ÖZET

Hâkim durumdaki teşebbüslerin fiyatlandırma davranışları rekabet hukuku zemininde inceleme konusu olabilmektedir. Bu çalışmada, aşırı fiyatlama davranışları hakkında alınan Avrupa Komisyonu ve Rekabet Kurulu kararları incelenecektir. Aşırı fiyatın nasıl tespit edildiğine yönelik kararlar arasında karşılaştırmalara da yer verilerek aşırı fiyatın tespitinde uygulanan ekonomik değer testine odaklanılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Aşırı Fiyat, Ekonomik Değer Testi, Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması.

GİRİŞ

Rekabet hukukunda aşırı fiyata müdahale edilip edilmemesi gerektiğine dair tartışmalar süregelmiştir. Tekelci, fahiş, sömürücü fiyat gibi terimlerle birlikte de kullanılan aşırı fiyat kavramına dair rekabet hukuku ve iktisadında görüş birliği bulunmamaktadır. Pek çok otorite yanlış müdahale ya da gereğinden fazla müdahale riski nedeniyle aşırı fiyat soruşturmalarına sık sık başvurmamaktadır. Türk Rekabet Hukuku açısından bakıldığında ise aşırı fiyat kavramı doğrudan bir hükümde yer almamakta olup hâkim durumun düzenlendiği ve Avrupa Birliği İşleyişine Dair Antlaşma ("ABİDA")'nın 1 02. m addesindeki a şırı fiyat hükmüne nazaran daha geniş bir düzenleme olan 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun'un 6. maddesi kapsamında değerlendirilmektedir.

Bu çalışma kapsamında öncelikle aşırı fiyat konusunda verilen belli başlı AB kararlarına değinilecek olup ardından Rekabet Kurulu'nun yakın tarihli Port Akdeniz, Biletix ve Sahibinden. com kararlarına yer verilecektir.

1. AŞIRI FİYATLAMAYA İLİŞKİN AB YAKLAŞIMI

AB hukukunda aşırı fiyatlama davranışı, hâkim durumun kötüye kullanılması yasağını düzenleyen ABİDA'nın 102. maddesi kapsamında değerlendirilmektedir. Bu maddedeki hâkim durumun kötüye kullanılmasına yönelik kapsama dahil edilen a bendindeki ifadeye göre, "adil olmayan alış veya satış fiyatları veya diğer adil olmayan ticari şartların, doğrudan veya dolaylı olarak dayatılması" yasaktır. Maddenin lafzında aşırı fiyattan ziyade "adil olmayan" kavramının tercih edilmesi dikkat çekmektedir. AB uygulamasında, aşırı fiyata müdahale zeminin oluşması için bazı şartların gerçekleşmesi beklenmekte bu şartlar oluşmadan gerçekleştirilen müdahaleler gereksiz bulunmaktadır. Uygulamada öncelikle piyasanın kendi kendini düzeltme imkânının ortadan kalktığı durumlarda aşırı fiyata müdahale gündeme gelebilmektedir. Ancak bu durum tek başına müdahale için yeterli olmayıp bunun yanında tüketici ve toplam refahta azalma meydana gelmesi gerekmektedir. Avrupa Komisyonu uygulamaya yönelik sakıncalarına rağmen aşırı fiyatlamaya müdahale etmekten vazgeçmemekle birlikte, bu müdahalenin sınırlarını daraltma yönünde bir tutum benimsemiştir.1 Bu çalışma kapsamında ilk olarak, AB uygulamasında aşırı fiyata ilişkin en önemli örnekler olmaları sebebiyle United Brands ve Port of Helsingborg kararları incelenecektir.

1.1 United Brands Kararı2

Aşırı fiyat kavramının özü, ilk olarak United Brands Kararı'nda "ürünün ekonomik değeriyle makul bir ilişkisi yoksa, bir fiyat aşırıdır." olarak değerlendirilmiştir. Komisyon bu değerlendirmeye ulaşmak için iki aşamalı bir test uygulamaya karar vermiştir. Teste göre öncelikle, "fiyat-maliyet marjının aşırı olduğu" ve dayatılan fiyatın "ya kendi içinde ya da rakip ürünlerle karşılaştırıldığında adil olmadığı" gösterilmelidir.

