Yurt disindaki mallarin paylasimi, hem küresellesen dünya ekonomisinde hem de aile hukukundan kaynaklanan meselelerde önemli bir konu haline gelmistir. Bu yazimizda, yurt disindaki malvarliginin paylasim süreçlerinde izlenecek usul ve esaslari derinlemesine inceleyerek, uluslararasi düzeyde mal paylasimi konusunda aydinlatici bilgiler sunmayi hedefliyoruz. Bu sayede, herhangi bir anlasmazlik durumunda neler yapmaniz gerektigi konusunda daha bilinçli kararlar verebilirsiniz.

Türk Hukukunda Mal Rejimi

Mal rejimi, evlilik birligini olusturan taraflara ait mallarin yönetimini, mallar üzerindeki haklari ve sorumlulugu düzenler.1 Taraflarin, evlenmeden önce veya evlendikten sonra mallari üzerindeki haklarina ve sorumluluklarina iliskin sözlesme yapabilmeleri de mümkün olup; bu hususun belirlenmemis olmasi halinde evlilik tarihinde uygulanan kanunla belirlenmis mal rejimi esas alinir. Bu dogrultuda, kisilerin noterde düzenleme veya onaylama seklinde mal rejimi sözlesmesi yapabilmeleri mümkündür.2

01.01.2002 tarihinde yürürlüge giren 4721 sayili Türk Medeni Kanunu (TMK) ile aksine sözlesme yapilmadikça evliliklerde edinilmis mallara katilma rejiminin uygulanacagi kabul edilmistir. Bu dogrultuda, TMK'nin yürürlüge girdigi 01.01.2002 tarihine kadar mal ayriligi rejimi ve bu tarihten sonrasina iliskin olarak ise edinilmis mallara katilma rejimi uyarinca evlilik birligi süresince edinilmis mallarin tasfiyesi rejiminin uygulama alani bulacagi hüküm altina alinmistir.3

Söz konusu Mal Rejimi kurallari 4 açidan önem arz eder:4

  • Eslerin mevcut malvarliklarinin mülkiyetinin hangi esaslarla nasil düzenlenecegi açisindan,
  • Evlilik birliginde mallarin yönetiminin, mallardan yararlanmanin ve mallara iliskin tasarruflarin nasil olacagi açisindan,
  • Eslerin ortak sahip oldugu mallardan dolayi sorumlulugu açisindan,
  • Malvarliginin tasfiyesinde mallarin mülkiyeti göz önünde tutulmaksizin paylastirmanin nasil yapilacagi açisindan önemli bir yere sahiptir.

Görevli Mahkeme

Edinilmis mallara katilma rejiminin sona erme sebeplerinin tümünde görevli mahkeme Aile Mahkemeleridir. Aile mahkemesi kurulmayan yerlerde ise Hâkimler ve Savcilar Kurulu tarafindan belirlenen Asliye Hukuk Mahkemeleri tarafindan Aile Mahkemesi sifatiyla bakilmaktadir.5

Yetkili Mahkeme

Edinilmis mallara katilma rejimi tasfiyesi ihtilaflarini incelemeye yetkili mahkemelerin düzenlendigi TMK madde 214'e göre mal rejiminin ölümle sona ermesi durumunda ölenin son yerlesim yeri mahkemesi; bosanmaya, evliligin iptaline veya hâkim tarafindan mal ayriligina karar verilmesi durumunda, bu davalarda yetkili olan mahkeme yani TMK madde 167 ile düzenlenen ''Bosanma veya ayrilik davalarinda yetkili mahkeme, eslerden birinin yerlesim yeri veya davdan önce son defa alti aydan beri birlikte oturduklari yer mahkemesi''; diger durumlarda davali esin yerlesim yeri mahkemesi yetkilidir. 6

Milletlerarası Özel Hukukta Mal Rejimi

Yabancilik unsuru tasiyan mal rejimi tasfiyesine iliskin olarak Milletlerarasi Özel Hukuk ve Usul Hukuku (MÖHUK) madde 15 uygulama alani bulur. MÖHUK madde 15 uyarinca esler arasinda evlilik mallari konusunda dogacak ihtilaflara uygulanacak olan hukuk seçimi yapilmamis ise öncelikle evlenme anindaki müsterek milli hukuk, eger yoksa evlenme anindaki müsterek mutad mesken hukuku o da yoksa Türk Hukuku uygulanacagi öngörülmüstür.

