Belirsiz alacak davasi, Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) madde 107'de, kismi dava ise Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 109'da ilk kez düzenlenerek yasal mevzuatimiza dahil olmuslardir. Konu itibari ile belirsiz alacak davasinin hangi kosullarda açilabilecegi ile kosullari olusmadan açilmis bir belirsiz alacak davasinin olusturdugu hukuki sorunlar üzerinden incelemelerde bulunulmustur.

Belirsiz Alacak Davasi Kavrami Nedir?

6100 sayili Hukuk Muhakemeleri Kanunu'na göre;

(1) Davanin açildigi tarihte alacagin miktarini yahut degerini tam ve kesin olarak belirleyebilmesinin kendisinden beklenemeyecegi veya bunun imkânsiz oldugu hâllerde, alacakli, hukuki iliskiyi ve asgari bir miktar ya da degeri belirtmek suretiyle belirsiz alacak davasi açabilir.

(2) Karsi tarafin verdigi bilgi veya tahkikat sonucu alacagin miktari veya degerinin tam ve kesin olarak belirlenebilmesi mümkün oldugunda, hâkim tarafindan tahkikat sona ermeden verilecek iki haftalik kesin süre içinde davaci, iddianin genisletilmesi yasagina tabi olmaksizin talebini tam ve kesin olarak belirleyebilir. Aksi takdirde dava, talep sonucunda belirtilen miktar veya deger üzerinden görülüp karara baglanir.

Buna göre, belirsiz alacak davasinin açilmasi için üç kosul gerekmektedir:

  1. Talep Sonucunun Miktarinin Belirlenmesinin Imkânsiz veya Davacidan Beklenemeyecek Olmasi Gerekir.
  2. Alacakli Dava Dilekçesinde Geçici Talep Sonucunu Belirtmelidir.
  3. Belirsiz Alacak Davasi Açan Davaci, Talep Sonucunu Dayandirdigi Tüm Vakialari Eksiksiz Olarak Bildirmelidir.

Bu dava öncelikle bir eda davasi olup; diger eda davalarindan farki talep sonucunda istenilen alacagin dava açildigi anda tam olarak belirlenememesidir. Alacak belirlenebilir hale gelirse eda davasina dönüsecektir (davacinin talebinde davalinin bir seyi yapmayi, bir seyi vermeyi veya bir seyi yapmamayi emrettigi dava türüne eda davasi denir).1

Davaci, belirsiz alacak davasi açarak; yanlis ya da düsük talepte bulunma riskinden kurtulup, alacak miktarini tam olarak belirleyemediginden, hak kaybina ugramamak için talep sonucunu yüksek tutmasi nedeniyle talep edilen alacagin bir kisminin kabul edilmemesi halinde haksiz çiktigi kisim için yargilama giderlerine mahkûm olma riskini ortadan kaldiracaktir. Tüm bu nedenlerle, alacak miktarini tam olarak belirleyemeyen davaci için belirsiz alacak davasi açmak daha avantajli ve usul ekonomisine daha uygun olacaktir.2

Ögretideki bir görüse göre, belirsiz alacak davasi, sadece para alacaklari için açilabilecekken diger bir görüse göre ise, HMK' da böyle bir sinirlama olmadigindan Türk hukukunda uygulamada ender görülebilecek olsa da konusu paradan baska seyler için de belirsiz alacak davasi açilabilecektir.3

Kismi Dava Kavrami Nedir?

6100 sayili Hukuk Muhakemeleri Kanunu'na göre:

(1) Talep konusunun niteligi itibariyla bölünebilir oldugu durumlarda, sadece bir kismi da dava yoluyla ileri sürülebilir.

(2) (Mülga: 1/4/2015-6644/4 md.)

(3) Dava açilirken, talep konusunun kalan kismindan açikça feragat edilmis olmasi hâli disinda, kismi dava açilmasi, talep konusunun geri kalan kismindan feragat edildigi anlamina gelmez.

