Gün geçtikçe internette geçirilen zamanın artması, bunun sonucu olarak enformasyon ve kaynaklara erişimin kolaylaşması ve hızla gelişen innovatif projelerin de bu platformlarda sunularak eş zamanlı risk sermayelerinin global erişime açılması neticesinde, ilk olarak 2006 yılında ABD'de ortaya çıkan kitlesel fonlama (crowdfunding) bugün toplam hacmi yaklaşık 5.5 milyar USD'lik bir fon kaynağı olarak karşımıza çıkmaktadır. Dünya Bankası'nın araştırmalarına göre 2025 yılında 90 milyar USD'ye erişmesi öngörülen bu kaynağın dünya risk sermayesi toplam hacminin 1.8 katı büyüklüğünde bir gelişim göstermesi beklenmektedir.

2006 yılında video blogu projesine finansman arayışında olan Michael Sullivan tarafından ilk kez kullanılan "crowdfunding" terimi finansman ihtiyacı olan projelerin internet platformlarında detayları ile sunulması sonucunda bu projeye ilgi duyanların çeşitli yöntemlerle projeye kitlesel şekilde fon sağlaması olarak özetlenebilir. Bu finansman yöntemi ile kurumsal kimlik ve yapıya sahip olmayan girişimciler projelerine kolaylıkla kaynak sağlayabilirken, yatırımcılar ise ekseriyetle keşfedilmemiş projelere bu yöntem aracılığı ile rahatlıkla erişim imkanı bulabilmektedir.

Ülke mevzuatlarının risk sermayesi yapılarının oluşması ve işlemesi için gerekli kıldığı karmaşık ve yüksek finansman yeterliliği gerektiren şartlarını aşarak yalnızca internet üzerinden oluşan ağlar üzerinden yatırım olanağı tanıyan bu finansman kaynağının yarattığı hacim, finansal piyasalarda da kendine özgü düzenlemelere odaklanılmasına yol açmıştır.

Kitlesel fonlama sistemi temel olarak sağlanan fon karşılıklarına göre ödül, hisse ve borçlanma (kredi) karşılığı olmak üzere üç şekilde işlemektedir. Bunlar dışında özellikle sosyal sorumluluk uygulamalarının ön plana çıktığı platformlarda ise karşılıksız şekilde kaynak aktarımı yapılmaktadır. Ödül karşılığı yapılan kitlesel fonlamalarda ilgili internet platformu üzerinden yapılan kaynak aktarımı karşılığında yatırımcıya üyelik, bilet, kitap vb. ödüller gönderilmektedir. Hisse karşılığı yapılan kitlesel fonlamada ise yapılan yatırım karşılığında yatırımcı çeşitli oranlarda hisse sahibi olmakla kredi karşılığı fonlamada ise sistem yapılan yatırım karşılığında önceden belirlenen oranda gelir sağlanmak üzere kredi aktarım sistemi temelinde çalışmaktadır.

Dünya genelinde ortalama 500 fonlamaya aracılık eden internet platformu çeşitli yöntemlerle günde 2 milyon USD, saatte yaklaşık 87.000 USD dakikada ise yaklaşık 1.400 USD'lik fon aktarımına aracılık etmektedirler. Bu platformların başarılı şekilde işletildiği ilk on ülke ise ABD, İngiltere, Kanada, Almanya, Fransa, Avustralya, İtalya, Hollanda, İspanya ve Japonya olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle ABD'de hisse karşılığı fonlamanın yasal altyapısı diğer ülkelere nazaran çok daha tatmin edici olduğundan ülkenin kitlesel fonlama hacmi dünya hacminin önemli bir kısmını oluşturmaktadır.

Şirkete Değil Projeye Finansman

Hakim algının aksine kitlesel fonlamada, öncelikli olarak şirketlerin finanse edilmesi değil girişimcilerin projelerinin finanse edilmesi söz konusudur.

Bundan bahisle bu platformlar aracılığı ile finansman arayışında bulunacakların kitlesel fonlamadan faydalanmak için şirket yapılanmasını finansmanın teminine yönelik mutlak araç olarak algılamaması önem arz etmektedir. Kullanılacak yönteme göre yalnızca bir araç vazifesi gören şirket yapılanması özellikle hisse ve borçlanma karşılığı kitlesel fonlamanın teminatlandırılmasına yönelik enstrüman olmaktan öteye geçmemektedir. Fakat özellikle 2012 yılı sonrasında hisse ve borçlanma karşılığı kitlesel fonlamada yaşanılan gelişmeler ve risk sermayesi şirketlerinin de bu alana yatırım yapması kitlesel fonlamanın sermaye piyasalarında menkul kıymet düzenlemelerinden ari, özerk bir yapıda gelişmesine ve hatta risk sermayesi şirketlerine alternatif olmasına yol açmıştır.

Ödül Karşılığı Kitlesel Fonlama

Bu yöntem ekseriyetle görsel ve yazılı sanat eserlerine ilişkin projeler, yazılım projeleri, pazar incelemesi yapan şirketler ve hayır kuruluşlarının faaliyetleri için uygun olmakla; sistem, ilgili internet platformu üzerinden yapılan fonlama oranında yatırımcıya çeşitli ödüllerin gönderilmesi üzerine kurulmuştur. ABD'nin en hızlı şekilde yaygınlaşan kitlesel fonlama yöntemi olan ödül karşılığı kitlesel fonlamada projenin tanımı yapılır, gerekli finansman ihtiyacı belirlenir, buna uygun ödül sınıflandırılması yapılır ve ilgili platform üzerinden projeye fon aranışına başlanır. Bu yöntemin en iyi örneği ABD'de bir saat firmasının ürünlerine ilişkin Ar&Ge çalışmaları için ihtiyaç duyduğu 100.000 USD'yi ödül karşılığında finanse etme girişimidir. Firma yapılan her 100 USD'lik bağış karşılığı, projenin tamamlanması halinde bağış sahibine bir saati ücretsiz olarak verme taahhüdünü "Ödül" olarak belirlemiştir.

