MGC Legal ekibinin kaleme aldigi isbu "Motorlu Araç Isletenin Sorumlulugu Nedir?" baslikli makalemizi okumaniza sunariz.

Karayollari Trafik Kanunu'nun (KTK) 85. maddesi araç maliki ile birlikte isletenin sorumlulugunu düzenler.

Isletme halinde bulunan motorlu araç bir kisinin ölümüne, yaralanmasina, malvarligina zarar verirse isleten sorumludur. Isleten kavrami gerçek isleten ve farazi isleten olarak ikiye ayrilir. Isleten, motorlu araci amacina uygun kullanan, gelir elde eden, yararlari olan, giderlerine katlanan kisi sorumluluga da katlanir.

Gerçek Isleten Nedir?

Gerçek Isleten, Araç sahibi olan, uzun süreli kiralayan, ariyet alan, rehin alandir. Uzun süreli kiraci malik degildir, ancak araci kendi yararina kullanmaktadir. Aracin malikinin kim oldugu konusu, bir motorlu aracin mülkiyeti devri sözlesmesi ile noterce yapilacak isleme baglidir.

Bu isleme göre trafik siciline tescil yapilir. Mülkiyetin devri için trafik tescili sart degildir. Uzun süreli kiraci (ariyet alan, rehin alanda) ise üç günü asan süreler uzun süre olarak kabul edilir. Rehin sahibi rehin hakki sahibine kullanim iznini verirse sorumluluk o zaman dogar. Ariyet alan için de kiraciya uygulanacak kurallar uygulanacaktir.

Farazi Isleten Nedir?

Farazi Isleten, Karayollari Trafik Kanunu 104'e göre motorlu araçlarla ilgili mesleki faaliyette bulunanlar; mesleki faaliyetlerde bulunan tesebbüslerin sahipleri gözetim, onarim, bakim, alim-satim, araçta degisiklik yapilmasi amaci ile birakilan bir motorlu aracin sebep oldugu zararlardan dolayi isleten gibi sorumlu tutulur. Aracin zilyetliginin devri ile birlikte isleten gibi sorumlu olurlar. Farazi isletenlerin zilyetligi devam ettigi sürece gerçek isleten ve gerçek isletenin sorumluluk sigortacisi zarardan sorumlu olmazlar.

Karayollari Trafik Kanunu 106'ya göre; çalinan veya gasp edilen araçlarda sorumluluk; bu maddeye göre araci çalan veya gasp eden isleten gibi sorumludur. Ancak araci çalinmis veya gasp edilmis oldugunu bilen veya gerekli dikkat ve özeni gösterdigi takdirde ögrenebilecek olan araç sürücüsü çalan veya gasp eden kisiyle birlikte sorumlu olacaktir. Burada isleten veya eylemlerinden sorumlu oldugu kisilerden birisinin aracin çalinmasinda veya gasp edilmesinde kusurlu olmadigini ispat ederse sorumlu olmazlar.

Aracin çalindigini veya gasp edildigini bilerek binen yolculara karsi genel hükümler uygulanir. Karayollari Trafik Kanunu 102 uyarinca bir römorkun sebep oldugu zararlardan çekicinin isleteni sorumludur. Karayollari Trafik Kanunu 90'a göre maddi tazminatin biçimi ve kapsami ile manevi tazminat konularinda borçlar kanununun haksiz fiile iliskin hükümler (TBK 41 ve davami) uygulanir. Motorlu araç isletenler tehlike sorumlulugu uyarinca sorumlu olurlar. Hukukumuzda genel olarak kusur sorumlulugu kabul edilmistir ancak burada özel düzenlemeler sebebiyle kusursuz sorumluluk söz konusudur.1

Araç Isletenin Sorumlulugu Nedir? Bu Sorumlulugun Sartlari Nelerdir?

Bir kimsenin, bir motorlu aracin isletilmesinden dogan zarar nedeniyle KTK uyarinca sorumlu tutulabilmesi için asagidaki sartlarin gerçeklesmis olmasi gerekir.

  • Bir motorlu araç olmalidir.
  • Araç isletilme halinde olmalidir.
  • Aracin isletildigi yer karayolu olmalidir.
  • Aracin isletilmesi nedeni ile bir zarar dogmalidir.
  • Zarar ile fiil arasinda uygun illiyet bagi bulunmalidir.
  • Isleten kurtulus beyyinesi (kanit) getirememis olmalidir.
  • Isleten kendisinin veya eylemlerinden sorumlu tutuldugu kisilerin kusuru bulunmadigini ve araçtaki bir bozuklugun zarara neden olmadigini ispatlamalidir (Iliyet Bagini Kesen Nedenler: mücbir sebep, zarar görenin agir kusuru, üçüncü kisinin agir kusuru).2

Uzun Süreli Araç Kiralama Sözlesmesi Nedir?