Yabancilik Unsuru

Yabancilik unsuru, bir hukuki uyusmazligin birden fazla hukuk sistemi ile iliski içinde olmasidir. Yabancilik unsuru her somut olayda farkli noktalarda ortaya çikabilir. Yabancilik unsurunun tespiti için her uyusmazlikta uyusmazlik konusu hukuki iliskiye bakmak gerekmektedir.7

Mal rejimine iliskin bir uyusmazlikta en sik rastlanan yabancilik unsurlari sunlardir:8

  • Eslerin vatandasliklarindan dogan yabancilik unsurlari,
  • Eslerin ikametgâhlarinin veya mutad meskenlerinin bulundugu yer bakimindan dogan yabancilik unsurlari,
  • Eslerin mallarinin bulundugu yer bakimindan dogan yabancilik unsurlari.

Kural: MÖHUK Madde 15

Yabancilik unsuru tasiyan özel hukuka iliskin hukuki islem ve iliskilere uygulanacak hukukun tespitinde 5718 Sayili Milletlerarasi Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkinda Kanun belirleyicidir. MÖHUK madde 15 hukuki ihtilafin çözümünde uygulama alani bularak uygulanacak hukuk açisindan yol gösterir.9

MÖHUK 15. madde su sekilde düzenlenmistir:

"Evlilik mallari hakkinda esler evlenme anindaki mutad mesken veya milli hukuklarindan birini açik olarak seçebilirler; böyle bir seçimin yapilmamis olmasi halinde evlilik mallari hakkinda eslerin evlenme anindaki müsterek milli hukuku, bulunmamasi halinde evlenme anindaki müsterek mutad mesken hukuku, bunun da bulunmamasi halinde Türk Hukuku uygulanir. Mallarin tasfiyesinde, tasinmazlar için bulunduklari ülke hukuku uygulanir. Evlenmeden sonra yeni bir müsterek hukuka sahip olan esler, üçüncü kisilerin haklari sakli kalmak üzere bu yeni hukuka tabi olur."

MÖHUK'un 15. maddesinde yer alan bu kurala göre, eslerin evlilik mallarina uygulanacak hukuku seçme imkâni kisitli da olsa mevcuttur. Buna göre eslerin, evlilik mallari hakkinda, evlenme anindaki mutad mesken hukuklarindan veya milli hukuklarindan birini açik olarak seçebilmeleri mümkündür.

Istisna: Yabanci Ülkedeki Tasinmazlar Bakimindan Usul

Tasinmazlarin tasfiyesinde bulunduklari ülkenin hukukunun uygulanmasi kurali sadece mal paylasiminin ayni olarak yapildigi davalarda, tasinmazlarin tasfiye islemleri bakimindan uygulanmaktadir.10

Taraflarin yabanci bir ülkede tasinmazlari varsa mahkemece Türk Hukukuna göre bu tasinmazlarin güncel sürüm degerlerinin tespiti yapilmali, tasfiyenin aktifine deger olarak eklenmelidir. Baska bir deyisle nakdi tasfiyede tasinmazlarin bulundugu ülkenin hukukunun uygulanmasina iliskin kural burada geçerli degildir.11 Ancak esler, mal ortakligi veya paylasmali mal ayriligi akdi rejimini seçmis iseler veya edinilmis mallara katilma rejiminin tasfiyesinde tasinmazlara iliskin ayni talepler söz konusu olmus ise bu takdirde söz edilen kural uygulanir.