Böylelikle projenin gerçekleşmesi ve saatlerin pazarda önemli getiri sağlayacağını düşünen yatırımcılara arzu ederlerse 10.000 USD karşılığı 100 saat satın alma imkanı da tanınmış olmuştur. Projenin gerçekleşmesi için öngörülen süre (genellikle 30-90 gün) içerisinde gerekli finansman kaynağının sağlanamaması halinde ise firma bağış yapan kişilere yine aynı internet platformu üzerinde yatırdıkları tutarın iade edileceğini, gerçekleşmesi halinde ise internet platformu hesaplarında biriken tutar üzerinden internet platformuna %5 komisyon ödeyeceğini taahhüt etmiştir. Nihayetinde projenin fon topladığı süre içerisinde hedeflenen tutarın 100 katı oranında fon kaynağı sağlanmış, firma pazarda ürünlerinin arzı için gerekli incelemeyi ve talebi test, Ar&Ge çalışması için ihtiyaç duyduğu tutarın çok daha fazlasını da temin etmiş olmuştur. İnternet platformlarının kural ve uygulamaları birbirinden farklılık gösterse de ödül karşılığı kitlesel fonlama yönteminde genellikle komisyon uygulaması %3-%10 arasında olup gerekli finansmanın karşılanamaması halinde ise yapılan bağışların iade edilip edilmeyeceği platformlar arasında farklılıklar göstermektedir.

Hisse Karşılığı Kitlesel Fonlama

Bu yöntem, borsada işlem görmeyen şirketlerin karşılık olarak hisselerine kısmen sahip olunması suretiyle projelerine finansman sağlanması olarak özetlenebilir. Hisse karşılığı kitlesel fonlamada en büyük risk ve fırsat şirketin sunulan projeden bağımsız şekilde, genel hisse değerlerine bağlı olarak, yapılan yatırımın risk ve getirisi ile paraleldir. Bu sebeple özellikle hisse karşılığı kitlesel fonlama opsiyonu sunan şirketlerin melek yatırımcılar ile birlikte projelerini olgunlaştırdıktan sonra gerekli platformlara sunması önem arz etmektedir. Hisse karşılığı kitlesel fonlama ödül karşılığı kitlesel fonlamaya kıyasla çok daha riskli ve karmaşıktır. Bu sebeptendir ki bir çok ülkede, ilgili otoriteler nezdinde akredite olmayan yatırımcıların ( ABD'de "accredited investor" İngiltere'de "sophisticated investor" olarak tanımlanmaktadır.) hisse karşılığında kitlesel fonlama faaliyetinde bulunması yasal olarak mümkün değildir.

Bu yöntemde göz önüne alınması gereken riskler yatırım kaybı, şirketin likidite sorunları yaşaması, uzun süreli kar payı dağıtma şartlarının oluşmaması, öz sermaye kaybının yaşanması ve şirketin yatırım alanlarının çeşitlendirilmesi eğilimi olarak özetlenebilir. Bu şekilde yatırım yapılan projelerinde dikkat edilecek bir başka önemli konu ise yine karlılığın sağlanmaması halinde çıkış stratejilerinin önceden planlanmış olmasıdır. Şirketlerin borsada işlem görmemesinden bahisle çeşitli kamuyu aydınlatma yükümlülüklerinden muaf tutulması da küçük yatırımcılar için önemli belirsizlikler doğurabilmektedir.

Hisse karşılığı kitlesel fonlama sağlanan şirketlerde özellikle fikri mülkiyet haklarının korunmasına ve yönetimsel hakların tasarrufuna yönelik önlemler alınması da gerekmektedir. Büyük fotoğrafta bir girişim sermayesi yapısı ile benzerlik gösteren hisse karşılığı kitlesel fonlamada, internet platformları ilgili projenin arzı öncesinde ekseriyetle fona ihtiyaç duyan şirketlerden kapsamlı bir inceleme raporu ("due diligence") istemekte ve bu raporu yayınlamaktadırlar. Sistemin işleyişi tek başına doğrudan platforma yatırım tutarının aktarılması ile sonlanmayıp, hisse edinimine ilişkin gerekli sözleşmelerin de imzalanmasını gerektirmektedir. Bu yöntemde internet platformları aracı konumunda olup hisse karşılığı yatırılan tutarlar bir emanet hesapta (escrow account) tutulmakta ve internet platformunun işlemin tamamlandığına ilişkin bilgilendirmesi ve talimatı üzerine aktarımı sağlanmaktadır.

