anlaşılmalıdır. Yabancı memlekette belirli bir yerleşim yeri bulunan borçlunun Türkiye'de muayyen bir yerleşim yerinin olmadığı ileri sürülerek vadesi gelmemiş borçtan dolayı ihtiyati haciz istenemez.
- Borçlunun yükümlülüklerinden kurtulmak maksadı
- Mallarını gizlemesi,
- Mallarını kaçırmaya hazırlanması,
- Kaçmaya hazırlanması,
- Kaçması,
- Alacaklının haklarını ihlal eden hileli işlemlerde bulunması (Yargıtay 11. HD. 14.05.2012 T. 5437/7665; Yargıtay 15. HD. 19.11.2007 T. 6565/7260 – M. Özekes s.155 vd.)
Faturaya Dayalı Olarak İhtiyati Haciz Kararında ise;
Kanaatimizce faturalar için alacağın varlığı ve muaccel olduğu konusunda (ya da İİK.'nin 257/2 maddesindeki koşulların gerçekleşmiş olduğu) yaklaşık ispat kuralına göre ihtiyati haciz isteminin kabulüne karar verilmesi gerekir. Yüksek mahkemenin bu konudakikararları ise çelişkilidir.
- "...sadece tek yanlı düzenlenen faturalara dayanmış olması nedeniyle salt bu faturalara göre alacağın varlığından söz edilemeyeceğinden dolayı, İİK'nin 257/1 maddesindeki şartların gerçekleşmediğini..." (Yargıtay 19 HD. 03.06.2015 T. 17502/8213)
- "...Mahkemece, faturanın tek başına muaccel bir alacağın varlığını ispata elverişli olmayıp, ihtiyati haciz isteyen tarafın alacağın varlığı konusunda kanaat oluşturacak başka deliller sunmamasıdikkate alınarak ihtiyati haciz isteminin reddine karar verilmesi gerektiğini..."(Yargıtay 19. HD. 23.01.2014 T. E:2013/18723, K:1804)
- "...Borçlu çalışanının ifadesine göre borçlunun mal kaçırma girişiminde bulunduğunun anlaşıldığı, faturalar, sevk irsaliyeleri, borçlununresmi adresini boşalttığına dair tebligat işlemlerive haciz tutanakları dikkate alındığında, vadesi gelmemiş borca ilişkin ihtiyati haciz kararıverilmesi koşullarının bulunduğunu..."(Yargıtay 19. HD. 25.03.2014 T. 1917/5739)
- "...İhtiyati haciz talebinde sunulan çekler ve faturaların temlik konusu alacağın borçlusu olan şirketin borçlu olduğunu göstermediğini, buşirketin borçlu olduğuna dair imzalı bir belge de ibraz edilmediğinden, ihtiyati haciz isteminin reddine karar verilmesine..." (Yargıtay 19 HD. 07.01.2014 T. 18170/660)
Genel itibariyle Yüksek Mahkemenin birçok kararına baktığımızda faturayı tek başına ihtiyati haciz kararıistenilmesinde yeterli görmemiştir. Fakat örnek vermek gerekirse fatura ile beraber tarafların ilişkisini açıkça ikrar ettiği imzalı hesap mutabakatı gibi bir belgenin varlığı ihtiyati haciz kararı istenilmesini mümkün kılmıştır. Yine başka bir örnekte fatura ile beraber borçlunun mal kaçırma girişimininolduğu kanaatine varılması halinde de ihtiyati haciz kararı istenilmesini mümkün kılmıştır. Dolayısıyla ağırlıklı olarak salt faturanın sunulması ihtiyati haciz istenilmesinde yeterli görülmezken fatura başkacadestekleyecek unsurlarla beraber sunulduğunda ihtiyati haciz kararı verilebildiği görülmektedir.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
