Giriş
Anonim şirketlerde pay sahibinin asli borcu, taahhüt ettiği sermaye borcunu ifa etmektir. Ayrıca pay sahibinin asli borcu olan sermaye taahhüdü pay sahibinin tek borcudur ve emredici niteliktedir. Belirtilmelidir ki, pay sahiplerinin sermaye taahhüdü borcu şirketin tüzel kişiliği devam ettiği sürece varlığını devam ettirecektir.
Anonim şirketlerde pay sahibinin asli ve tek borcu olan sermaye taahhüdünün ödemesinde temerrüde düşmesi halinde, Türk Ticaret Kanunda belirtilen yaptırımlardan biri ıskattır. Sermayenin korunması amacıyla öngörülen bu düzenleme ile, temerrüde düşen pay sahibine karşı ödenmemiş kısmın tahsili yapılabilecektir. Temel ilke olarak ıskat yaptırımı, yalnızca ödenmemiş paylar üzerinde ve yalnızca sermaye borcunun ödenmemesi halinde uygulanabilir.
Sermaye Taahhüdünün Muacceliyeti
Türk Ticaret Kanunu madde 344 uyarınca, nakden taahhüt edilen payların itibarî değerlerinin en az yüzde yirmi beşi tescilden önce, geri kalanı ise şirketin tescilini izleyen yirmi dört ay içinde ödenmelidir. Kalan sermaye borcunun ödenmesi için yönetim kurulu yirmi dört ay içinde pay sahiplerine talepte bulunması gerekmektedir.
Bu talebe ilişkin düzenleme Türk Ticaret Kanunu madde 481'de bulunmaktadır. Buna göre payların bedelleri, yönetim kurulu tarafından, esas sözleşmede başkaca hüküm bulunmadığı takdirde, pay sahiplerinden ilan yoluyla istenir. Düzenleme uyarınca, ilanda, ödenmesi istenen sermaye borcunun oranı veya tutarı ile ödeme tarihi ve ödemenin nereye yapılacağı açıkça belirtilmelidir.
Sermaye Taahhüdünün Temerrüdü
Türk Ticaret Kanunu madde 482 uyarınca, esas sözleşmede veya şirket tarafından yapılan ilanda belirtilen ödeme tarihinde sermeye taahhüdü pay sahibi tarafından yerine getirilmediği durumda pay sahibi ihtara gerek olmaksızın, temerrüt faizi ödemekle yükümlüdür ve şirketin tazminat haklarının saklı olduğu açıkça belirtilmiştir.
Temerrüt sonucunda yönetim kurulu yönetim kurulu, mütemerrit pay sahibini, (i) yaptığı kısmi ödemelerden doğan haklarından yoksun bırakmaya ve (ii) söz konusu payı satıp yerine başkasını almaya ve kendisine verilmiş pay senedi varsa, bunları iptal etmeye yetkilidir.
Iskat Usulü
Yukarıda belirtildiği üzere, yönetim kurulu tarafından sermaye taahhüdünün yerine getirilmesi için yapılan ilanda belirtilen sürede pay sahibinin ödeme yapmaması halinde, başka bir ifade ile temerrüde düşmesi halinde, yönetim kurulunun pay sahibini ıskat etme hakkı bulunmaktadır. Burada önemle belirtilmelidir ki, ıskat yoluna başvurulması için yönetim kurulunun uyması gereken usul bulunmaktadır.
Türk Ticaret Kanunu madde 483 uyarınca ıskat usulü belirlenmiştir. Buna göre öncelikle yönetim kurulu temerrüde düşen pay sahibine borcunu yerine getirmesi için çağrıda bulunmalıdır. Bu çağrı Ticaret Sicili Gazetesinde ve esas sözleşmenin öngördüğü şekilde ilan yoluyla şirketin internet sitesinde de yayımlanacak bir mesajla yapılmalıdır. Ayrıca nama yazılı pay sahiplerine bu davet ve ihtarın, ilan yerine, iadeli taahhütlü mektupla ve internet sitesi mesajı ile yapılması gerektiği belirtilmiştir.