Borçlanma Karşılığı Kitlesel Fonlama

Bu yöntem finansman arayışında olan girişimcilerin banka ve finansman kurumları dışında, kitlelerden internet üzerinden sağladıkları krediler karşılığında borçlanarak faiz ödeme yükümlülüğü altına girdikleri bir kitlesel fonlama yöntemi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Özellikle 2006 ve 2007 yıllarında ABD'de kurulan Prosper ve Lenders Club (Borç Verenler Klubü) ile ivme kazanan bu fonlama yöntemi kurulduğu ilk zamanlarda yalnızca Facebook üyelerinin finansman ihtiyaçlarını karşılarken bugün borçlanma karşılığı kitlesel fonlama da geniş bir ağa yayılmıştır. Sistem temelinde ihtiyaç sahibi girişimcilerin yatırımcıları ikna ederek finansman ihtiyaçlarını karşılamak üzerine kurulu olup bu sistemde girişimcinin kredi notu veya kredi geçmişinin içeriği önem arz etmemektedir. Ortalama 3-5 yıllık vadelerle 2000 USD'den 40.000 USD'ye kadar kredi sunan bu sistemde platformlar kendi politikalarına göre krediyi özgüledikleri alanı seçebilmektedirler. Örneğin 2007 Haziran'ında kurulan Fynanz 2007-2013 yılları arasında özellikle öğrencilere yönelik 20 yıllık vadelere varan kredi imkanları sunarken 2013 yılında LendKey yapılanmasına geçtiğinde bulut teknolojisini de kullanarak otomotiv ve inşaat projelerine varan geniş bir skalada borçlanma karşılığı kitlesel fonlama imkanı sunar hale gelmiştir. Bu yönteme son yıllarda özellikle Çin menşeili internet platformları tarafından yatırım yapıldığı görülmektedir. Çin menşeili internet sitesi Renren'in ABD menşeili Fundrise şirketine yaptığı yatırım sonrasında özellikle emlak ve inşaat alanında da yaygınlaşan borçlanma karşılığı kitlesel fonlama yine Çinli Alibaba'nın Yu Le Bao platromunu hayata geçirmesi ile sinema endüstrisi için de bir finansal kaynak olma yolunda gelişim göstermiştir. Bugün borçlanma karşılığı kitlesel fonlama yenilenebilir enerjiden, emlak sektörüne, sinema endüstrisinden, inşaat ve tedarik yönetimlerine kadar geniş yelpazede girişimci ve yatırımcıların ilgi odağı halindedir. Risk sermayesi şirketlerinin, borçlanma karşılığı kitlesel fonlamada yaşanılan önemli hacim artışı sonrasında bu platformlara yatırım yapmaya başlaması da bu finansman yönteminin bankalar ve kurumsal finansman kurumları tarafından sunulan ürünlere oranla önemli şekilde cazibe merkezi haline geldiğini göstermektedir.

Zira yalnızca 2013 yılında risk sermayesi şirketleri tarafından toplamda bir milyar USD'ye yakın tutarda borçlanma karşılığı kitlesel fonlama platformlarına yatırım yapıldığı tespit edilmiştir. Son 8-9 yıllık dönemde dahi 120'yi aşkın borçlanma karşılığı kitlesel fonlama platformunun işlerlik kazandığı düşünüldüğünde kitlesel fonlama aracı olarak bu yöntemin ilerleyen süreçlerde daha da ön plana çıkarak dünya bankacılık ve finans çevreleri tarafından yoğun eleştirilere maruz kalacağı öngörülmektedir.

Uluslararası Uygulamalar veMevzuat

Kitlesel fonlamanın karşılık esasına göre çeşitlenen yasal altyapılar, ülkelerin kaynak aktarım politikaları, sermaye piyasalarına ilişkin uygulamaları ve tabi oldukları uluslararası finansman düzenlemeleri çerçevesinde farklılıklar göstermektedir. Özellikle hisse karşılığı kitlesel fonlamanın sermaye piyasalarında gerektirdiği yasal altyapı bugün ABD ve AB düzenlemelerinde halen kademeli olarak ele alınmaktadır. AB halen kendi içerisinde yeknesak bir kitlesel fonlama düzenlemesinin işlerliğini tartışırken baskın görüş AB ülkeleri arasında kitlesel fonlamanın her ülkenin kendi mevzuatı ile düzenlenmesi ve bu düzenlemelerin de birlik müktesebatına uygun halde revize edilmesidir.

Kanada ise ilk olarak 2009 yılında tanıştığı kitlesel fonlama kapsamında ödül karşılığı kitlesel fonlamayı basit bir mevzuatla düzenlerken hisse karşılığı kitlesel fonlamaya ilişkin katı ve karmaşık kurallar getirmiştir. Ülke içerisindeki farklı yönetim yapıları ve mevzuatsal ayrışmalardan kaynaklı hisse karşılığı kitlesel fonlama düzenlemelerinin bölgesel olarak düzenlenmesini tercih eden Kanada'da, bu yöntemde yalnızca akredite yatırımcıların yatırım yapmasına izin verilmektedir.

Yeni Zelanda hükümeti ise ilk olarak 2013 yılında kitlesel fonlamaya ilişkin bir rehber yayınlayarak düzenleyici altyapının sağlanması yönünde adım atmıştır. 2013 yılından bu yana kitlesel fonlama platformlarının hızla artış gösterdiği Yeni Zelanda'da düzenlemeler Menkul Kıymetler Kanunu hükümlerine tabi olmakla ülkede 2 milyon USD'ye kadar azami 12 ay vadeli kitlesel fon sağlanmasına izin verilmektedir.

İsveç kitlesel fonlama ile 2010 yılında tanışmış olup, bu ülkede özellikle 2010-2012 yıllarında kültürel projelere fon sağlanmasına yönelik hibe ve ödül karşılığı kitlesel fonlamaya izin verilmiş nihayetinde 2012 yılı sonlarında da hisse karşılığı kitlesel fonlama hayata geçirilmiştir.