Örnegin, Türk Mahkemelerinde açilan davada, yabanci bir ülkede bulunan mallarinin nakdi tasfiyesini isteyen taraflarin, mallarin bedellerinin tespitinin saglanmasi için milletlerarasi istinabeye basvurmak gerekecektir.12

Böylelikle uluslararasi istinabe ile birlikte tasinmazlarin rayiç bedelleri tespit edilebilecektir. Uluslararasi istinabe, görülmekte olan bir davada, davaya bakmakla görevli ve yetkili mahkemenin kendi yargi çevresi disinda yapilmasi gereken bir islem için yargi çevresi içinde o islemin yapilacagi yabanci mahkemeden hukukî yardim istemesidir. Istinabenin uygulanma usulü de iki sekilde yapilmakta olup; bunlardan birincisi, yabanci üye devlet makamlarinin istinabe edilmesidir. Digeri ise; davaya bakmakta olan hâkimin delilin bulundugu diger üye devlet ülkesine gidip, delilleri bu ülkede, bizzat kendi huzurunda ikame ettirmesidir.

Bir kimse Türkiye'de henüz bir yerlesim yeri edinmemis ise MK madde 20 uyarinca bu kimsenin halen oturdugu yer, yerlesim yeri sayilir. HMK m. 9'da da, Türkiye'de yerlesim yeri bulunmayanlar hakkinda genel yetkili mahkemenin, davalinin Türkiye'deki mutad meskeni mahkemesi oldugu belirtilmektedir. Fakat HMK m.9 kapsamina girebilmek için, yabancinin yurt disindaki yerlesim yerini birakmamis ve ayrica Türkiye'de mutad mesken edinmis olmasi gerekir.

Ek olarak, Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) 9. madde 2. fikra uyarinca malvarligi haklarina iliskin uyusmazliklarda, diger özel yetki kurallari sakli kalmak üzere, uyusmazlik konusu malvarligi unsurunun bulundugu yer mahkemesinde de dava açilabilir. Dolayisiyla yurt disindaki yerlesim yerini birakmamis ve Türkiye'de mutad mesken edinmis bir yabanciya karsi açilacak, örnegin mal rejiminin tasfiyesine iliskin bir dava tasfiye konusu edilecek mallarin bulundugu yer mahkemesinde de açilabilecektir. Unutmamak gerekir ki bu hüküm özel yetkili mahkemelerin yetkisini ortadan kaldirmayacaktir. Bu nedenle mal rejiminin tasfiyesine iliskin TMK madde 214'te yer alan özel yetkili mahkemelerde de dava açilabilecektir.13

TMK 207. Madde uyarinca mevcut mal rejiminin mal ayriligina dönüstürülmesi davalarinda yetkili mahkeme ''Eslerden herhangi birinin yerlesim yeri mahkemesidir''. Isbu dönüstürme davasinda oldugu gibi dönüstürmenin kaldirilmasi davasinda da yine eslerden herhangi birinin yerlesim yeri mahkemesinin yetkili olmasi gerekir. Bundan mütevellit her iki dava da gerek davalinin gerekse davacinin yerlesim yeri mahkemesinde açilabilecektir.14

Uygulanacak Hukuku Engelleyen Durumlar

Bazi durumlarda uyusmazligin çözümlenmeye çalistigi devletin korumaya çalistigi menfaatlerin, kanunlar ihtilafi kuralinin uygulanmasiyla elde edilecek menfaatlere nazaran daha üstün tutulmasi dolayisiyla MÖHUK madde 15 ile tespit edilen yabanci hukukun uygulanmasi engellenebilir. Bu haller kamu düzeni ve dogrudan uygulanan kurallar olup somut olaya göre degerlendirme yapilmasi gerekmektedir.15

Kamu düzeni

Kamu düzeni, bir toplumun temel yapisi ve çikarlarini koruyan bu nedenle kisilerin tasarruf serbestisini toplumsal çikarlar lehine sinirlayan kurallar bütünüdür.16

MÖHUK m.5 aynen su sekilde açiklamistir:

"Yetkili yabanci hukukun belirli bir olaya uygulanan hükmünün Türk kamu düzenine açikça aykiri olmasi halinde, bu hüküm uygulanmaz; gerekli görülen hallerde Türk Hukuku uygulanir."

