Şubat ayında yayınladığımız incelememizde iş sözleşmelerinde rekabet yasağının geçerliliği ve sınırlanması konularını incelemiştik. Bu yazımız kapsamında ise, rekabet yasağında hakimin müdahalesi konusu değerlendirilecektir.

Kısaca hatırlatmak gerekirse, işveren tarafından rekabet etme yasağının iş sözleşmesi sona erdikten sonra da devam etmesi arzu ediliyorsa tarafların bu konuda yazılı olarak anlaşması gerekmektedir. İşçi ile işveren arasında yapılacak anlaşmanın içeriği ve sınırları 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun ("TBK") "Rekabet Yasağı" başlıklı 444. maddesi çerçevesinde belirtilmektedir. Söz konusu maddeye göre, işçi, işverene karşı, sözleşmenin sona ermesinden sonra onunla rekabet etmeyeceğini taahhüt edebilmektedir. İşçi, özellikle kendi hesabına rakip bir işletme açmaktan, başka bir rakip işletmede çalışmaktan veya bunların dışında, rakip işletmeyle başka türden bir menfaat ilişkisine girişmekten kaçınmayı belirli bir süre, coğrafya ve faaliyet alanı bakımından sınırlı olacak biçimde yazılı olarak üstlenebilmektedir.

Sözleşme hukukunda kural, ahde vefa ilkesi gereği bir sözleşmenin kurulmasından sonra tarafların sözleşme hükümleriyle bağlı kalması olmakla birlikte rekabet yasağı, kimi durumlarda TBK tarafından belirlenen sınırları aşmakta ve hakimin müdahalesini gerektirebilmektedir.

Özellikle, sözleşmenin kurulmasından sonra sözleşme şartlarının ağırlaşması durumunda taraflardan borcun aynen ifasının beklenmesi hakkaniyetle bağdaşmayabilir. Zira sözleşmenin kuruluşundaki şartlar değişmişse, borçlunun yükümlülüğünün içeriği de değiştirilebilmeli, sözleşmenin değişen şartlara uyarlanması mümkün olabilmelidir. Sözleşmenin değişen şartlara uyarlanması tarafların sözleşmeye koyacakları bir hükümle gerçekleştirilebileceği gibi uyarlama kanunî bir düzenleme ile de yapılabilir. Eğer sözleşmede veya kanunda bir hüküm yoksa sözleşme taraflarının başvurusu üzerine hâkim sözleşme şartlarının uyarlanmasına karar verebilir.

Nitekim TBK.'nun 445/2 maddesine göre, hakim, aşırı nitelikteki rekabet yasağını, bütün durum ve koşulları serbestçe değerlendirmek ve işverenin üstlenmiş olabileceği karşı edimi de hakkaniyete uygun biçimde göz önünde tutmak suretiyle kapsamı veya süresi bakımından sınırlayabilmektedir.

Konuyu iş hukuku çerçevesinde rekabet yasağı bakımından ele aldığımızda, herhangi bir sözleşme hükmü TBK m. 445'in belirlediği sınırların birini veya hepsini aşmışsa, yasağa ilişkin sözleşmenin tamamı geçersiz sayılmamalıdır. TBK m. 445 rekabet yasağının yer, zaman ve işlerin türü bakımından aşırı bir şekilde sınırlandırılması halinde sözleşmenin tamamının değil, sadece aşırı olan kısmın geçersiz olması gerektiğini belirtmektedir1.

Zaman, yer ve işlerin türü bakımından uygun sınırları aşan ve bu suretle işçinin ekonomik geleceğini tehlikeye sokan bir sözleşmeyi hâkim, zaman, yer ve işlerin türü bakımından uygun bir hale getirebileceği gibi işçinin iktisadî geleceğini tehlikeye sokan bir rekabet yasağı sözleşmesi söz konusu ise, yasağı tümüyle ortadan kaldırma yetkisine de sahiptir. Hâkim bu müdahale yetkisini ya işçinin açacağı bir tespit davası nedeniyle ya da yasağa aykırı davranıldığı iddiasıyla işverenin açacağı davaya karşı işçinin itirazda bulunması kapsamında kullanabilir.2

Hakim uyarlama hakkını kullanırken, işverenin haklı menfaatleri ile işçinin ekonomik geleceği arasında iş sözleşmesinin sona erdiği andaki somut duruma bakarak bir menfaat dengelemesi yapmalı ve buna göre karar vermelidir. Zira hâkim işçi ve işverenin menfaatlerine uygun bir çözüm bulmak zorundadır. Rekabet yasağının aşırılığının tespitinde, işçinin rekabet yasağına karşı işverenin bir karşı edim yükümlülüğü altına girmiş olup olmamasına göre bir değerlendirme yapılmalıdır. Eğer işveren için bir karşı edim yükümlülüğü öngörülmüş ise, yasağın sınırlarının aşırılığı ve işçinin ekonomik geleceğinin tehlikeye girmesi ihtimali hafifleyecek ya da tümüyle ortadan kalkacaktır3.

Ancak hâkim işverenin bir karşı edim ödemesine ya da kararlaştırılmış bir karşı edimin artırılmasına karar veremez. Hakkaniyete aykırılığın giderilmesi amacıyla hâkimin aşırı rekabet yasağına müdahale ederek vermiş olduğu karar geçmişe etkili hüküm doğuracaktır.4

Footnotes

1. Yargıtay 11. Hukuk Dairesi E. 2019/1461 K. 2019/8220 T. 16.12.2019

2. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi E. 2023/15211 K. 2023/16651 T. 07.11.2023

3. Tuncay, s. 1066. Şahlanan, Rekabet Yasağı, s. 83. Başpınar, s. 32-33.

4. Soyer, Rekabet Yasağı, s. 73.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.