Japonya'da kitlesel fonlama May ıs 2014'te getirilen düzenleme ile yasal zemine kavuşturulmuş böylelikle 10-50 milyon Japon Yeni sermayeli şirketlere kitlesel fon sağlanması yasal olarak mümkün hale getirilmiştir.Yatırımcıların kitlesel fonlama yöntemi ile yatırım yapma limitleri de 500.000 Japon Yeni ile sınırlandırılmıştır.

İtalya'da da kitlesel fonlama ödül karşılığı yapılmak suretiyle ilk olarak 2011 yılında bir finansman aracı olarak ortaya çıkmış olup 2013 yılında İtalya hükümeti tarafından kitlesel fonlamanın tüm yöntemlerinin bütünüyle kullanılabilmesine olanak tanıyan yasal altyapı sağlanmıştır. Buna göre İtalya'da kitlesel fonlama platformları resmi bir tescile tabi tutulmakla hisse karşılığı kitlesel fonlama faaliyetinde bulunulması da serbesttir. İtalya AB ülkeleri arasında kitlesel fonlama sistemine ilişkin yeknesak ve kapsamlı düzenlemeleri getiren ilk ülkedir.

Bir Afrika ülkesi olan Kenya ise özellikle mobil ödeme sistemlerinin kolay olmasından kaynaklı kitlesel fonlama pazarında adından bahsettirmektedir. Özellikle bu ülkeye yatırım yapacak internet platformlarının mobil ödeme kolaylıklarından istifade ederek finansman plasesini kolaylaştırması mümkündür. Fakat ülkenin özelikle küresel finansal uygulamalar ve düzenlemelere tabi olmaması, kara para aklama karnesinin parlak olmaması, yeterli sermaye birlikteliklerinin ve yatırım ağlarına sahip olmaması global pazarda faaliyet gösteren bir çok ülke için ihtiyatla yaklaşılması sonucu doğurmaktadır.

İngiltere'de ise finans çevreleri kitlesel fonlamanın gelişmesine katkı sağlarken özellikle global finansman uygulamalarının bundan zarar görmemesine azami çaba sarf etmektedirler. Uzun yıllar özellikle ödül karşılığı kitlesel fonlamanın ülke genelinde etkisini gösterdiği İngiltere'de borçlanma karşılığı kitlesel fonlama uygulamaları ilk olarak 2011 yılında yenilenebilir enerji projelerinin fonlanması vesilesi ile gündeme gelmiş ve İngiliz Finansal Davranış Otoritesi'nin (FCA) onayı ile ilk platform kurulmuştur. Hisse karşılığı kitlesel fonlama platformları ise ilk olarak 2012 yılında yine FCA'nın izni ile kurulmuş olmakla 2014 yılı içerisinde kitlesel fon uygulamalarına ilişkin yayımlanan bir rehber ile çeşitli düzenlemeler getirilmesi yoluna gidilmiştir. Buna göre İngiltere'de yalnızca akredite yatırımcıların kitlesel fonlama aracılığı ile yatırımda bulunulmasına izin verilirken azami yıllık yatırım tutarı da yatırımcının yıllık net varlığının yüzde onu ile sınırlandırılmıştır.

Fransa ise 1 Ekim 2014 tarihinde yürürlüğe giren ve "finansal katılım" unsurlarını düzenleyen yönetmelik ile ilk defa kitlesel fonlamanın yasal altyapısını oluşturmuştur. Buna göre Fransız mevzuatında yatırım platformları ve aracı kurumlar üç kategoriye ayrılmış olmakla borçlandırma karşılığı kitlesel fonlama, faiz getirisi "aracı kuruluş finansman katılımı" (IFP), hisse karşılığı kitlesel fonlama "sermaye yatırım danışmanlığı" (CIP) ve hisselerin arzına ilişkin olarak ise "yatırım hizmetleri sağlayıcısı" (PSI) konumlandırmaları yapılmıştır. Kitlesel fonlama unsuru tüm yatırım platformu üyelerinin ise Fransız Sigorta Brokerları Düzenleyici Kurumu ORIAS'a tescil edilmesi zorunlu kılınmıştır. Kitlesel fonu yönetecek portal yöneticilerinin bankacılık tecrübesinin bulunması şartı da aranmaktadır. Fransız kitlesel fonlama platformları yatırım yapılacak menkul kıymetlere ilişin olarak gerekli bilgilendirmeleri, araştırma raporlarını ve riskleri internet sitelerinde açıkça belirtmekle yükümlü tutulmuştur.

Kitlesel fonlamanın doğduğu ülke olan ABD'de kongre tarafından 2011 yılında küçük ölçekli şirketlerin ve girişimcilerin sermaye ihtiyaçlarına ilişkin Small Company Capital Formation (Küçük Ölçekli Şirket Sermaye Oluşumu), Entrepreneur Access to Capital (Girişimcinin Sermayeye Erişimi)  ve Access to Capital for Job Creators (İş Yaratanlar İçin Sermayeye Erişim) kanun teklifleri sunulmuştur.

Bunun akabinde Beyaz Saray yönetiminin de desteğiyle özellikle kitlesel fonlama uygulamalarındaki istisnaların düzenlenmesi yine kitlesel fonlamaya tabi kıymetlerin ve bu amaçla doğru yatırım ortamının sağlanması amacıyla 2013 yılında Jumpstart Our Business Startups Act – kısa adı "JOBS Act"- (İş İçin Hızlı Başlangıç Kanunu) olan kanun yürürlüğe girmiştir.