Dogrudan uygulanan kurallar

MÖHUK madde 6'da Türk Hukuku'nun dogrudan uygulanan kurallarina iliskin düzenleme yer almaktadir. MÖHUK madde 31'de ise üçüncü devletin dogrudan uygulanan kurallarina iliskin düzenlemeler yer almaktadir.17

Türk Hukuku'nun dogrudan uygulanacagini düzenleyen madde 6 su sekildedir:

"Yetkili yabanci hukukun uygulandigi durumlarda, düzenleme amaci ve uygulama alani bakimindan Türk Hukuku'nun dogrudan uygulanan kurallarinin kapsamina giren hâllerde o kural uygulanir."

Bu maddeye göre yabancilik unsuru içeren bir uyusmazligin Türk kanunlar ihtilafi kurallari uyarinca tespit edilmis yabanci hukuka tabi oldugu durumlarda, düzenleme amaci ve uygulama alani bakimindan Türk Hukuku'nun dogrudan uygulanan kurallari kapsamina giren bir hal söz konusu oldugunda, yabanci hukukun yerine Türk Hukuku'ndaki dogrudan uygulanan kural uyusmazliga uygulanir.18

Sonuç

Nakdi tasfiyede tasinmazlarin bulundugu ülkenin hukukunun uygulanmasina iliskin kural mal rejiminin tasfiyesinde geçerli degildir. Yabanci bir ülkede bulunan mallarin nakdi tasfiyesine iliskin Türk Mahkemeleri' nde açilan davada, mallarin bedellerinin tespitinin saglanmasi için milletlerarasi istinabeye basvurmak gerekecektir. Böylelikle uluslararasi istinabe ile birlikte tasinmazlarin rayiç bedelleri tespit edilebilecektir.

Ayrica esler, mal ortakligi veya paylasmali mal ayriligi akdi rejimini seçmis iseler veya edinilmis mallara katilma rejiminin tasfiyesinde tasinmazlara iliskin ayni talepler söz konusu olmus ise bu takdirde söz edilen kural uygulanir. Yabancilik unsuru içeren mal rejimine iliskin uyusmazliklarda siklikla rastlanan tasfiye davalari, genellikle bu mallarin bedelinin paylastirilmasini öngören nakdi tasfiyeye iliskin davalardir. Söz konusu nakdi tasfiye davalari birer alacak davasi olarak eda davasi niteligi tasimaktadir. Bu nedenle yabanci mahkeme tarafindan verilmis nakdi tasfiyeye iliskin kararlar Türk Hukuku bakimindan tenfiz islemine konu olacaktir.

Kaynakça

  • ERSEN PERÇIN Gizem, Milletlerarasi Özel Hukuk Bakimindan Mal Rejimleri, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Istanbul, 2014.
  • CANPOLAT Semra, Edinilmis Mallara Katilma Rejiminin Tasfiyesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Istanbul, 2018.
  • Avrupa'da Avukat, https://avrupaavukat.com/hizmetlerimiz/yurtdisinda-bosanma-sonrasi-mal-paylasimi

Referanslar

1 Gizem Ersen Perçin, Milletlerarasi Özel Hukuk Bakimindan Mal Rejimleri, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Istanbul 2014, s. 3.

2 Age, s. 5.

3 Age, s. 7.

4 Age, s. 4.

5 Semra Canpolat, Edinilmis Mallara Katilma Rejiminin Tasfiyesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Istanbul 2018, s. 48.

6 Age, s. 49.

7 Age, s. 151.

8 Age, s. 151.

9 Age, s. 162.

10 Age, s. 182.

11 Age, s. 110.

12 Gizem Ersen Perçin, Age, s. 256.

13 Age, s. 197

14 Gizem Ersen Perçin, Age, s. 197.

15 Semra Canpolat, Age, s. 184.

16 Age, s. 185.

17 Age, s. 190.

Semra 18 Canpolat, Age, s. 190.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.