Türk Borçlar Kanunu'nda (TBK) kira sözlesmesi "kiraya verenin bir seyin kullanilmasini veya kullanmayla birlikte ondan yararlanilmasini kiraciya birakmayi, kiracinin da buna karsilik kararlastirilan kira bedelini ödemeyi üstlendigi sözlesmedir" seklinde tanimlanmistir.

Oysa ki, uzun dönem araç kiralama sözlesmelerini, salt bu tanim çerçevesinde alelade bir kira sözlesmesi olarak degerlendirebilmek mümkün degildir.

Nitekim pek çok uzun süreli araç kiralama sözlesmesinde; gerek kiralayan sirkete kiralama süresi boyunca araçlarin servis süreçlerinin saglanmasi, sigortasinin saglanmasi, ikame araç temini, lastik bakimlari ve benzeri pek çok konuda borçlar yükledigi gibi; kiraciya da araçlari kullandiracagi kisileri özenle seçme, araçlari özenle kullanma, yalnizca sigortali çalisanlarina kullandirma, araçlarin periyodik bakimlarina riayet etme, kira borçlarini ödeme gibi pek çok borç yüklemektedir. Su halde, uzun süreli araç kiralama sözlesmelerini her iki tarafa borç yükleyen karma nitelikli bir sözlesme olarak telakki etmek gerektigi açiktir.3

Uzun süreli araç kiralamada, kiraci "isleten" olarak sorumlu olur.

Ancak, kiracinin "isleten" olarak sorumlu tutulabilmesi için, araci "kendi hesabina ve tehlikesi kendisine ait olmak üzere" islettiginin; ayrica "araç üzerinde fiili tasarrufu bulundugunun" ispat edilmesi gerekir.

Kiraci, araci kendi hesabina ve tehlikesi kendisine ait olmak üzere isletiyor olmakla birlikte, "araç üzerindeki fiili tasarrufu" herhangi bir biçimde onayi ve kusuru olmaksizin elinden alinmis, çalinmis veya gasp edilmisse, tüm isletenler gibi, o da sorumluluktan kurtulur.

Ilgili yasanin 86. maddesi 1. fikrasina göre de, isleten konumundaki kiraci, "kendisinin veya eylemlerinden sorumlu tutuldugu kisilerin kusuru bulunmaksizin ve araçtaki bir bozukluk kazayi etkilemis olmaksizin, kazanin bir mücbir sebepten veya zarar görenin veya bir üçüncü kisinin agir kusurundan ileri geldigini ispat ederse sorumluluktan kurtulur.".

Araci "uzun süreli kiralayan" araç maliki zarardan sorumlu tutulamaz.

Kiralanan Araçta Beden Bütünlügünün Bozulmasin Yönelik Sorumluluk

Aracin sahibi tescil sifatiyla isleten sayilir ve kanunen sorumlu olur. Eger ki; kiraci kazada kusurlu ise kiralayan ödedigi tazminati rücu davasi açarak kiralayandan temin edebilir.

Uzun Süreli Araç Kiralamada Kiracinin Sorumluluguna Iliskin Yargitay Kararlari

Aracin kayit sahibi, araci bir yil süreyle kiralayarak isleten sifatini kaybetmis oldugundan, kazadan dolayi meydana gelen zarardan sorumlu tutulamaz.

2918 sayili Karayollari Trafik Kanunu'nun 3. maddesi hükmüne göre, baska bir kisinin araci kendi hesabina ve tehlikesi kendisine ait olmak üzere islettigini ve araç üzerinde fiili tasarrufu bulundugunu ispat edemedigi takdirde kayda göre araç sahibi olan veya mülkiyeti muhafaza kaydiyla satista alici sifatiyla sicilde kayitli görülen veya aracin uzun süreli kiralama, ariyet veya rehni gibi hallerde kiraci veya rehin alan kisi; isletendir. Ayni kanunun 85. maddesi hükmüne göre ise bir motorlu aracin isletilmesinden dogan zarardan o aracin isleteni sorumlu olur.4

4. HD. 17.02.2005 E. 2004/7697 – K. 2005/1387

Araçlarin uzun süreli kira sözlesmesi ile kiraya verilmesi durumda, araç malikinin isleten sifati kalmadigindan, hakkindaki davanin pasif husumet yoklugundan reddi gerekir. (2918/m. 3, 85)

11. HD. 05.05.2003 E. 2002/12356 – K. 2003/4414

Kazaya karisan aracin, uzun süreli olarak kiraya verilmis ve kiraci tarafindan kullanilirken kazanin meydana gelmis olmasina göre, kiracinin "isleten" olarak sorumlu tutulmasi ve araç maliki hakkindaki davanin reddi gerekir. (2918/m. 3,85)