JOBS Act temelinde halka arz olan hisselerin ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu'na (SEC) kayıtlı olması gerekliliğine bir istisna getirerek, kitlesel fonlamaya konu hisseleri kayıtlı sermaye sisteminden çeşitli koşulların temini şartıyla vareste tutmuştur. Bu kanun öncelikle kitlesel fonlamanın yapılacağı internet platformlarının tescile tabi olması koşulunu getirirken bireylere bu platformlar üzerinde yıllık gelir durumlarına göre hisse karşılığı fonlama limiti getirmektedir. Buna göre ABD'de yıllık geliri 100.000 USD ve altında olan kişiler 2000 USD veya gelirlerinin yüzde beşi ( gelir durumuna göre hangisi büyükse), yıllık geliri 100.000 USD ve üstü olan kişiler ise 100.000 USD üst limitle gelirlerinin yüzde onu ( gelir durumuna göre hangisi küçükse) oranında yatırım yapabilmektedirler. ABD'de bu şekilde internet platformları üzerinden kitlesel fonlama yapan yatırımcılar akredite olmuş yatırımcılar (Türkiye'deki melek yatırımcı statüsünü haiz olmakla benzer şekilde) olmakla akredite olmayan yatırımcıların da yatırım yapmasına olanak sağlayacak yasa değişikliklerine ilişkin çalışmalar halen devam etmektedir. ABD'de kitlesel fon kaynaklarından temin edilecek kaynak tutarı 1 milyon USD ile sınırlı bulunmakla, 100.000 USD- 500.000 USD tutarında kitlesel fon sağlanan projelerin finansal tablolarının sunulması ve 500.000 USD ve üzeri kitlesel fon sağlanan projelerin denetimden geçirilmesi yasal zorunluluktur. ABD düzenlemeleri uyarınca yatırım fonlarının kitlesel fonlama yapması kanunen yasaklanmış olmakla kitlesel fonlamadan faydalanan ve geçmiş yıl brüt gelirleri bir milyar USD altında olan şirketlerin de halka açılma sürecinde ve açılma tarihinden itibaren 5 yıl süre ile kamuyu aydınlatma yükümlülükleri bulunmamaktadır. Bu şekilde hisse karşılığı kitlesel fonlama yapılan şirketlerin hissedar sayısı da ABD'de 2000 ile sınırlandırılmıştır. JOBS Act ABD kurumsal finansman çevreleri tarafından özellikle küçük ve orta ölçekli şirketlerin gelişiminde denetim gerekliliklerinin gerektiği gibi yerine getirilemeyeceği iddiası ile yoğun şekilde eleştirilmiş olmasına rağmen bugün kitlesel fonlamaya ilişkin yeknesak kuralları getiren en önemli kanun düzenlemesi olarak görülmektedir.

Kitlesel Fonlama Sisteminin Olası Riskleri

Kitlesel fonlamanın hiç şüphesiz öncelikli riskli yanı dolandırıcılık teşebbüsleridir. Küçük miktarlarda da olsa birçok kişiden toplanan kaynakların yöntemi ne olursa olsun projeye aktarılıp aktarılmayacağı veya öncesinde vaat edilmesi suretiyle belirlenen süre sonunda aranılan kaynak sağlanamaması halinde iade edilip edilmeyeceği yatırımcılar için önemli bir risk oluşturmaktadır.

Bununla birlikte, özellikle internet platformlarında sunulan proje ve iş fikirlerine karşı olası patent ihlalleri ve fikri mülkiyet haklarına tecavüz teşebbüsleri de gerek girişimciler gerekse de yatırımcılar için önemli bir sorun teşkil etmektedir. Bu sebeple hak sahipliğinin tescil edildiği projelere yatırım sağlanması hiç şüphesiz ki yatırımcıların öncelikli tercihi olacağından girişimcilerin projelerini kitlesel fonlama platformlarına sunmadan önce bu gereklilikleri yerine getirmesi tavsiye edilmektedir.

Kitlesel fonlamadan faydalanmak üzere internet platformları aracılığı ile kaynak arayışında olan şirketlerin özellikle hisse ve borçlanma karşılığı fonlama sisteminde finansal durumlarına ilişkin hazırladıkları raporların sermaye piyasası düzenlemelerine uygun standartlarda olmaması halinde ise bu durum yatırımcılar için belirsiz ve teyit edilmesi süreç alacak enformasyon kirliliğine yol açacağından kaynak sağlanması sürecini olumsuz etkileyebilecektir.

Kitlesel fonlamaya aracılık edecek internet platformlarının pazarlama ve iş geliştirme stratejilerinde alacak kararlarda bu kaynaklardan yararlanacak kişiler ile yatırımcılar açısından önem arz etmektedir. Zira, girişimcilerin yatırım projelerinin yanlış veya eksik lanse edilmesine sebep olacak pazarlama yöntemleri ve içeriklerden sakınılması, projelerin sisteme yüklenmesinin yalnızca girişimciler tarafından yapılmasının sağlanması tavsiye edilmektedir.

Her türlü yatırım aracında hiç şüphesiz yatırım karşılığı ve olası risklerin değerlendirilmesinin önceden yapılması asıldır. Yatırımcının olası risklerinin önceden belirsiz olduğu bir projede, özellikle hisse veya borçlanma karşılığı kitlesel fonlama yönteminde, alınacak yatırım kararlarında azami kaybına ilişkin öngörülebilir değerlendirmelere ve bilgilere yer verilmemesi de sistemin işleyişine sekte vuracaktır.

