I. Giriş
Yeni Koronavirüs (COVID-19), ilk olarak Çin'in Hubei Eyaleti'nin yönetim merkezi Vuhan'da Aralık ayının sonlarında solunum yolu belirtileri (ateş, öksürük, nefes darlığı) gösteren bir grup hastada yapılan araştırmalar sonucunda 13 Ocak 2020'de tanımlanan bir virüs olup başlangıçta bu bölgedeki deniz ürünleri ve hayvan pazarında bulunanlarda tespit edilmiştir. Daha sonra insandan insana bulaşarak Vuhan başta olmak üzere Hubei eyaletindeki diğer şehirlere ve Çin Halk Cumhuriyeti'nin diğer eyaletlerine ve diğer dünya ülkelerine yayılmıştır1. Salgının başlangıcında gerek Çin Halk Cumhuriyeti'nin bilgi akışı eksiklikleri ve çeşitli gizlilikleri gerekse Dünya Sağlık Örgütü'nün geç aksiyon alması nedeniyle yayılım tüm Dünya genelinde ciddi boyutlara ulaşmış ve ancak Mart ayı içerisinde pandemi ilan edilmiştir2.
II. Salgın / Kriz'in Seyri
Mart ayı başı itibariyle ise insanlar ekonomik ve sosyal açıdan yeni bir dünyaya uyandı. Salgının etkisi birkaç istisnai ülke dışında ayrım yapmadan tüm dünya geneline hızlı bir şekilde yayıldı. Dünya Ekonomik Görünümü Ocak ayı raporundan bu yana geçen üç ayda dünya inanılmaz derecede değişmiş olup koronavirüs salgını trajik sayıda insanın ölümüne sebep oldu ve halen ölümler devam etmekte. IMF Nisan ayı Dünya Ekonomik Görünümü raporuna göre 2020 yılında dünya ekonomisinin %3 oranında küçülmesi beklenmekte. Kriz nedeniyle 2020 ve 2021 yıllarında küresel GSYH'dan 9 trilyon doların erimesi ve Büyük Buhran'dan beri ilk defa hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ekonomilerde daralma görüleceği açıklandı. Bu kriz diğerlerine benzemeyecek şekilde insan hayatı ve yaşamı üzerinde olan etkisi inanılmaz derecede belirsiz. Söz konusu durum birçok ülkede sağlık krizi, finans krizi ve emtia fiyatlarında çöküş şeklinde kendisini göstermekte olup yılın ikinci yarısında toparlanma görülmesi beklentisinden hareketle de 2021 yılı için bir nevi düzeltme, kurtarma yılı halini alması ümit edilmektedir3.
Salgının Asya ülkelerinde başlamakla birlikte bu ülkelerde daha hızlı bir şekilde kontrol altına alındığı, hatta salgının başladığı Vuhan'da hayatın normale döndüğü, öte yandan aynı zaman zarfında İtalya ve İspanya başta olmak üzere Avrupa Birliği ülkeleri, İngiltere ve ABD'de salgının tüm hızıyla devam ettiği görülmekte4. Koronavirüs krizi gelişmekte olan ülkelerin yapısal işsizlik ve teknoloji açıkları, yüksek borç yükleri ve finans piyasalarındaki spekülatif kaynaklı dış kırılganlıkları ile birleştiğinde, alınabilecek tedbirlerin etkinliğini de kısıtlamakta ve içinde bulunduğumuz krizden çıkışın da ancak küresel işbirliği ile sağlanacağı konusunda herkes hemfikir5.
