Anonim şirketlerde pay sahiplerinin sahip olduğu haklar 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu'nda ("Kanun") detaylı olarak düzenlenmiştir. Kanun pay sahipleri arasında eşitlik ve hakkaniyet yaratmak adına şirkette pay oranı az olan azınlık pay sahiplerine de bazı özel haklar tanınmıştır. İşbu makalede azınlık pay sahiplerinin hakları incelenecektir.

Azınlık Pay Sahipleri ve Hakları

Azlık veya azınlık pay sahibi kavramı, Kanun'un 411. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili maddeye göre azınlık pay sahipleri anonim şirketlerde sermayenin en az %10'unu, halka açık şirketlerde en az %5'ini oluşturan pay sahipleridir. Anonim şirketlerde sermayenin çoğunluğunu temsil eden pay sahipleri ile azınlık pay sahipleri arasındaki menfaatler dengesinin kurulması ve azınlık pay sahiplerinin korunması ihtiyacı azınlıklara ayrıcalıklı haklar verilmesine sebep olmuştur.

Halka açık olmayan anonim şirketlerde azınlık pay sahiplerine tanınan haklar aşağıda belirtilmiş olup, bu haklardan bazıları bütün pay sahiplerine tanınan haklardandır. Kanun ile azınlık pay sahiplerine tanınan haklar dışında esas sözleşme veya hissedarlar sözleşmesi ile de bazı haklar tanınabilecektir.

i. Genel Kurulu Toplantıya Çağırma ve Gündeme Madde Ekletme Hakkı

Anonim şirketlerde genel kurulu toplantıya çağırma hakkı şirketin yönetim kuruluna verilmiş bir yetkidir. Yönetim kurulu ile azınlık pay sahipleri arasında şirketin yönetimine ilişkin çıkabilecek uyuşmazlıkların giderilmesi ve azınlık pay sahiplerinin de anonim şirketin yönetimine katkı sağlayabilmesi amacıyla bu yetki Kanun ile azınlık pay sahiplerine de verilmiştir. Kanun'da ayrıca esas sözleşme ile çağrı hakkının daha az sayıda paya sahip pay sahiplerine de verilebileceği düzenlenmiştir.

Türk Ticaret Kanunu madde 411 uyarınca, sermayenin en az %10'unu, halka açık şirketlerde %5'ini oluşturan pay sahipleri yani azınlık pay sahipleri, yönetim kurulundan, yazılı olarak gerektirici sebepleri ve gündemi belirterek, genel kurulu toplantıya çağırmasını veya genel kurul zaten toplanacak ise, karara bağlanmasını istedikleri konuları gündeme koymasını isteyebilirler.

Kanun'a göre, çağrı ve gündeme madde konulması istemi noter aracılığıyla yapılmalıdır. Gündeme madde konulması istemi, çağrı ilanının Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde yayımlanmasına ilişkin ilan ücretinin yatırılması tarihinden önce yönetim kuruluna ulaşmış olmalıdır. Yönetim kurulunun çağrıyı kabul etmesi halinde, genel kurul en geç 45 gün içinde yapılacak şekilde toplantıya çağrılacaktır aksi takdirde çağrı talep eden pay sahiplerince yapılabilecektir.

Pay sahiplerinin çağrı veya gündeme madde konulmasına ilişkin istemlerinin yönetim kurulu tarafından reddedildiği veya yedi iş günü içinde olumlu cevap verilmediği takdirde, aynı pay sahipleri mahkemeye başvurabilir. Pay sahiplerinin şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesine başvurması halinde mahkeme dosya üzerinden inceleme yaparak genel kurulun toplantıya çağrılmasına karar verebilir.

ii. Bilgi Alma ve İnceleme Hakkı

Anonim şirketlerde bilgi alma ve inceleme hakkı yalnızca azınlık pay sahiplerine değil her pay sahibine tanınmış bir haktır. Bilgi alma ve inceleme hakkı Kanun'un 437. maddesinde düzenlenmiş olup pay sahiplerinin hangi konularda bu hakka sahip olduğu detaylı bir şekilde belirtilmiştir.

Her pay sahibinin finansal tablolar, konsolide finansal tablolar, yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu, denetleme raporları ve yönetim kurulunun kâr dağıtım önerisi, şirketin işleri, denetimler hakkında bilgi alma ve tüm bu hususlara ilişkin bilgi ve belgeleri inceleme hakkı bulunmaktadır. Pay sahiplerinin bilgi alma ve inceleme hakkı esas sözleşmeyle, şirket organlarından birinin kararıyla kaldırılamaz ve sınırlandırılamaz.

Pay sahiplerine verilecek bilgiler, hesap verme ve dürüstlük ilkeleri bakımından özenli ve gerçeğe uygun olmalıdır. Pay sahiplerinden herhangi birine bu sıfatı dolayısıyla genel kurul dışında bir konuda bilgi verilmişse, diğer bir pay sahibinin istemde bulunması üzerine, aynı bilgi, gündemle ilgili olmasa da aynı kapsam ve ayrıntıda verilmelidir. Bilgi verilmesi ancak istenilen bilgi verildiği takdirde şirket sırlarının açıklanacağı veya şirketin menfaatinin tehlikeye girebileceği gerekçesi ile reddedilebilir.

Bilgi alma veya inceleme istemleri cevapsız bırakılan, haksız olarak reddedilen, ertelenen ve bilgi alma ve inceleme hakkını kullanamayan pay sahibi, reddi izleyen on gün içinde, diğer hâllerde de makul bir süre sonra şirketin merkezinin bulunduğu asliye ticaret mahkemesine başvurabilir.

iii. Özel Denetim İsteme Hakkı

Anonim şirketlerde pay oranından bağımsız olarak pay sahipleri Kanun'un 438. maddesine göre pay sahipliği haklarının kullanılabilmesi için gerekli olduğu takdirde ve bilgi alma veya inceleme hakkı daha önce kullanılmışsa belirli olayların özel bir denetimle açıklığa kavuşturulmasını, gündemde yer almasa bile genel kuruldan isteyebilir.