Buna göre kismi davanin açilabilmesi için üç kosul oldugunu söyleyebiliriz:

  1. Talep konusunun bölünebilir nitelikte olmasi,
  2. Ayni hukuki iliskiden dogmus olmasi,
  3. Hukuki yararin olmasi.

Hüküm uyarinca talep konusu alacagin niteligi itibari ile bölünebilir oldugu durumlarda kismi dava açilabilir. HMK madde 109/3 ile yeni getirilen düzenleme uyarinca davaci açikça feragat etmedikçe fazlaya iliskin haklarini kaybetmez; yani davaci kismi dava açarken alacaginin geri kalan kismini sakli tutmak zorunda degildir.4 Bu yüzden davaya konu edilmeyen kisim ayri bir davayla talep edilebilir ya da islah yoluyla ayni dava konusuna dahil edilebilir.

Davacinin davasini açarken açikça kismi dava olarak nitelendirmesi zorunlu olmayip, dava dilekçesindeki açiklamalardan alacagin dava edilenden daha fazla oldugunun ve simdilik yalnizca bir kisminin dava edildiginin anlasilmasi gerekli ve yeterlidir.5

Belirsiz Alacak Davasi ve Kismi Davanin Karsilastirilmasi

Makalemizin bu bölümünde, belirsiz alacak davasi ve kismi davayi karsilastiracagiz.

Zaman Asimi Bakimindan

  • Belirsiz alacak davasinda alacaklinin alacaginin tamami için hak düsürücü süre ve zaman asimi kesilecek,
  • Kismi davada ise zaman asimi ve hak düsürücü süre yalnizca dava konusu edilen alacak miktari için kesilecektir.

Islah Prosedürü ve Faiz Bakimindan Farklar

  • Belirsiz alacak davasinin açilmis olmasi halinde; alacakli, iddianin genisletilmesi yasagina tabi olmaksizin ve islaha basvurmasina gerek olmaksizin dava açtigi sirada belirttigi talep miktarini bir dilekçe ile artirabilir. Bu artirdigi meblaga isleyecek faizin baslangiç tarihi ise varsa borçlunun temerrüt tarihidir. Dava tarihinden önce gerçeklesen bir temerrüt olgusunun bulunmadigi durumlarda ise dava tarihidir.
  • Kismi davada alacaklinin baslangiçta ileri sürdügü talebini artirabilmesi için islah yoluna basvurmasi gerekir. Islah ile artirilan meblaga isleyecek faizin baslangiç tarihi ise islah tarihidir.

Talep Sonucu Bakimindan Farklar

  • Belirsiz alacak davasinda davacinin dava açtigi sirada gösterdigi deger geçici olup, bununla birlikte yargilama sirasinda ortaya çikacak alacagin tamaminin da hüküm altina alinmasi istenmektedir.6
  • Kismi davada dava açildigi sirada dava degeri belirlidir.

Is Hukuku Bakimindan Belirsiz Alacak Davasi ve Kismi Dava

Belirsiz alacak davasinin hukuk hayatimiza girmesi ile isçi alacaklari bakimindan uygulanabilirligi tartisma konusu olmustur. Bunun sebebi ise, isçilerin alacaklarinin miktarini tam olarak belirleyememeleri ve tam eda davasi açmalarinin onlarin zararina sonuçlar dogurmasidir.7

Tartismalarin odak noktasi olan husus, isçilerin kendi ücretleri, kidem tazminatlari, fazla çalisma ücretleri gibi alacaklarini, yargilama sürecinden önce belirleme gücüne sahip olup olmadiklari hususudur.8

Kayit disiligin yaygin oldugu ülkemizde, isçi kayitli olsa dahi bordrosunda gösterilen ücret ile ödenen ücret arasinda fark oldugu, isyerinde tutulan kayitlarin isçilere gösterilmedigi ortamda basta ücret alacagi ve buna bagli olarak;