III. Salgın / Kriz' in Etkileri ve Türkiye Ekonomisi' nde Beklenen Gelişmeler
Dünya ekonomik büyümesi ile dünya ticareti arasında önemli bir korelasyon bulunmaktadır. COVID- 19 salgınıyla birlikte küresel sistemde pek çok şey hızla değişmiş olup üretim zinciri zorlanmaya başladı. Gıda, içecek, sağlık malzemesi gibi mallar ve bunların sunulmasını sağlayan hizmetler dışında otomotivden tekstile, beyaz eşyadan mobilyaya, konuttan ulaştırmaya kadar bütün alanlarda talep düşüşü söz konusu. Dünya ticareti de bu talep düşüşüne paralel bir düşüş içinde6. COVID- 19 virüsünün ekonomik yaşamda yarattığı en ciddi tehdidin gelir- harcama zincirinin kopması ve bunun sonucunda üretimin durması olduğunu görüyoruz7.
Ekonomik sistemin çarklarından birisini çekip çıkardığınızda sistem aksar ama sistemin gelir veya tüketim parçalarından birisini çekip çıkardığınızda sistem dağılır. Sistemin en önemli parçaları; Gelir, tüketim, tasarruf, yatırım ve üretim. Büyüyen bir ekonomide gelir artışı, tüketim ve tasarruf artışı, yatırım artışı, üretim artışı ve tekrar gelir artışı biçiminde çalışır. Sonuçta GSYH büyür, kişi başına gelir artar ve ekonomik refah yükselir8.
Sağdaki tablo finansal piyasa göstergelerinden en önemlilerinin bugünkü durumunu önceki yılsonları durumlarıyla karşılaştırmalı olarak göstermekte ve finansal piyasalara egemen olan endişeyi açık biçimde ortaya koymaktadır.
Ekonomik sorun temel olarak, salgının yayılmasını yavaşlatmak için alınan önlemlerden -seyahat engellemeleri, sınırların kapatılması ve şehirlere giriş çıkışların durdurulması, sokağa çıkma yasakları, ev karantinaları, okulların tatil edilmesi, iş yerlerinin çalışmaya ara vermesi- kaynaklanmakta9. Tüm dünya ekonomileri açısından Nassim Nicholas Taleb'in tanımladığı "Siyah Kuğu" dönemi yaşanmakta10. Pandemi konusunda iki başlıkta endişe duymaktayız; Birincisi sevdiğimiz insanlar ve onların sağlık durumları, ikincisi de birinci endişelerin ekonomik etkisi. İkisi de maalesef birbiri ile eşzamanlı hareket etmekte. Birisi diğerini beslemekte ve her ikisi global ölçekte yaygın11. 05.05.2020 tarihi itibariyle Dünya üzerindeki toplam vaka sayısı 3,7 Milyon kişiye ulaşmış, salgın nedeniyle ölenlerin sayısı ise yaklaşık 260 bin kişi olmuştur12. Doğrusu bu problem çok daha karmaşık ve standart çözümler ve reçeteler ile çözülecek gibi de değil.
Her geçen gün yaşananlar 2008 global krizinin adeta bir provası gibi. Global çıktıdaki kısa dönemli çöküş son 150 yıldır görülen herhangi bir durgunluktan farklı. Talepteki çöküşün liderlik ettiği 2008 küresel finansal krizin aksine COVID- 19 salgını herşeyden önce bir tedarik şoku13. 2008 küresel finans krizi ertesinde uygulanan iktisat politikaları dünya ekonomilerine zaman kazandırmış olmakla birlikte bazı temel sorunları gündeme getirmişti. 2008 krizini bir uyarı olarak dikkate almayan ekonomiler işin kolayına kaçarak parasal genişleme yolunu tercih etmişlerdi14. Uluslararası Para Fonu (IMF) ve ekonomistler, Büyük Buhran'dan bu yana görülen en büyük ekonomik krizi beklemekte. Küresel bankacılık otoritesi Uluslararası Finans Enstitüsü (IIF) öngörülerine göre, son 10 yılda borç/ GSYH oranında yüzde 40'lık bir artış yaşandı ve bu yıl borç/ GSYH oranının hali hazırdaki yüzde 322'den yüzde 342'ye ulaşması beklenmekte. Eğer gelişmekte olan ekonomilerde iyileşme geride kalırsa, bu hem ABD hem de dünya ekonomileri için V-tipi iyileşmeden ziyade U-tipi veya L-tipi iyileşme olacağı anlamına gelmekte15.
