Turkey: Alan Adı (Domain) Uyuşmazlıklarında WIPO Tahkimi

Alan adı ya da domain, internette var olabilmek amacıyla alınması gerekli olan bir isimdir. Başka bir deyişle alan adı, ilgili kişinin internet adresidir. Alan adı teknik açıdan on rakamdan oluşan ve IP adresi olarak belirtilen bir numara sistemine verilen internet adresini ifade eder. Alan adı kavramı, DNS (domain name system) olarak da bilinir. Bu numaraların ortaya çıkarabileceği ezberleme hususundaki zorluğun ve karışıklığın önüne geçmek adına, alan adı kelimeler ve harflerden oluşan bir adrese dönüştürülmektedir.

Bir alan adında firmalar açısından önem arz eden kısım; “ikinci düzey alan adı” kısmıdır. Örneğin www.google.com.tr ibareli bir alan adında, ikinci düzey alan adı denilen kısım “google” ibaresidir. Seçilecek bu ikinci düzey alanı adı, başka firmalarla ya da markalarla karışıklığa sebebiyet vermeyecek biçimde ayırt edicilik unsurunu taşımak zorundadır. Alan adında yer alan “.com” kısmı jenerik birinci düzey alan adını; “.tr” kısmı ise ülke kodu birinci düzey alan adını ifade etmektedir.

Türkiye'de 5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu'nun 35'inci maddesi internet alan adlarına yönelik düzenleme içermektedir. Madde uyarınca internet alan adlarının tahsisini yapacak kurum ve kuruluşun tespiti ile alan adı yönetimine ilişkin tüm usul ve esaslar Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı'na verilmiştir. Bakanlık tarafından ise alan adları tahsisi görevi ilk olarak Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı'na verilmiştir. Ancak sonrasında 2016 yılında çıkarılan 617 sayılı KHK ile TİB kapatılarak, görevleri Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu'na (BTK) devredilmiştir.

Ülkemizde “.tr” uzantılı İnternet alan adları yönetimine ilişkin usul ve esaslar, İnternet Alan Adları Yönetmeliği uyarınca düzenlenmektedir. 2010 yılında yürürlüğe giren yönetmeliğin yayım tarihinden itibaren en geç iki yıl içerisinde TRABİS kurulmak suretiyle 1991 yılından beri ODTÜ (Nic.TR) tarafından yürütülen “.tr” alan adları yönetiminin TRABİS bünyesine geçeceği öngörülmüş olsa da, günümüzde halen TRABİS sistemine geçiş gerçekleştirilememiştir. Ancak buna karşılık Bilgi Teknolojileri Kurumu, 29 Eylül 2022 tarihinde TRABİS'in alan adları yönetimi konusunda devreye gireceğini duyurmuştur.

Bugüne dek ODTÜ (Nic.tr) tarafından yürütülen alan adlarına yönelik usuli süreçte, .tr alan adlarına yönelik olarak çeşitli Politikalar, Kurallar ve İşleyiş belirlenmiştir. Buna göre alan adları belgeli ve belgesiz olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Belgesiz alan adları; .tv.tr; .info.tr; .web.tr olarak örneklendirilebilecekken; başvuru aşamasında çeşitli belgeler istenen alan adlarına ise; .com.tr; .av.tr; .gov.tr; .kep.tr gibi alan adları örnek verilebilecektir. Belgeli alan adlarında, ilgili alan adı uzantısına göre değişen belgeler talep edilmekte ve ilgili belgelerin sunulması koşuluyla tahsis edilmektedir. (Örneğin; ticari sicil belgesi, marka tescil belgesi, dernek tüzüğünün ilk üç sayfası ile son sayfası gibi). Belgeli alan adı başvurularında ODTÜ bünyesindeki DNS Çalışma Grubu vasıtasıyla inceleme yapılarak sunulan belgeler değerlendirilmektedir. Belgesiz alan adları ise başvuruyu takiben doğrudan tahsis edilmektedir.