17. HD. 15.02.2005 E. 2005/813 – K. 2005/1150

Dava konusu kazayi yapan araç, uzun süreli kira sözlesmesi ile kiraya verilmis ise, kiraci isleten olarak sorumlu olur. Bu nedenle, kira sözlesmesi uyarinca aracin kiraci sirkete teslim edilip edilmediginin duraksamaya yer birakmayacak sekilde açiklanmasi gerekir. (2918/m. 3, 85)

11. HD. 27.04.2006 E. 2005/4642 – K. 2006/4755

Aracin kayit maliki ile davali arasinda yapilmis olan kira sözlesmesinde, aracin davali sirkete hizmet verecek sekilde hükümler içermesine; araç ve sürücü üzerinde mutlak bir hakimiyet ve tasarruf imkani saglanmis olmasina göre, davalinin "isleten" sifatini tasidigi kabul edilerek bu sifati ile zarardan sorumlu tutulmasi gerekir.

4. HD. 14.11.2005 E. 2004/15668 – K. 2005/12100

Malikin uzun süreli olarak aracini kiralamasi halinde, kiraci, "isleten" sifatini kazanir ve isletenin hukuki sorumlulugu altina girer. (2918/m.3,85)

2918 sayili Karayollari Trafik Kanunun 3.maddesi geregince malik, uzun süre olarak aracini kiraladiginda kiraci, isleten sifatini kazanir ayni yasanin 85.maddesi hükmü geregince de isleten hukuki sorumluluk altina girer. Mahkemece açiklanan davali savunmalari ile yasa hükümleri üzerinde yeterince durulup tartisilmadan yazili oldugu sekilde davali belediyenin de tazminattan sorumlu tutulmasi dogru degildir.

19. HD. 18.06.2003 E. 2003/3742 – K. 2003/6546

Motorlu araci uzun süreli kiralama sözlesmesi ile kiralayan kiraci, isleten sayilir. Bu hüküm, araç üzerindeki fiili hakimiyet ve iktisaden yararlanma ilkesi dikkate alinarak getirilmis bir düzenlemedir. Mahkemece, salt malik sifati yeterli görülerek davalinin sorumluluguna karar verilmesi dogru olmamistir.

11. HD. 13.09.2004 E. 2003/13798 – K. 2004/8129

Temelde malik isletendir. Ancak yasa geregince malik, uzun süreli olarak araci kiraladiginda, kiraci, isletenlik niteligi kazanir ve hukuki sorumluluk altina girer.

19. HD. 01.04.2002 E. 2001/7750 – K. 2002/2375

Araç sahibi olan veya mülkiyeti muhafaza kaydiyla satista alici sifatiyla sicilde kayitli görülen veya aracin uzun süreli kiralama, ariyet veya rehni gibi hallerde kiraci, ariyet veya rehin alan kisidir. Ancak ilgili tarafindan baska bir kisinin araci kendi hesabina ve tehlikesi kendisine ait olmak üzere islettigi ve araç üzerinde fiili tasarrufu bulundugu ispat edilirse, bu kimse isleten sayilir.

11. HD. 18.02.2002 E. 2001/9157 – K. 2002/1348

2918 sayili Kanunun 85. maddesi hükmüne göre, trafik kazasi zararinda kaideten isleten sorumludur. Ayni Yasanin 3. maddesi de uzun süreli kiralama halinde kiraci isleten sayilmistir. Böyle bir hal varsa, trafik kazasi zararindan aracin kiracisi sorumlu olur.

19. HD. 14.10.1993 E. 1992/10747 – K. 1993/6545

Sonuç

Sonuç olarak, araç kiralama sözlesmesinde her sey dahil olarak anlasilmissa bu durumda kaza yapilsa da tüm sorumluluk firmaya aittir. Eger belirtilmemisse kiralamanin uzun süreli mi yoksa kisa süreli mi olduguna göre isleten belirlenip sorumlulugu üstlenecektir. Yine somut olaya göre kusur dagilimlari yapilip rücu davasi söz konusu olabilir.

Kaynakça & Referanslar

  • 1. TOKKDER, 2 HAZIRAN 2009 MAKALESI.
  • 2. KARAYOLLARI TRAFIK KANUNUNA GÖRE MOTORLU ARAÇ ISLETENIN AKIT DISI SORUMLULUGUNUN
  • HUKUKI NITELIGI VE UNSURLARI, PROF.DR.FIKRET EREN, DERGIPARK MAKALESI.
  • 3. Çelik Ahmet, UZUN SÜRELI ARAÇ KIRALAMADA KIRACININ "ISLETEN" OLARAK SORUMLULUGU, Tazminat Hukuku, 2015.
  • 4. MOTORLU ARAÇ ISLETENIN SORUMLULUKTAN KURTULMASI, Hüseyin ATES, TBB barobirlik, 2012.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.