United Brands, 1974 yılında dünya pazarındaki tüm muz ihracatının %35'ini karşılayan ve ilgili pazarda yaklaşık %45 paya sahip olan en büyük muz tedarikçisidir. Komisyon United Brands'a ait Chiquita markasının pazar payının Almanya, Hollanda, Danimarka, İtalya ve Birleşik Krallık'ta %40 veya üstünde olduğunu ve "Chiquita" marka muzları için Belçika, Lüksemburg, Danimarka ve Almanya'yı içeren bir coğrafi pazarda aşırı ve ayrımcı fiyatlar uyguladığını tespit etmiştir. Soruşturma kapsamında Komisyon, fiyatların aşırı olup olmadığını tespit etmek için üç farklı karşılaştırma yapmıştır:

  • Almanya, Danimarka, Belçika ve Lüksenburg'da Chiquita markası için üretilen muzların fiyatı, aynı ürünün İrlanda'daki fiyatından daha yüksektir.
  • Chiquita ile markasız muzların ilgili coğrafi pazardaki fiyatları arasında %20 -40 fark vardır ancak fiyat farkı kalite farkından daha fazladır.
  • Almanya, Danimarka, Belçika ve Lüksemburg'daki rakipler tarafından satılan benzer kalitedeki markasız muzların fiyatlarının tamamı Chiquita'ya kıyasla daha düşüktür.

Karşılaştırmalar sonucunda Komisyon, tüketicilerin aynı ürünü satın almak için incelenen pazarlarda İrlanda'dakinden önemli ölçüde daha fazla harcamak zorunda olduğunun çok açık olduğunu ancak diğer karşılaştırmalar kapsamında fiyat farklılıklarını kaliteyle açıklamanın mümkün olması sebebiyle net bir değerlendirmeye varılamayacağı kanaatine ulaşmıştır. Komisyon İrlanda kıyaslamasında, halihazırda İrlanda'da uygulanan fiyatlar kâr sağlıyorsa ilgili pazarda uygulanan daha yüksek fiyatın daha fazla kâr sağlayacağı değerlendirmesinde bulunmuştur. Ancak bir görüşe göre, bu türden bir çıkarım yapabilmek için teşebbüsün iki pazar için maliyetlerinin farklılaşmadığının ortaya konulması gerekirdi.3

Söz konusu karar daha sonra ABAD tarafından bozulmuştur. ABAD, sunulan ürün/hizmetin ekonomik değeriyle makul bir bağlantısı olmayan bir fiyatın haksız bir fiyat olduğunu ve sunulan ürünün ekonomik değerine kıyasla aşırı fiyat uygulamanın bir kötüye kullanma hali oluşturacağını tespit etmiştir. ABAD'ın bu ifadelerinden, hâkim durumda bulunan bir teşebbüsün rekabetçi şartlarda uygulamayacağı ve sunduğu ürünün/hizmetin ekonomik değerinin önemli ölçüde üzerinde olan fiyatların rekabet hukuku anlamında aşırı fiyat olarak değerlendirileceği anlaşılmakla birlikte ekonomik değer kavramına ilişkin belirsizliğin giderilmediği görülmektedir. ABAD, Komisyon'un karar verirken yeterli bir maliyet analizini yapmadığını, testin ilk aşamasına aşırı fiyat-maliyet marjı kriterinin dahil edilmediğini tespit etmiştir. Bir başka deyişle Komisyon, United Brands'in ilgili pazarda kâr edip etmediğini belirleyememiş ve İrlanda'daki fiyatların zarara yol açmış olabileceğini hesaba katmamıştır. ABAD'a göre, fiyatlar soruşturma öncesi 20 yıllık dönemde belirgin artış göstermemiştir ve bundan dolayı testin ilk adımı karşılanmadığından fiyat haksız sayılmayacaktır. Testin ikinci aşamasında ise fiyatın hâkim durumda bulunan teşebbüsün uyguladığı diğer ve karşılaştırılabilir fiyatlarla ya da benzer ürünlere rakipler tarafından uygulanan fiyatlarla karşılaştırılması öngörülmüştür.