Özellikle internet platformlarının güvenilirliğine ilişkin ön plana çıkan bir başka konu da aracılık faaliyetlerinde bulunan bu platformların tarafların denetim ve gözetimi olmaksızın sistemi kara para aklama teşebbüsleri için kullanma teşebbüsleridir. Hiç şüphesiz bu tür teşebbüsler kitlesel fonlamanın her türlü yönteminde hayat bulabilir. Bu sebeple özellikle düzenleyici kurumların akredite yatırımcılar gibi internet platformlarını da ciddi bir dizi akreditasyona tabi tutarak faaliyetlerine izin vermesi hayati önem taşımaktadır.

Risk Sermayesine Alternatif Finansman Aracı Olabilir Mi?

Özellikle hisse karşılığı kitlesel fonlama yönteminin orta ve küçük ölçekli şirketlere sağladığı finansal katkı, ilk bakışta risk sermayelerinin yatırım ilgisinin de bir sonucu olarak, risk sermayesine alternatif bir finansman kaynağı olarak görülmektedir. Fakat risk sermayesi şirketlerinin ortalama yüzde iki yönetim ücretleri ile sınırlı sorumlu ortaklara (limited partners) ortalama yüzde yirmi oranında sağlayacağı getiri ve bu ortaklar adına yatırım yapma misyonu, kitlesel fonlama sürecinde finansman kaynağı arayanlar için karmaşık ve kabullenilmesi zor bir yapıyı ifade etmektedir.

Geçmiş son 3-4 yıl içerisinde gösterdiği ivmeye paralel şekilde yeni yöntemler aracılığı ile de ileride girişimcilerin finansman ihtiyacına cevap vereceği öngörülen kitlesel fonlama, özellikle borçlanma karşılığı ve hisse karşılığı fonlama araçlarının türevlerinin gelişmesi ile kurumsal finansman enstrümanlarına alternatif ve fakat "proje bazlı" olması gerektiği gözden kaçırılmaması gereken önemli bir finansman kaynağı olacaktır. Mevcut işleyişinde görüldüğü üzere çeşitli ülkelerin sigorta unsurundan finansal düzenleyici otoritelerine kadar bir çok kurumu dahil ederek düzenleyici kurallarını kurmaya çalıştığı bu finansman aracında kısa dönemde işlem gören proje sayısı ve yatırım artış ivmesi incelendiğinde kitlesel fonlamanın tamamıyla bir alternatif olmak yerine çeşitli kurumsal finansman modellemelerini kendisine özgü dinamikleriyle birleşen karma bir finansman yapısı olacağı düşünülmektedir.

He ne kadar bugün girişim ve risk sermayeleri kurumsal finansman alanında dünya konjonktüründe önemli bir yer edinmiş olsalar da kitlesel fonlamanın önüne geçilemez gelişimi yalnızca bir alternatif finansman kaynağı olarak değil, türev ürün olarak dahi işlem görmesine engel değildir. Zira varlık ticareti yerine opsiyon ticaretinin eğilim gösterdiği finansal ürünler pazarlarında bugün finansman maliyetleri ve çıkış stratejilerinin öngörülebilir olmaları hem finansman kurumları hem de finansman arayışında olan işletmeler için hayatidir.

Hal böyle iken basit ve fakat bir o kadar da farklı finansman yöntemlerini barındırma potansiyeline sahip kitlesel fonlama için sıradan bir finansman alternatifi değerlendirmesini yapmak yetersiz olacaktır. İlk bakışta risk ve girişim sermayelerinin finansman süreçlerine benzeyen yapı, özellikle borçlandırma karşılığı kitlesel fonlama yönteminin teminatlandırma aşamasında ara finansman yapısına da bir türev oluşturabilir.

Türkiye'de Kitlesel Fonlama Platformları

Kitlesel fonlama ülkemizde de özellikle internet platformu kurarak aracılık faaliyetinde bulunmak isteyen kişi ve kişilerin hızla artması ile gün geçtikçe artan bir ilgi toplamaktadır. Yurtdışındaki uygulamalar ile mukayeseli şekilde geliştirilen internet platformları, girişimcilere projelerini tanıtma fırsatı verdiği gibi aynı zamanda yatırımcılara da projelere erişimde önemli katkı sağlamaktadır.

Yurtdışında yerleşik kitlesel fonlama sitelerine oranla ülkemizdeki sayıları 10'u geçmeyen bu platformlar gerek yasal altyapı eksiklikleri gerekse de girişimciler ve kamuoyu tarafından bilinirliğin henüz istenilen düzeyde olmamasından bahisle şu an için gelişim safhasında olarak değerlendirilebilir. Bu platformlarda yer alan proje içerikleri incelendiğinde de projesini sunan girişimcilerin bir kısmının projelerine uygun ön çalışmayı yeterince yapmadığı ve iş fikri temasının yatırım kararı alınması için yeterince vurgulanmadığı görülmektedir.

Ülkemizdeki kitlesel fonlama siteleri ödül karşılığı fonlama veya hibe yoluyla fonlama şeklinde işlemektedir. Bu platformlar, ekseriyetle doğrudan bağımsız ödeme aracı niteliğindeki internet siteleri aracılığı fon transferinin sağlanmasına olanak tanırken ödül karşılığı kitlesel fonlama sitelerinde proje için yeterli fonun sağlanmaması halinde yatırılan tutarın yine ödeme aracı olarak kullanılan internet sitelerindeki hesaplar üzerinden iade edileceğini taahhüt etmektedir. Hisse veya borçlanma karşılığı fonlama ise bankacılık, sermaye piyasaları ve ticaret hukuku düzenlemelerinden kaynaklı şu an için yasal olarak mümkün değildir.