  • Ücretin ekleri (prim, ikramiye vb.),
  • Yillik izin ücreti, fazla çalisma ücreti, hafta tatili ücreti, bayram ve genel tatil ücreti, bakiye süre ücreti,
  • Kidem tazminati, ihbar tazminati, ise baslatmama tazminati, ayrimcilik tazminati, sendikal tazminat, maddi tazminat, manevi tazminat, is kaybi tazminati, rekabet yasaginin ihlali nedeniyle tazminat,
  • Bosta geçen süreye ait ücret ve diger haklar,
  • Fazla ve varsa egitim gideri talebi ile cezai sart talebi gibi isçilik alacaklarinin isçinin bilmemesi veya bilse dahi ilgili bilgi ve belgelerin isverenin uhdesinde oldugundan kanitlayamamasi kuvvetle muhtemeldir.

Yargitay 9. Hukuk Dairesi 2023/7816 E. ; 2023/12378 K. sayili ilaminda

"Kidem tazminati, ihbar tazminati, yillik izin ücreti ve ücret alacaklari isçi tarafindan bilinmekle kural olarak belirsiz alacak davasina konu edilmez. Ancak hesabin unsurlari olan sosyal haklarin (ayni olarak saglanan yemek yardimi gibi) miktarinin belirlenmesi isveren tarafindan sunulacak belgelere veya yargilama ile belirlenecek ise kidem ve ihbar tazminati belirsiz alacak davasina konu edilebilir."

Ancak, Yargitay 9. Dairesi Kararlarinca;

"Is yargilamasinda siklikla davalarin yigilmasi söz konusu olmakla birlikte ayni dava dilekçesinde talep yigilmasi seklindeki bazi alacaklar için belirsiz alacak davasi bazilari için kismi dava açilmasina yasal bir engel bulunmamaktadir. Kidem tazminati, ihbar tazminati, yillik izin ücreti ve ücret alacaklari isçi tarafindan bilinmekle kural olarak belirsiz alacak davasina konu edilmez. Ancak hesabin unsurlari olan sosyal haklarin (ayni olarak saglanan yemek yardimi gibi) miktarinin belirlenmesi isveren tarafindan sunulacak belgelere veya yargilama ile belirlenecek ise kidem ve ihbar tazminati belirsiz alacak davasina konu edilebilir."

Ögretideki Görüsler

Bu konuda bazi yazarlar, isçi alacaklari bakimindan belirsiz alacak davasinin uygulanmasini, diger davalardan farkli görmemekte, isçi alacaklari için de belirsiz alacak davasinin sartlarinin olusup olusmadiginin tespit edilmesi gerektigini savunmaktadirlar. Aksini düsünen bazi yazarlar ise "isçinin korunmasi" ve "isçi lehine yorum" ilkeleri çerçevesinde bu sartlarin varligini sorgulamaksizin belirsiz alacak davasinin uygulanabilecegini ileri sürmektedirler.9

Is Hukukçulari isçi alacaklarinin hesabinin uzmanlik gerektirmesi, kesin tespitinin ancak yargilama asamasinda bilirkisi incelemesinden sonra saglanabilmesi ve isverenlerin genelde yasal yükümlülüklerini yerine getirmemeleri sebebiyle isçilerin ispat sorunu yasamalari sebebiyle belirsiz oldugunu savunurlarken; Usul Hukukçulari ise, isçi alacaklarini en iyi isçilerin bilebilecegi ve bir hakkin dava edilmesi ile ispat edilmesinin ayri hususlar oldugu gerekçesiyle isçi alacaklarinin belirsiz alacak davasina konu olamayacagini savunmaktadirlar.10

BUDAK ve ÇIL/KAR bu tür alacaklarin belirsiz alacak davasi veya kismi dava olarak açilmasinda isçinin hukuki yarari oldugunu ancak isyeri ile ilgili kayitlarin dogru tutuldugu ve bunlardan isçilerin de haberdar edildigi durumlarda söz konusu alacaklarin belirsiz olarak kabul edilmeyecegini ileri sürer.

ÇELIK ise isçi alacaklarini her zaman ve her durumda tartismali ve belirsiz olarak nitelendirmektedir.