Pay sahibinin özel denetim isteme hakkını kullanması halinde genel kurul istemi onaylayabileceği gibi ret de edebilir. Genel kurulun onaylaması halinde, şirket veya her bir pay sahibi otuz gün içinde, şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinden bir özel denetçi atanmasını isteyebilecektir. Genel kurulun özel denetim istemini reddetmesi hâlinde ise azınlık pay sahipleri veya paylarının itibarî değeri toplamı en az 1.000.000 TL olan pay sahipleri üç ay içinde şirket merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesinden özel denetçi atamasını isteyebilir.

iv. Denetçinin Değiştirilmesini Dava Hakkı

Türk Ticaret Kanunu madde 399'a göre yönetim kurulunun veya azınlık pay sahiplerinin istemi üzerine, şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesi, ilgilileri ve seçilmiş denetçiyi dinleyerek, seçilmiş denetçinin şahsına ilişkin haklı bir sebebin gerektirmesi, özellikle de denetçinin taraflı davrandığı yönünde bir kuşkunun varlığı hâlinde, başka bir denetçi atayabilir. Ancak azınlık pay sahiplerinin bu davayı açabilmesi için, denetçinin seçimine genel kurulda karşı oy vermiş, karşı oyunu tutanağa geçirtmiş ve seçimin yapıldığı genel kurul toplantısı tarihinden itibaren geriye doğru en az 3 aydan beri, şirketin pay sahibi sıfatını taşıyor olması şarttır.

v. Sulh ve İbrayı Engelleme Hakkı

Kanun'un 559. maddesinde kurucuların, yönetim kurulu üyelerinin, denetçilerin, şirketin kuruluşundan ve sermaye artırımından doğan sorumlulukları, şirketin tescili tarihinden itibaren dört yıl geçmedikçe sulh ve ibra yoluyla kaldırılamayacağı düzenlenmiştir. İlgili maddede sulh ve ibranın ancak genel kurulun onayıyla geçerlilik kazanacağı, azınlık pay sahipleri sulh ve ibranın onaylanmasına karşı iseler, sulh ve ibra genel kurulca onaylanamayacağı da ayrıca belirtilmiştir. Bu bakımdan azınlık hakkı sahipleri kurucuların, yönetim kurulu üyelerinin ve denetçilerin sulh ve ibra alma hakkını engelleyebilmektedir.

vi. Yönetim Kurulunda Temsil Edilme Hakkı

Kanun'un 360. maddesi uyarınca, esas sözleşmede öngörülmek şartı ile, belirli pay gruplarına, özellik ve nitelikleriyle belirli bir grup oluşturan pay sahiplerine ve azlığa yönetim kurulunda temsil edilme hakkı tanınabilir. Bu kapsamda yönetim kurulu üyelerinin örneğin azınlık pay sahipleri arasından seçileceği ve/veya azınlık pay sahiplerinin ad ay önerebileceği esas sözleşmede öngörülebilir. Bu şekilde tanınacak temsil edilme hakkı, halka açık anonim şirketlerde yönetim kurulu üye sayısının yarısını aşamayacaktır.

vii. Nama Yazılı Pay Senetlerinin Basılmasını Talep Etme Hakkı

Türk Ticaret Kanunu madde 486 uyarınca, anonim şirketlerde azınlık pay sahipleri istemde bulunursa nama yazılı pay senedi bastırılıp tüm nama yazılı pay senedi sahiplerine dağıtılması gerekmektedir.

viii. Finansal Tabloların Müzakeresini Erteletme Hakkı

Kanun'un 420. maddesine göre, finansal tabloların müzakeresi ve buna bağlı konular, azınlık pay sahiplerinin istemi üzerine, genel kurulun bir karar almasına gerek olmaksızın, toplantı başkanının kararıyla bir ay sonraya bırakılacaktır. Erteleme, çağrı usulü ile aynı şekilde pay sahiplerine ilanla bildirilir ve internet sitesinde yayımlanır. İzleyen toplantı için genel kurul, kanunda öngörülen usule uyularak toplantıya çağrılır.

Azınlık pay sahiplerinin istemiyle toplantı bir defa ertelendikten sonra finansal tabloların müzakeresinin tekrar geri bırakılmasının istenebilmesi için, finansal tabloların itiraza uğrayan ve tutanağa geçmiş bulunan noktaları hakkında, ilgililer tarafından, dürüst hesap verme ölçüsü ilkeleri uyarınca cevap verilmemiş olması şarttır.

ix. Şirketin Feshi Davası Açma Hakkı

Kanun'un 531. maddesiyle azınlık pay sahiplerine haklı bir sebebin varlığı halinde şirketin feshi davası açma hakkı tanınmıştır. İlgili maddeye göre, haklı sebeplerin varlığında, sermayenin en az onda birini ve halka açık şirketlerde yirmide birini temsil eden payların sahipleri, şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinden şirketin feshine karar verilmesini isteyebilirler. Ancak mahkeme şirketin feshine karar vermek zorunda değildir. Mahkeme davacı pay sahiplerine, paylarının karar tarihine en yakın tarihteki gerçek değerlerinin ödenip davacı pay sahiplerinin şirketten çıkarılmalarına veya duruma uygun düşen ve kabul edilebilir diğer bir çözüme karar verebilir.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.