Kitlesel Fonlamanın Türkiye Uygulamasına İlişkin Öneriler

Her ne kadar ülkemizde hibe ve bağış karşılığı kitlesel fonlama yöntemi hayata geçirilmiş olsa da gerek altyapı eksikliği gerekse de bu sistemin aktörlerinin, rollerinin ve sorumluluk sınırlarının yasalar ile belirlenmemiş olması bir çok hukuki sorunu da beraberinde getirmektedir. Şöyle ki; özellikle bağış karşılığı yapılan kitlesel fonlamalarda bağış toplanması için 2860 sayılı Yardım Toplama Kanunu ve Yardım Toplama Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik'te değişiklik yapılarak bu mevzuat kapsamında yardım toplayacak kişilere kitlesel fonlama platformlarına proje sunan girişimcilerin de eklenmesi veya mevzuatın bu tür kişilere uygulanmayacağına ilişkin düzenlemeler getirilmesi yerinde olacaktır. Zira mevcut durumda ülkemiz mevzuatı yalnızca kamu yararına uygun olarak, amaçlarını gerçekleştirmek, muhtaç kişilere yardım sağlamak ve kamu hizmetlerinden bir veya birkaçını gerçekleştirmek veya destek olmak üzere gerçek kişiler, dernekler, vakıflar, spor kulüpleri, gazete ve dergilerin yardım toplamasına izin vermekte ve bu durumda bunun dışında kalan tüzelkişi ortaklıkları (internet platformları) ve girişimcilerin yardım veya bağış toplaması da yasal düzenlemelere takılmaktadır.

Yöntemi ne olursa olsun hiç şüphesiz kitlesel fonlamada sağlanan kaynak temel niteliği itibari ile Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında verilen tanıma uygun olarak menkul kıymet ve türev araçları ile yatırım sözleşmeleri niteliğini haiz sermaye piyasası aracı nevindedir. Bu durumda kitlesel fonlamanın da tüm yöntemleri göz önüne alınarak Sermaye Piyasası Kurulu tarafından düzenlenmesi Sermaye Piyasası Kanunu'nun Sermaye Piyasası Kurulu'na yüklediği sorumlulukların gereğidir.

Ülkemizde kitlesel fonlamanın sermaye piyasası aracı olarak işlerlik kazanması için öncelikle borçlanma ve hisse karşılığı fonlama yapacak kişilerin mevzuatta tanımlandığı şekli ile nitelikli yatırımcı veya melek yatırımcı statüsüne sahip olması ön koşuldur. Zira kitlesel fonlamanın üç bacağı olan yatırımcı, girişimci ve internet platformları arasındaki ilişki temel olarak yatırımcı niteliklerini haiz kişilerin fon aktarımı ile vücut bulacağından yatırımcı niteliklerine bir standart getirilmesi yerinde olacaktır.

Yatırımcıların niteliklerine ilave olarak kitlesel fonlamada özellikle karşılığın hisse olduğu durumlarda satışın gerçekleşme şartları da ayrıca düzenlenmelidir. Buna göre satışlar yalnızca nitelikli yatırımcıya, yıllık belirli bir sınırlama dahilinde ve şirketin hisselerinin azami şekilde belirlenen oranları içerisinde pay güvenliğini de temin eder şekilde sağlanmalıdır. İnternet sitelerinde projelerine fon arayışında olan şirketlerin hissedarlık durumunun ve dolayısıyla payın güvenceye alınması için öncelikli olarak projenin yayınlandığı sürece hisse durumlarında değişikliğe yol açacak herhangi bir hukuki işlem veya eyleme ve imtiyazlı pay sahipliğine izin verilmemelidir. Bununla da yetinilmeyerek sermaye piyasası aracı olmasına rağmen halka açık olmayan şirketlerin hisseleri statüsüne benzer şekilde işlem görecek hisseler için ayrıca ticaret sicil kayıtları ve SPK nezdinde koordineli bir elektronik alt yapı sağlanarak bu hisselerin sahiplik durumunun merkezi sistemden kayıt altında tutulması da kanun ve etik dışı uygulamaların ve manüpülatif, fiktif ve kara para aklamaya yönelik eylemlerin tespitini kolaylaştırması bakımından önem arz etmektedir.

Hisse karşılığı kitlesel fonlama işleminde sisteme kayıtlı şekilde yatırım yapacak akredite nitelikli yatırımcıların tüm işlemlerini kolaylaştırmak adına gerekli internet platformlarında proje, pay sahipliği, iş ve yatırım fikrine ilişkin detaylı analizlere erişim ve hisse devir durumu ile alt sözleşmelerin incelenip onaylanabilmesi için elektronik imza ile giriş yapılabilen ayrı bir alan tahsis edilmeli ve tüm imza gereklilikleri 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu kapsamına uygun şekilde elektronik olarak tamamlanmalıdır.

Hisselerin devrine ilişkin doğan vergisel ve kamusal yükümlülükler ise ayrıca bu internet platformlarında açıkça belirtilmeli ve hisse satışının tamamlanması halinde elektronik altyapı doğrudan Gelir İdaresi Başkanlığı'nın internet sitesine yönlendirme yaparak yatırımcının vergisel yükümlülüğünü kredi kartı ile ödemesi için gerekli kolaylığı sağlar şekilde olmalıdır.