Buna karsilik PEKCANITEZ, isçilik alacaklarina iliskin davalarda, davaci, kaç yildir hangi ücretlerle çalistigini, ne kadar izin kullandigini ve fazla çalisma yaptigini dilekçesinde belirtmek zorunda oldugundan ve bu bilgiler de belirli veya belirlenebilir olduklarindan, belirsiz alacak davasi veya kismi davanin söz konusu uyusmazliklarda uygulama alani bulmayacagi savunmaktadir.

SIMIL, belirsiz alacak davasindaki belirsizligin, borçlunun maddi hukuktaki yükümlülüklerini yerine getirmemesi (is yeri kayitlarinin usulüne uygun tutulmamasi gibi) veya yükümlülügüne iliskin kayitlarin istendiginde teslim edilmemesi kural olarak isçiye belirsiz alacak davasi açma hakkini tanimayacagi, isçinin is iliskisinde zayif konumda olmasinin da belirsiz alacak davasi açilabilmesine gerekçe gösterilemeyecegi, is hukukunda kabul edilen isçi lehine yorum ilkesinin de usul hukukuna iliskin hükümlere uygulanamayacagi ve ücretin belirli olmasi ile gerçek miktarinin ispatlanmasi farkli seyler oldugundan ücretin gerçek miktarinin hesaplanabilmesi için belirsiz alacak davasi açilamayacagi görüsündedir.

AKIL ise, dava konu alacagin miktarinin tespiti, karsi tarafin elindeki bilgi ve belgelere bagli ise alacagin belirli olmayacagini kabul etmek gerektigini, her ne kadar maddi hukuka iliskin olan "isçi lehine yorum ilkesi" nin usul hukuka kurallarina uygulanamayacak olsa da, davanin açilmasi ve savunulmasinda zayif konumda bulunmasindan dolayi yapabilecegi yanlislar nedeniyle zarar görmemesi için, hâkimin davayi aydinlatma görevinin (HMKm. 31) geregi olarak somut olaya göre davaci/isçi lehine yargilamaya müdahalede bulunmasina da bir engel olmadigi görüsündedir.11

Sonuç

Ögreti görüsleri incelendiginde ortak bir paydada bulusamadiklarini görüyoruz. Ancak sayilan tüm unsurlar dikkate alindiginda isçi alacaklarinin belirsiz alacak davasi seklinde istemi mümkündür. Isçi; gerçekten çalisma süresini, ücretini ve diger hususlari belirleyemeyecek ise davayi açabilmelidir am alacak miktarinin taraflar arasinda tartismali olmasi gerekçesiyle belirsiz alacak davasi açilamamalidir.

Is hukukunun temel amaci olan zayif tarafi koruma ilkesinin hayata geçirilmesi adina hukukumuzda yasa yapimindan öteye pek gidilememektedir. Is yargilamasi usulünün temel ilkelerinden olan ucuzluk ilkesinin gerçeklestirilmesi için isçilere ucuz dava açma hususunda hiçbir muafiyet ya da ayricalik taninmamistir. Tüm bu sartlar altinda, belirsiz alacak davasi gibi bir imkan getirilmisken, isçileri bundan mahrum birakmak ve haksiz zamanasimi ve faiz uygulamalari sebebiyle hak kaybina ugramalarina izin vermek hakkaniyete aykiridir.12

Kaynakça

  • Alp, M. & Çelebi, D. (2016). IS YARGILAMASINDA BELIRSIZ ALACAK DAVASI. Journal of Istanbul University Law Faculty, PROF. DR. FEVZI SAHLANAN'A ARMAGAN SAYISI, 83-137. Retrieved from: (https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuhfm/issue/29863/321860) (E.T. 04.05.2023)
  • Korkmaz, A. E. "Is Hukukunda Belirsiz Alacak Davasi ve Kismi Dava". Ankara Barosu Dergisi, (2016), (E.T. 05.05.2023).
  • Ugur, A. (2014). Belirsiz Alacak Davasi (Hmk M. 107) ve Temel Isçilik Alacaklari Bakimindan Incelenmesi. FSM Ilmi Arastirmalar Insan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 0 (3), 323-340. DOI: 10.16947/fsmiad.61782 (E.T. 05.05.2023).
  • Karakimseli, A. (2016). ISÇI ALACAKLARI BAKIMINDAN BELIRSIZ ALACAK DAVASI UYGULAMASI. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11 (1), 199-227. Retrieved from: (https://dergipark.org.tr/tr/pub/eruhfd/issue/35553/394703) (E.T. 04.05.2023).