Ülkemizde alan adlarına yönelik olarak birtakım düzenlemeler yürürlüğe girmiştir. Bu düzenlemeleri, 5809 sayılı Kanun, İnternet Alan Adları Yönetmeliği, İnternet Alan Adları Tebliği ve İnternet Alan Adları Uyuşmazlık Çözüm Mekanizması Tebliği olmak üzere saymak mümkündür. Ancak bu düzenlemeler haricinde alan adlarının korunmasına yönelik özel bir düzenleme bulunmamaktadır. Dolayısıyla alan adı, Sınai Mülkiyet Kanunu bağlamında ayırt edici bir işaret niteliğine haiz kabul edilmekte ve bu çerçevede dolaylı yoldan korunmaktadır.

1.Alan Adı Uyuşmazlıklarının Çözümü

Alan adlarında önce gelen alır prensibi geçerlidir. Dolayısıyla başkasına ait bir unvanın, markanın ya da ayırt edici işaretlerin üçüncü kişiler tarafından alan adı olarak tescili kural olarak mümkündür. Günümüzde markaların internet üzerinden sunduğu ürün ve hizmetin boyutu her geçen gün kapsamlı şekilde yayılmaktayken; internet alan adının başka kişilerce tescili, küresel ölçekte hukuki uyuşmazlıkların ortaya çıkmasına sebebiyet vermektedir. Bugün .tr uzantılı alan adlarıyla ilgili uyuşmazlıkların, ODTÜ DNS Çalışma Grubu veya mahkemeler aracılığıyla çözüldüğü görülmektedir. 29 Eylül 2022 tarihinde TRABİS'in alan adları yönetimini ODTÜ'den devralmasıyla birlikte, ODTÜ'nün bu konudaki yetkisinin ortadan kalkması beklenmektedir.

.tr uzantılı olmayan alan adlarına ilişkin uyuşmazlıkların çözümü açısından ise iki seçenek bulunmaktadır. Bunlardan ilki Türk mahkemeleri iken; ikinci seçenek uluslararası tahkim yoludur. Türk mahkemelerinde alınacak kararların yalnızca Türkiye sınırları içerisinde geçerli olması dolayısıyla verilen kararlar işlevsiz kalmaktadır. Bu sebeple alan adı uyuşmazlıklarının uluslararası boyutu da düşünüldüğünde; uyuşmazlıklar çoğunlukla uluslararası tahkim yoluyla çözümlenmektedir.

Uluslararası açıdan internetin idare organı görevini üstlenen ICANN (Internet  Corporation for  Assigned  Names and  Numbers),  Alan Adı Sistemi'nin teknik yönetiminden ve internetteki ad ile adreslerin çalışma şeklini belirleyen politikalardan sorumlu olan özel bir kuruluştur. InterNIC ve IANA da yine ICANN tarafından yönetilen iki kuruluştur. InterNIC, alan adı kayıt hizmetleri hakkında bilgi sunarken; IANA ise, DNS kökü, IP adresi verme ve diğer internet protokol kaynaklarından sorumludur.

Alan adı uyuşmazlıklarının çözümünde genel olarak, ICANN tarafından akredite edilen; 

Bu tip tahkim yollarına sadece, alan adına ilişkin ihtilaflarda ve alan adını tescil ettiren ile alan adı üzerinde hak sahibi olduğunu iddia eden kişi arasındaki ihtilaf hallerinde gidilebilir. Buna karşın, alan adını tescil ettiren ile tescilini gerçekleştiren kayıt kuruluşu arasındaki ihtilaflar açısından ICANN tahkim yollarına gidilemez.

2.WIPO Tahkimi

Alan adı uyuşmazlıkları açısından ICANN tarafından akredite edilmiş kuruluşlar arasında en çok tercih edilen tahkim yolu WIPO Tahkimi'dir. Kural olarak altmış gün içerisinde uyuşmazlığın çözümü amaçlanmaktadır. Türkiye'den de birçok alan adı uyuşmazlığı WIPO aracılığıyla çözüme ulaştırılmıştır. Cmylmz.com, koc.com, sabanci.com gibi alan adı ihtilaflarının tümü WIPO aracılığı ile çözülmüştür.