Hiç şüphesiz kitlesel fonlamanın en önemli aktörlerinden biri de internet platformlarıdır. Platformların güvenilirliği ve altyapı sağlama becerisi kitlesel fonlama sisteminin gelişmesinde önemli bir ayağı oluşturmaktadır. Bu sebeple kitlesel fonlamanın türü ne olursa olsun buna aracılık eden tüm internet platformlarının da BDDK ve SPK tarafından belirlenmesi uygun olan tüm akreditasyonları sağlayarak lisanslı şekilde faaliyet göstermesi gerekmektedir. İnternet platformları lisanslamaları kitlesel fonlama yöntemine göre farklı gereklilikler doğurabileceği gibi özellikle yıl içerisinde platform üzerinden sunulacak projelerin toplam hacmi dikkate alınarak toplam yıllık sunulan hacim oranında kendilerinden teminat alınması da hem yatırımcı hem de girişimci proje sahiplerinin işlem güvenliği için önem arz etmektedir. Belirlenen yıllık toplam hacmi aşan projelerin arz edilmesi ise idari yaptırımlara tabi tutulmalıdır. Lisanslamanın getireceği en önemli katkı ise hiç şüphesiz ki yine internet platformları menfaatine oluşacak olup böylelikle, belirli sermaye yeterliliği, kredibilitesi ve tecrübesi olmayan kişilerin fon işlemlerine aracılık etmesi imkansız hale gelecek, internet platformları yıllık iş planlarını gelişen ilgi ve kabiliyetleri paralelinde düzenleme yoluna gireceklerdir. İnternet platformları sistem içerisinde konumlandırılırken aracı kurumlara uygulanan yükümlülükler gözden geçirilmek suretiyle lisanslama sağlanması yerinde olacaktır. Gerçekten de Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında aracılık faaliyetinde bulunan kurumların Sermaye Piyasası Kanunu 37. maddesi kapsamında düzenlenen "sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunularak veya bulunulmayarak satışa aracılık edilmesi" misyonuna sahip olacak internet sitesi platformlarının her şeyden önce Türk Ticaret Kanunu kapsamında sermaye şirketi olarak yapılanması ve münhasıran bu alanda faaliyet göstermesi, kendi işlettiği platformlarda da yatırımcı olarak kitlesel fonlamadan faydalanmasının engellenmesi, diğer platformlarda yapacağı işlemler için ise kota sınırlaması getirilmesi önerilmektedir.

Görüldüğü üzere kitlesel fonlamanın en karmaşık hukuki altyapısı hediye karşılığı ve borçlanma karşılığı kitlesel fonlamada ortaya çıkmaktadır. Bunun dışında hibe ve ödül karşılığı fonlamada geniş kapsamlı mevzuat değişikliklerine veya yeniliklerine gerek kalmaksızın özellikle internet sitesi platformlarının lisanslanması sağlanarak kısa sürede etkin şekilde yol alınabilir. Fakat fonun bir borçlanma veya hisse karşılığı olduğu durumlarda bankacılık mevzuatımız kapsamında kredi faaliyetlerinde bulunma ve mevduat toplamaya ilişkin yasal düzenlemeler ile sermaye piyasası mevzuatımızdaki menkul kıymet satışına ve kaydına ilişkin düzenlemeler göz önüne alınmalıdır.

Yurtdışı mevzuat düzenlemeleri de incelendiğinde ülkemiz için en etkili yasal altyapının İtalya, İngiltere ve ABD düzenlemelerinin karma şekilde uygulanması suretiyle sağlanabileceği sonucuna varılmaktadır. Ülkemizde kitlesel fonlama sürecine, finansman sürecinin aktörlerine bağlı olarak, mesleki sorumluluk, borç ödeme ve kredi satış sigortası yükümlülüklerinin getirilmesi, yatırımcıların işlem limitlerinin yıllık periyotlar bazında sınırlandırılması ve yine yalnızca nitelikli yatırımcıların hisse ve borçlanma karşılığı kitlesel finansman araçlarına yatırım yapabilmesine olanak tanınması, borçlanma yoluyla yapılacak kitlesel fonlama sitelerinin mevduat toplama yetkisini haiz finans kurumları ile yapacakları çerçeve anlaşmalar kapsamında faaliyetlerine devam etmesi böylelikle gerek teminatlandırma gerekse de likidite sorunlarına ilişkin olarak internet sitesi platformları ile bu tür finans kurumları arasında riskin dağıtılmasının sağlanması kitlesel fonlama faaliyetlerinin kısa sürede gelişmesine katkı sağlayacaktır.

Dünya kitlesel fonlama gelişiminde özellikle son dönemde görülen eğilim internet platformlarının sektörel olarak belirli alanlardaki projelere özgü aracılık hizmeti vermesidir. Bu sektörler arasında ise alışılagelmişin dışında ülkelerin bu alandaki çeşitli düzenleyici kurumları ve otoriteleri tarafından denetim ve düzenlemeleri yapılan sektörlerin bulunduğu görülmektedir. Bu kapsamda örneğin bir kısım internet platformları enerji yatırımlarına ilişkin kitlesel fonlama imkanı sunarken bir kısım internet platformlarının da bilişim ve telekomünikasyon yatırımlarına ilişkin kitlesel fonlama imkanı sunduğu görülmektedir. Ülke kalkınması ve gelişmesine katkı sağlayacak özellikli alanların kitleler tarafından fonlanarak geliştirilmesi hiç şüphesiz doğrudan yaratacağı katma değer ve teknolojik kabiliyetlerin gelişmesi için de önem arz edeceğinden kitlesel fonlamanın bu tür kaynaklara yapılması ve projelerin başarı ile hayata geçirilerek kar elde etmesi halinde çeşitli vergi teşviklerine konu olmasına yönelik düzenlemeler de ülkemizde kitlesel fonlama yönteminin gelişerek kurumsal yapıda işlerlik kazanmasına katkı sağlayacaktır.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.