Referanslar

  • 1. Alp, M. & Çelebi, D. (2016). IS YARGILAMASINDA BELIRSIZ ALACAK DAVASI. Journal of Istanbul University Law Faculty, PROF. DR. FEVZI SAHLANAN'A ARMAGAN SAYISI, 83-137. Retrieved from: (https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuhfm/issue/29863/321860) (E.T. 04.05.2023).
  • 2. Korkmaz, A. E. "Is Hukukunda Belirsiz Alacak Davasi ve Kismi Dava". Ankara Barosu Dergisi, (2016), (E.T. 05.05.2023).
  • 3. Korkmaz, A. E. "Is Hukukunda Belirsiz Alacak Davasi ve Kismi Dava". Ankara Barosu Dergisi, (2016 ).
  • 4. Ugur, A. (2014). Belirsiz Alacak Davasi (Hmk M. 107) ve Temel Isçilik Alacaklari Bakimindan Incelenmesi . FSM Ilmi Arastirmalar Insan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 0 (3), 323-340. DOI: 10.16947/fsmiad.61782 (E.T. 05.05.2023).
  • 5. Korkmaz, A. E. "Is Hukukunda Belirsiz Alacak Davasi ve Kismi Dava". Ankara Barosu Dergisi, (2016 ), (E.T. 05.05.2023).
  • 6. Korkmaz, A. E. "Is Hukukunda Belirsiz Alacak Davasi ve Kismi Dava". Ankara Barosu Dergisi, (2016 ), (E.T. 05.05.2023).
  • 7. Karakimseli, A. (2016). ISÇI ALACAKLARI BAKIMINDAN BELIRSIZ ALACAK DAVASI UYGULAMASI. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11 (1), 199-227. Retrieved from: (https://dergipark.org.tr/tr/pub/eruhfd/issue/35553/394703) (E.T. 04.05.2023).
  • 8. Karakimseli, A. (2016). ISÇI ALACAKLARI BAKIMINDAN BELIRSIZ ALACAK DAVASI UYGULAMASI. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11 (1), 199-227. Retrieved from: (https://dergipark.org.tr/tr/pub/eruhfd/issue/35553/394703) (E.T. 04.05.2023).
  • 9. Karakimseli, A. (2016). ISÇI ALACAKLARI BAKIMINDAN BELIRSIZ ALACAK DAVASI UYGULAMASI . Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11 (1), 199-227. Retrieved from: (https://dergipark.org.tr/tr/pub/eruhfd/issue/35553/394703) (E.T. 04.05.2023).
  • 10. Ugur, A. (2014). Belirsiz Alacak Davasi (Hmk M. 107) ve Temel Isçilik Alacaklari Bakimindan Incelenmesi . FSM Ilmi Arastirmalar Insan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 0 (3), 323-340. DOI: 10.16947/fsmiad.61782 (E.T. 05.05.2023).
  • 11. Korkmaz, A. E. "Is Hukukunda Belirsiz Alacak Davasi ve Kismi Dava". Ankara Barosu Dergisi, (2016 ), (E.T. 05.05.2023).
  • 12. Ugur, A. (2014). Belirsiz Alacak Davasi (Hmk M. 107) ve Temel Isçilik Alacaklari Bakimindan Incelenmesi . FSM Ilmi Arastirmalar Insan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 0 (3), 323-340. DOI: 10.16947/fsmiad.61782 (E.T. 05.05.2023)

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.