IMF Başkanı Christalina Georgieva, koronavirüs salgınının 2020 yılında global ekonomik büyümeyi keskin şekilde negatife döndüreceğini ve 1930'lardaki Büyük Buhran'dan bu yana görülen en kötü resesyonu tetikleyeceğini açıklarken16, Dünya Ticaret Örgütü (WTO) 2020 yılında uluslararası ticarette 2008 mali krizi sırasında yaşanandan daha büyük bir daralma meydana gelebileceğini tahmin etmekte. Dünya Ticaret Örgütü tarafından yapılan çalışmada dünya ticaretinde bir önceki yıla göre yüzde 13'lük bir düşüş "görece iyimser" bir senaryo olarak tanımlanıyor. Bu senaryo dünya ticaretinde yılın ilk yarısında yaşanan hızlı düşüş ardından, ikinci altı ayda durumun yavaş yavaş düzelmeye başlaması ihtimaline dayanıyor17. Ekonominin tüm bileşenleri; talep, tüketim, sermaye harcaması, ihracat vb. eşi benzeri görülmemiş şekilde düşüşte. Büyük Depresyon ve İkinci Dünya Savaşı zamanında bile ekonomik aktivite bu denli durmamıştı. İyi senaryoya göre dördüncü çeyrekte tünelin sonundaki ışık görülecek. Fakat iyi senaryonun gerçekleşmesi birçok etkene bağlı18.
Click here to continue reading . . .
Footnotes
1. https://covid19bilgi.saglik.gov.tr/tr/covid-19-yeni-koronavirus-hastaligi-nedir
2. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51614548
3. Gina Gopinath, https://blogs.imf.org/2020/04/14/the-great-lockdown-worst-economic-downturn-since-the-great-depression/, 14.04.2020.
4. Ergin Yıldızoğlu, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-52200598, Koronavirüs: ABD'de salgın krizi nasıl büyüdü?, 07.04.2020.
5. Güven Sak, https://www.tepav.org.tr/tr/blog/s/6648, 07.04.2020
6. Mahfi Eğilmez, http://www.mahfiegilmez.com/2020/04/kuresel-ticaret-ve-buyume-cokuyor.html, 09.04.2020
7. Mahfi Eğilmez, http://www.mahfiegilmez.com/2020/04/gelir-harcama-zinciri-koparsa.html, 02.04.2020
8. Mahfi Eğilmez, http://www.mahfiegilmez.com/2020/03/ekonomik-daralmay-minimum-duzeyde.html, 25.03.2020
9. Oğuz Aydoğmuş, Salgın ve Ekonomik Kriz, İktisat ve Toplum Dergisi, Nisan 2020, Sayı 114, s. 11-17,
10. Attila Köksal, Siyah Kuğu Haftası,Turcomoney Dergisi, Sayı 111, Nisan 2020, s. 38- 40
12. http://datatopics.worldbank.org/universal-health-coverage/covid19/
14. Ertuğrul Kızılkaya, Küresel Resesyon ve Kapitalizm Krizi Yaşanıyor, Turcomoney Dergisi, Sayı 111, Nisan 2020, s. 16-17
15. https://www.finansgundem.com/haber/krizin-kaderi-bu-hafta-belli-olacak/1484014, 13.04.2020
16. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-52232516, IMF Başkanı Georgieva 'Türkiye dahil tüm üyelerle yapıcı diyaloğu sürdüreceğiz' dedi, TL değer kazandı, 09.04.2020
17. Andrew Walker, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-52221192, Koronavirüs: Dünya Ticaret Örgütü bu yıl küresel ticarette büyük daralma bekliyor, 08.04.2020.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