WIPO Tahkimi temel tahkim kurallarına paralel bir süreçten oluşur. Öncelikle söz konusu şikayet elektronik ortamdan WIPO'ya sunulur. Sürecin hızlı bir şekilde ilerlemesi adına şikayete ilişkin karşı tarafın cevabının sunulması açısından yirmi günlük bir süre belirlenmiştir. Taraflar bizzat hakem seçiminde rol oynayabileceği gibi, hakem seçimini WIPO'ya da bırakabilmektedir. Tek hakemli bir tahkim süreci esas olsa da, tarafların tahkim sürecinin üç hakem tarafından yürütülmesini talep etmesi halinde bu istek yerine getirilir. Tahkime konu uyuşmazlık tek bir alan adı üzerinden olabileceği gibi, ilgililerin aynı kişiler olması ve şikayette belirtilmek şartıyla birden fazla alan adı açısından da tahkim süreci yürütülebilir.

Alan adı uyuşmazlıklarında WIPO Tahkimi, yalnızca alan adının kötüye kullanılması amaçlı kaydedilmesine ilişkin uyuşmazlıklar açısından tercih edilebilir. Bu kapsamın değerlendirilmesinde WIPO tarafından şu kriterlere bakılmaktadır:

Buna karşılık, alan adını tescil ettirmiş kişinin ise tescilde haklı olduğunu çeşitli şekillerde ispatlama seçenekleri mevcuttur. WIPO nezdinde ispat yolları şu şekilde sayılmaktadır:

Nitekim WIPO'nun 8 Şubat 2001 tarihli cemyilmaz.com alan adına ilişkin kararında; şikayet edilenin herhangi bir hak ve meşru menfaati olmaksızın alan adını tescil ettirdiği, Nisan 1999 yılında alan adını 10.000 ABD Doları karşılığında şikayet edene satışa sunduğu, tescilin şikayet edilen tarafından ticari satış amacıyla kötüniyetle gerçekleştirildiği gibi hususlar tespit edilmiş ve ilgili kararda alan adının şikayet edilenden alınarak şikayet edene devrine hükmolunmuştur. WIPO'nun ilgili kararında da görülmektedir ki; tahkim aşamasında söz konusu kriterler ve ispat vesikaları üzerinden bir değerlendirme yapılmaktadır. Tahkim sonucunda ihtilaflı alan adının devrine karar verilebileceği gibi, iptaline veya talebin reddine de karar verilebilir. Tahkim Kurulu, herhangi bir cezai müeyyide ya da tazminata ve vekillik ücreti dahil olmak üzere herhangi bir yargılama giderine hükmedemeyecektir. Verilen karar, infaz edilmek üzere tescili gerçekleştiren kuruluşa gönderilir ve herhangi bir tanıma/tenfiz davasına konu edilmeksizin ICANN'ın yetkilendirdiği tescil kuruluşu tarafından icra edilir.

WIPO kararlarına karşı on gün içerisinde dava açılabilir. Dava doğrudan karşı tarafa yönlendirilir. Açılacak davada yetkili mahkeme, alan adının kaydı esnasında sözleşmede belirtilen yer mahkemesi veya alan adını kaydeden kuruluşun bulunduğu yer mahkemesidir.

Son olarak ICANN tarafından, alan adı ihtilaflarında hak sahibinin haklarını korumaya yönelik olarak uygulamada yeni ortaya çıkan, URS (Uniform Rapid Suspension System) yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu uygulama ile şikayeti takiben ilgili alan adı doğrudan kitlenmekte ve sürecin daha hızlı ve daha az maliyetle yapılması amaçlanmaktadır. Günümüzde URS sistemi yalnızca ADNDRC (Asian Domain Name Dispute Resolution Centre), NAF (National Arbitration Forum) ve MFSD Srl. tarafından uygulanmaktadır.

SONUÇ

Uluslararası boyutta bir uyuşmazlık teşkil eden internet alan adı uyuşmazlıkları, günümüzde tahkim yoluyla çözülmektedir. İnternette alan adı konusunda yürütme görevini üstlenen ICANN tarafından akredite edilmiş WIPO tahkim mercii nezdinde uyuşmazlığın, hızlı bir şekilde, düşük maliyetle ve taraflar açısından adil bir şekilde çözümü amaçlanmaktadır. Bu sayede ihtilafa konu edilen internet alan adının meşru hak ve menfaat sahibine intikali sağlanmaktadır. İşbu makalede özetle bu süreç anlatılmaktadır.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.