1.2 Port of Helsingborg Kararı4

Helsingborgs Hamn AB (HHAB), İsveç'in Helsingborg limanı işletmesinin tek sorumlu işletmesi olması sebebiyle doğal tekel konumundadır. HHAB limandaki inşaat işlerini yapmakta, limanı kullanan gemilere ilişkin tüm servisi sağlamakta ve söz konusu servise ilişkin ücretleri belirlemektedir. Scandlines Sverige- AB (Scandlines) Komisyon'a yaptığı şikâyetinde HHAB'ın limanı kullanan feribotlara sağladığı servis için fiili maliyetini yansıtmayan aşırı fiyatlar uyguladığını ve bu davranışla ABİDA m.102'yi ihlâl ettiğini iddia etmiştir.

Bu davada Komisyon, United Brands testinin kümülatif olarak uygulanması gerektiğini vurgulamıştır. Buna göre, ilk aşamada (i) maliyet ile fiyat arasındaki farka bakılarak kârın aşırı olup olmadığı belirlenecek ve eğer birinci aşamada verilen cevap olumlu ise ikinci aşamaya geçilerek (ii) fiyatın kendi içinde ya da rakip ürünlerin fiyatıyla karşılaştırıldığında haksız olup olmadığı saptanacaktır.

Testin ilk aşamasına Komisyon, bir maliyet- fiyat analizi yapmış ve liman için talep edilen ücretlerden elde edilen gelirin fiilen katlanılan masraflardan fazla olduğunu bulmuştur. HHAB'ın feribotlara ilişkin servislerden gelir elde ettiği fakat limanın verdiği diğer hizmetler sebebiyle zarara uğradığı tespit edilmiştir. Bu değerlendirmelerden sonra ikinci aşamaya geçen Komisyon, HHAB'ın uyguladığı fiyatı rakiplerin fiyatlarıyla kıyaslamıştır. Her limanın aldığı yatırımların, sağladığı hizmetlerin, gelirlerinin farklılaşması gibi parametreleri de göz önünde bulunduran Komisyon, HHAB'ın fiyatlarının diğer liman işletmelerine nazaran 'aşırı' olmadığını tespit etmiştir. Karşılaştırma sonucunda bir tür haksız fiyatlandırma yapıldığı kanaatine ulaşmanın mümkün olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Komisyon tarafından, yapılan karşılaştırmalar sonrası fiyatların kendi içinde adil olup olmadığının tespit edilmesi gerektiğine karar verilmiştir. Ancak bu çalışmanın sağlıklı bir sonuç vermesi için basit bir fiyat-maliyet analizi yapılması yeterli görülmeyip ekonomik değer üzerine yoğunlaşılmıştır. Komisyon'a göre hizmetin ekonomik değeri, maliyet ve kâr marjının toplamından ibaret olmayıp somut olayın kendine has özellikleri ürün/hizmete ilişkin talep gibi fiyat dışı faktörler dikkate alınarak belirlenmelidir. Nihayetinde Komisyon, limanın taşımacılık açısından mükemmel olan konumunun feribotların hızlıca Øresund'a geçmelerini sağlaması ve aşırı fiyata yönelik yeterli delil bulunamaması gerekçeleriyle fiyatların haksız olmadığına karar vermiştir.

Click here to continue reading . . .

Footnotes

1. Çiğdem Ünal, Aşırı Fiyat Kavramı ve Aşırı Fiyatlama Davranışının Rekabet Hukukundaki Yeri, Uzmanlık Tezleri Serisi No: 103, 2010, s. 25

2. United Brands Company and United Brands Continentaal BV v Commission of the European Communities. - Chiquita Bananas. - Case 27/76, 14.02.1978

3. Pınar Akman, Luke Garrod, When Are Excessive Prives Unfair?, 2010

4. Case COMP/A.36.568/D3 – Scandlines Sverige AB v Port of Helsingborg, 23.07.2004

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.