İhtarın aşağıdaki hususları içermesi gerekmektedir:
- mütemerrit pay sahibinin temerrüde konu olan tutarı bir ay içinde ödemesi,
- aksi hâlde, ilgili paylara ilişkin haklarından yoksun bırakılacağı ve
- sözleşme cezasının isteneceği
Iskat kararının verilmesi için yönetim kurulunun bu prosedürü işletmesi ve ödemenin pay sahibi tarafından bir ay içinde yapılmadığı durumda, madde 390 hükümlerine uygun olarak ıskata ilişkin karar almalıdır. Buna ek olarak belirtilmelidir ki, ıskat kararının hüküm ve sonuç doğurması için ilgili pay sahibine bildirim yapılması gerekmektedir.
Buna göre ıskat prosedürünün işlemesi için aşağıdaki konuların tamamlanması gerekmektedir:
- Pay sahibi tarafından sermaye taahhüdü yapılmalıdır,
- Sermaye taahhüdünün ödenmesi için yönetim kurulu ilan yapmalı veya esas sözleşme uyarınca gerekli diğer husus yerine getirilmelidir,
- İlanda verilen süre içinde pay sahibi ödeme yapmayarak temerrüde düşmelidir,
- Yönetim kurulu ilgili pay sahibine kanuna uygun olarak yeni bir ihtar yapmalı ve bir ay içinde ödeme yapılmaması halinde ıskat edileceği belirtilmelidir,
- Bir ay içinde ilgili pay sahibinin taahhüdünü yerine getirmemesi halinde yönetim kurulu ıskat kararı almalıdır,
- Yönetim kurulu alınan ıskat kararını pay sahibine bildirmelidir.
Iskatın Sonuçları
Iskat işleminin tamamlanması için ıskat kararının alınması yeterli olmayıp, bu kararın pay sahibine bildirilmesi gerekmektedir. Kararın pay sahibine bildirilmesine kadar, pay sahibi tüm haklarını kullanmaya devam edecektir.
Iskat sonucunda pay sahibinin ilgili paylar üzerinde, başka bir ifade ile yalnızca temerrüde düştüğü paylar üzerinde, pay sahipliği sıfatı sona erecektir. Bedeli tamamen ödenmiş paylar için pay sahibinin ıskat edilmesi mümkün değildir.
Belirtmek gerekir ki, ıskata konu paylar şirkette varlığını sürdürmeye devam etmektedir. Iskat sonucu sahipsiz kalan paylara ilişkin haklar geçici olarak anonim şirketin kendisine geçecektir. Iskata konu bu paylar, yönetim kurulu tarafından bir an önce üçüncü kişilere satılıp, sermayenin yerine koyulması gerekmektedir. Yönetim kurulu payların satışı sırasında şirketin menfaatini korumaya özen gösterecektir. Ancak ıskat sonucu yönetim kurulu ilgili payları itibari değerin altında satmak durumunda kalabilir. Böyle bir durumda Türk Ticaret Kanunu madde 483/3 uyarınca, mütemerrit pay sahibi, yeni pay sahibinin ödemelerinden açık kalan tutar için şirkete karşı sorumlu olmaya devam edecektir.
Iskat yönetim kurulu kararı ile alındığından, kararın hukuka veya esas sözleşmeye uygun olmaması halinde yönetim kurulu sorumluluğu doğacaktır. Böyle bir durumda yönetim kurulunun pay sahibinin zararlarını tazmin etmesi gerekebilir. Ayrıca ıskat kararının hükümsüz olması, başka bir ifade ile yokluk, butlan veya iptal edilebilir olması durumu da uygulamada oldukça karşılaşılan durumlardır. Yokluk (işlemin kurucu unsurun bulunmaması halleri örneğin; yönetim kurulu karar yeter sayısının bulunmaması, başka bir organ tarafından karar alınması vb.) ve butlan (kanunun emredici hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı olan veya imkanız olan haller, örneğin; eşit işlem ilkesine aykırılık, sermayenin korunması ilkesine aykırılık vb.) durumlarında, ıskat işleminin baştan itibaren geçersiz olduğu, iptalde (yönetim kurulu kararları kanunda belirtilen istisnalar dışında iptal edilemez. Ancak ıskat konusuna ilişkin olarak yönetim kurulu kararının değil, ıskat işleminin iptaline karar verilebileceğine ilişkin görüşler bulunmaktadır) ise mahkeme kararı ile ıskat işlemi iptal edilene kadar geçerli olduğu belirtilmelidir.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
